STRONA GŁÓWNA

ZA GRANICĄ

MINIGALERIA

MAPKI

LITERATURA

KONTAKT

SHIRO & BASIA

JAWOR

zamek książąt świdnicko-jaworskich

BARANÓW SANDOMIERSKI

BARCIANY

BARDO ŚLĄSKIE

BĄKOWA GÓRA

BESIEKIERY

BĘDZIN

BIERUTÓW

BIESTRZYKÓW

BOBOLICE

BOBROWNIKI

BODZENTYN

BOLESTRASZYCE

BOLKÓW

BORYSŁAWICE ZAMKOWE

BROCHÓW

BRODNICA

BRZEG

BUKOWIEC

BYDLIN

BYSTRZYCA KŁODZKA

CHĘCINY

CHOJNICA

CHOJNIK

CIECHANÓW

CIESZÓW

CIESZYN

CZARNY BÓR

CZERNA

CZERNINA

CZERSK

CZĘSTOCHOWA

CZOCHA

CZORSZTYN

ĆMIELÓW

DĄBROWA

DĄBRÓWNO

DRZEWICA

DZIAŁDOWO

DZIERZGOŃ

FREDROPOL (KORMANICE)

GDAŃSK

GIŻYCKO

GLIWICE

GŁOGÓW

GNIEW

GNIEWOSZÓW Z.SZCZERBA

GOLUB-DOBRZYŃ

GOŁAŃCZ

GOLCZEWO

GOŁUCHÓW

GOŚCISZÓW

GÓRA

GRODZIEC

GRÓDEK

GRUDZIĄDZ

GRZĘDY

GRZMIĄCA z.ROGOWIEC

HOMOLE

IŁŻA

INOWŁÓDZ

JANOWICE WIELKIE z.BOLCZÓW

JANOWIEC

JAWOR

JEZIORO GÓRECKIE

KAMIENIEC ZĄBKOWICKI

KAMIENNA GÓRA

KARPNIKI

KAZIMIERZ DOLNY

KĘTRZYN

KĘTRZYN - KOŚCIÓŁ

KIELCE

KLICZKÓW

KŁODZKO

KOŁO

KONARY

KONIN-GOSŁAWICE

KORZKIEW

KOWALEWO POMORSKIE

KOŹMIN WLKP.

KÓRNIK

KRAKÓW

KRAPKOWICE

KRAPKOWICE - OTMĘT

KRASICZYN

KRĘPCEWO

KRUSZWICA

KRZYŻNA GÓRA

KRZYŻTOPÓR

KSIĄŻ WIELKI

KUROZWĘKI

KWIDZYN

LEGNICA

LIDZBARK WARMIŃSKI

LIPA

LUBIN

LUTOMIERSK

ŁAGÓW

ŁĘCZYCA

ŁOWICZ

MAJKOWICE

MALBORK

MAŁA NIESZAWKA

MIĘDZYLESIE

MIĘDZYRZECZ

MIRÓW

MOKRSKO

MOSZNA

MSTÓW

MUSZYNA

MYŚLENICE

NAMYSŁÓW

NIDZICA

NIEDZICA

NIEMCZA

NIEMODLIN

NIEPOŁOMICE

NOWA RUDA

NOWY SĄCZ

NOWY WIŚNICZ

ODRZYKOŃ

OGRODZIENIEC (PODZAMCZE)

OJCÓW

OLEŚNICA

OLSZTYN (JURA)

OLSZTYN (WARMIA)

OLSZTYNEK

OŁAWA

OŁDRZYCHOWICE KŁODZKIE

OPOCZNO

OPOLE GÓRKA

OPOLE OSTRÓWEK

OPORÓW

OSSOLIN

OSTRĘŻNIK

OSTRÓDA

OSTRÓW LEDNICKI

OTMUCHÓW

PABIANICE

PANKÓW

PASTUCHÓW

PIESKOWA SKAŁA

PIOTRKÓW TRYBUNALSKI

PIOTRKÓW-BYKI

PIOTROWICE ŚWIDNICKIE

PŁAKOWICE

PŁOCK

PŁONINA

PŁOTY

PODZAMCZE z.OGRODZIENIEC

PODZAMCZE PIEKOSZOWSKIE

POKRZYWNO

POŁCZYN-ZDRÓJ

POZNAŃ

PRABUTY

PROCHOWICE

PROSZÓWKA z.GRYF

PRZEMYŚL

PRZEWODZISZOWICE

PSZCZYNA

PTKANÓW

PYZDRY

RABSZTYN

RACIĄŻEK

RADŁÓWKA

RADOM

RADZIKI DUŻE

RADZYŃ CHEŁMIŃSKI

RAJSKO

RAKOWICE WIELKIE

RATNO DOLNE

RAWA MAZOWIECKA

RESKO

ROGÓW OPOLSKI

ROŻNÓW ZAMEK DOLNY

ROŻNÓW ZAMEK GÓRNY

RYBNICA

RYBNICA LEŚNA

RYCZÓW

RYDZYNA

RYTWIANY

RZĄSINY

SANDOMIERZ

SANOK

SIEDLĘCIN

SIEDLISKO

SIERADZ

SIERAKÓW

SIEWIERZ

SMOLEŃ

SOBKÓW

SOBOTA

SOCHACZEW

SOSNOWIEC

SREBRNA GÓRA

STARA KAMIENICA

STARE DRAWSKO

STARY SĄCZ

STRZELCE OPOLSKIE

SULEJÓW

SZAMOTUŁY

SZCZECIN

SZTUM

SZUBIN

SZYDŁÓW

SZYMBARK

ŚCINAWKA GÓRNA

ŚWIDWIN

ŚWIEBODZIN

ŚWIECIE n.WISŁĄ

ŚWIECIE k.LEŚNEJ

ŚWINY

TORUŃ

TORUŃ z.DYBÓW

TUCZNO

TYNIEC

UDÓRZ

UJAZD k.TOMASZOWA

UJAZD KRZYŻTOPÓR

UNIEJÓW

URAZ

WAŁBRZYCH z.KSIĄŻ

WAŁBRZYCH z.STARY KSIĄŻ

WAŁBRZYCH z.NOWY DWÓR

WARSZAWA z.KRÓLEWSKI

WARSZAWA z.UJAZDOWSKI

WĄBRZEŹNO

WENECJA

WĘGIERKA

WĘGORZEWO

WIELICZKA

WIELKA WIEŚ

WIERZBNA

WITKÓW

WLEŃ

WOJNOWICE

WOJSŁAWICE

WROCŁAW

WROCŁAW LEŚNICA

WYSZYNA

ZAGÓRZ

ZAGÓRZE ŚLĄSKIE

ZAŁUŻ

ZĄBKOWICE ŚLĄSKIE

ZBĄSZYŃ

ZŁOTORIA k.TORUNIA

ŹRÓDŁA

ŻAGAŃ

ŻARY

ŻELAZNO

ŻMIGRÓD


ZAMEK PIASTOWSKI W JAWORZE, WIDOK NA SKRZYDŁO ZACHODNIE


DZIEJE ZAMKU


W

dru­giej po­ło­wie XIII wieku Ja­wor stał się jed­nym z no­wo wy­kre­o­wa­nych oś­rod­ków wła­dzy na sil­nie roz­par­ce­lo­wa­nym Dol­nym Śląs­ku, awan­su­jąc w 1274 ro­ku na sto­li­cę od­ręb­ne­go księs­twa, któ­re z łas­ki Bo­les­ła­wa Ro­gat­ki (+1278) ob­jął je­go syn Hen­ryk V zwa­ny Brzu­cha­tym (+1296). W ro­ku 1280 sche­dę po bra­cie prze­jął Bol­ko I Sro­gi (+1301) i je­mu to właś­nie ba­da­cze przy­pi­su­ją pod­ję­cie tru­du bu­do­wy no­wej sie­dzi­by ob­ron­nej, wznie­sio­nej w miej­scu nie­wiel­kiej wie­ży miesz­kal­nej pow­sta­łej w la­tach 20. XIII wie­ku, być mo­że jesz­cze z fun­da­cji księ­cia Hen­ry­ka Bro­da­te­go (+1238). Ten pierw­szy, za­pew­ne wciąż wy­po­sa­żo­ny w umoc­nie­nia drew­nia­ne lub drew­nia­no-ziem­ne wa­ły zes­pół ob­ron­ny peł­nił po­cząt­ko­wo funk­cję kasz­te­la­ni, o czym wspo­mi­na za­pis źród­ło­wy z 1224 ro­ku wska­zu­ją­cy nie­ja­kie­go Ra­dos­ła­wa z Bo­les­ław­ca ja­ko co­mes cas­tel­la­nus z sie­dzi­bą w Ja­wo­rze. W dru­giej po­ło­wie XIV stu­le­cia, po śmier­ci Bol­ka II (+1368) na tro­nie ksią­żę­cym za­siad­ła wdo­wa po nim Ag­niesz­ka Hab­sbur­żan­ka, a gdy w ro­ku 1392 zmar­ła, roz­leg­łe księs­two świd­nic­ko-ja­wor­skie na mo­cy trak­ta­tów dy­nas­tycz­nych przesz­ło pod pa­no­wa­nie kró­la Czech Wac­ła­wa IV Luk­sem­bur­skie­go (+1419), mias­to zaś ot­rzy­ma­ło sta­tus oś­rod­ka kró­lew­skie­go i sto­li­cy lo­kal­nej pro­win­cji. Od­tąd, aż do 1742 ro­ku za­mek ja­wor­ski sta­no­wił sie­dzi­bę na­miest­ni­ków kró­lew­skich, z któ­rych pierw­szym chro­no­lo­gicz­nie peł­nią­cym ten u­rząd był czes­ki ry­cerz Be­nesz z Huś­ni (1392-1400).


DATOWANY NA 1532 ROK NAJSTARSZY WIZERUNEK ZAMKU W JAWORZE, JESZCZE PRZED RENESANSOWĄ PRZEBUDOWĄ (WIDZIMY GO PO LEWEJ STRONIE)


Bolko I zwa­ny Su­ro­wym lub Sro­gim u­ro­dził się mię­dzy 1252 a 1256 ro­kiem ja­ko dru­gi pod wzglę­dem star­szeń­stwa syn księ­cia leg­nic­kie­go Bo­les­ła­wa II Ro­gat­ki (+1278) i Jad­wi­gi z An­hal­tu (+1259). Po śmier­ci oj­ca o­trzy­mał księ­stwo ja­wor­skie, któ­rym do ro­ku 1281 rzą­dził wspól­nie z bra­tem Ber­nar­dem Zwin­nym lwó­wec­kim (+1286). Jed­nym z pierw­szych za­dań, przed ja­kim sta­nął Bol­ko ja­ko su­we­ren, by­ła o­chro­na skrom­ne­go dzie­dzic­twa przed ros­ną­cą po­tę­gą księ­cia wroc­ław­skie­go Hen­ry­ka IV (+1290). W tym ce­lu pos­ta­no­wił zwią­zać się so­ju­szem z mar­gra­bia­mi Bran­den­bur­gii, przy­pie­czę­to­wa­nym mał­żeń­stwem z nie­let­nią cór­ką Ot­to­na V Dłu­gie­go - Be­a­try­cze (+1316).

W dru­giej po­ło­wie lat 80. XIII wie­ku zmie­nił ksią­żę kurs po­li­tycz­ny na Cze­chy zbli­ża­jąc do dwo­ru Wac­ła­wa (+1305), póź­niej­sze­go kró­la Pol­ski, z któ­rym jed­nak kil­ka lat póź­niej z niez­na­ne­go po­wo­du sto­sun­ki po­gor­szy­ły się na ty­le, że Bol­ko roz­po­czął in­ten­syw­ną for­ty­fi­ka­cję po­łud­nio­wej gra­ni­cy swe­go pań­stwa bu­du­jąc lub mo­der­ni­zu­jąc zam­ki we Wle­niu, Świd­ni­cy i Strze­go­miu. W mię­dzy­cza­sie pró­bo­wał zbroj­nie prze­jąć kon­tro­lę nad na­le­żą­cą do Koś­cio­ła kasz­te­la­nią nys­ką, co przy­nios­ło sze­reg przyk­rych kon­sek­wen­cji, z kląt­wą koś­ciel­ną i woj­ną z Cze­cha­mi na cze­le. Ta­lent po­li­tycz­ny i dob­rze przy­go­to­wa­ne wa­row­nie poz­wo­li­ły mu jed­nak bez więk­szych strat wyjść z tych o­pre­sji, a śmierć bra­ta Hen­ry­ka Brzu­cha­te­go w 1296 ro­ku spra­wi­ła, że po przy­łą­cze­niu Wroc­ła­wia i Leg­ni­cy Bol­ko I zos­tał naj­po­tęż­niej­szym wład­cą pias­tow­skim na Śląs­ku.

Bol­ko I Su­ro­wy zmarł na­gle 9. lis­to­pa­da 1301 ro­ku z niez­na­nych nam przy­czyn. Zos­tał po­cho­wa­ny w opac­twie cys­ter­sów w Krze­szo­wie. Po­zos­ta­wił trzech sy­nów: Ber­nar­da (świd­nic­kie­go), Hen­ry­ka (ja­wor­skie­go), Bol­ka (Ma­łe­go) o­raz pięć có­rek. W opi­nii po­tom­nych za­cho­wał się ja­ko wład­ca po­li­tycz­nie bar­dzo ak­tyw­ny i niez­wyk­le am­bit­ny. Jan Dłu­gosz pi­sał o nim: Wie­le lat su­ro­wo i spra­wied­li­wie rzą­dził dwo­ma księs­twa­mi, a mia­no­wi­cie: wroc­ław­skim i świd­nic­kim.



ZAMEK (OZN. NR 4) NA MIEDZIORYCIE F. KUHNA Z 1615 ROKU


B

urz­li­wy na Dol­nym Śląs­ku ok­res wo­jen hu­syc­kichWojny husyckie – wojny religijne toczone pomiędzy husytami a katolickimi Luksemburgami w Królestwie Czech w latach 1419–1436. Były one prowadzone przez czeskich husytów (głównie taborytów i sierotki) przeciwko krucjatom organizowanym przez cesarza Zygmunta Luksemburskiego przy poparciu papiestwa. Początkiem wojen husyckich stało się powstanie przeciwko obwinionemu za śmierć Jana Husa Zygmuntowi Luksemburskiemu, który po Wacławie IV odziedziczył tron czeski. Wojny husyckie osłabiły pozycję Kościoła katolickiego i feudałów niemieckich w Czechach, przygotowały grunt dla idei reformacji w Europie. był dla Ja­wo­ra niez­wyk­le łas­ka­wy, bo­wiem za­rów­no w 1427 jak i dwa la­ta póź­niej o­pe­ru­ją­ce w oko­li­cy od­dzia­ły bun­tow­ni­ków czes­kich re­zyg­no­wa­ły ze sztur­mu na za­mek i mias­to, co mo­że świad­czyć o ich du­żych wa­lo­rach o­bron­nych o­raz sil­nej za­ło­dze. Na wzrost ob­ron­noś­ci za­ło­że­nia wpły­nę­ła nie­wąt­pli­wie je­go roz­bu­do­wa pro­wa­dzo­na w pierw­szej de­ka­dzie XV stu­le­cia z ini­cja­ty­wy Wa­cła­wa IV, w wy­ni­ku któ­rej o­prócz zmian w ar­chi­tek­tu­rze bu­dyn­ków miesz­kal­nych mo­der­ni­za­cji pod­da­ne zos­ta­ły o­ta­cza­ją­ce za­mek mu­ry. Dwa ko­lej­ne stu­le­cia sta­ły pod zna­kiem względ­ne­go spo­ko­ju w re­gio­nie; nisz­czą­ce na­jaz­dy i zbroj­ne wy­stą­pie­nia szczęś­li­wie o­mi­ja­ły mias­to, choć ze wzglę­du na zmie­nia­ją­ce się sto­sun­ki włas­noś­cio­we i co­raz bar­dziej u­ciąż­li­wy dla oko­licz­nej spo­łecz­noś­ci sys­tem feu­dal­ny spra­wi­ły, że przy­bra­ły na si­le pro­tes­ty chłop­skie kie­ro­wa­ne wprost do oś­rod­ka wła­dzy. W ro­ku 1527 pod­czas jed­ne­go z ta­kich zajść chło­pi z po­blis­kich Piot­ro­wic wy­wo­ła­li bój­kę na no­że z za­ło­gą zam­ku, za co całą wieś spot­ka­ła nie­co­dzien­na po­ku­ta: otóż wszys­cy jej miesz­kań­cy, bez wzglę­du na wiek, płeć i stan, mu­sie­li przejść od mos­tu pio­tro­wic­kie­go aż na dzie­dzi­niec zam­ko­wy, na ko­la­nach ze świe­ca­mi w dło­niach i w ten spo­sób bła­gać na­miest­ni­ka o li­tość. W la­tach 1510-38 w związ­ku z co­raz pow­szech­niej­szym sto­so­wa­niem bro­ni pal­nej mias­to wzmoc­ni­ło się no­wą li­nią mu­rów ob­wo­do­wych wy­po­sa­żo­nych w basz­ty i bas­te­je na­roż­ne. Mo­der­ni­za­cji pod­da­no też sys­tem o­bron­ny wa­row­ni, któ­ra na prze­dłu­że­niu za­chod­nie­go skrzyd­ła o­trzy­ma­ła no­wą wy­dłu­żo­ną bas­te­ję wznie­sio­ną na pla­nie pod­ko­wy, z ot­wo­ra­mi do bro­ni pal­nej na każ­dej kon­dyg­na­cji. Do­peł­nie­niem in­wes­ty­cji bu­do­wla­nych z XVI wie­ku by­ła pro­wa­dzo­na w la­tach 1568-72 re­ne­san­so­wa prze­bu­do­wa za­ło­że­nia, obej­mu­ją­ca bu­do­wę no­wej wie­ży, po­więk­sze­nie przes­trze­ni miesz­kal­nej, a tak­że zmia­nę wys­tro­ju po­miesz­czeń i de­ko­ra­cji zew­nętrz­nych. Za­cho­wał się o­pis po­by­tu na zam­ku e­lek­to­ra sas­kie­go Au­gus­ta Wet­ti­na (+1586), któ­ry dnia 22 lu­te­go 1572 ro­ku od­po­czy­wał we wspa­nia­le zdo­bio­nych, czer­wo­no i nie­bies­ko przys­tro­jo­nych sa­lach. W tym cza­sie Ja­wor wraz z ca­łym Śląs­kiem na­le­żał już do ce­sar­stwa Au­strii bę­dą­ce­go pod wła­dzą Hab­sbur­gów.


JAWOR W 1738, F. B. WEHRNER TOPOGRAPHIA SEU COMPENDIUM SILESIAE 1744-68
ZAMEK NA PRAWO OD NAJWYŻSZEJ W MIEŚCIE WIEŻY RATUSZOWEJ


W 1527 ro­ku za­mek ja­wor­ski stał się sce­ną u­po­ka­rza­ją­ce­go przed­sta­wie­nia, w ja­kim pod przy­mu­sem wzię­li udział zbun­to­wa­ni prze­ciw swe­mu sta­roś­cie chło­pi z gmin pio­tro­wic­kich. Sta­no­wi­ło o­no kon­sek­wen­cję wy­da­rzeń z 15 ma­ja, gdy uz­bro­jo­ny w no­że i in­ne os­tre przed­mio­ty tłum wdarł się si­łą na te­ren wa­row­ni z żą­da­niem u­wol­nie­nia pro­tes­tan­ckie­go kaz­no­dziei, któ­re­go a­resz­to­wa­no z po­le­ce­nia Han­sa von Zed­lit­za. Pod­czas roz­ru­chów u­cier­piał za­rów­no sta­ros­ta, jak i je­go służ­ba. Pro­wo­dy­rów zaj­ścia ścię­to na ryn­ku w Świd­ni­cy, a w sto­sun­ku do resz­ty za­sto­so­wa­no od­po­wie­dzial­ność zbio­ro­wą - i tak wszys­cy miesz­kań­cy Pio­tro­wic bez wzglę­du na wiek i stan zdro­wia mu­sie­li na ko­la­nach, z wo­tyw­ny­mi świe­ca­mi w dło­niach, przejść dro­gę od mos­tu przy bra­mie zło­to­gór­skiej aż na dzie­dzi­niec zam­ko­wy, aby tam wy­bła­gać łas­kę u za­rząd­cy. Ka­rą do­dat­ko­wą był dzie­się­cio­let­ni za­kaz u­ży­wa­nia przez miej­sco­wą lud­ność os­trych no­ży. Pa­miąt­ką po tych wy­da­rze­niach jest po­pu­lar­ne na Śląs­ku po­wie­dze­nie: os­try jak piot­ro­wic­ki nóż.


PANORAMA MIASTA OD POŁUDNIA, MIEDZIORYT Z PRZEŁOMU XVIII I XIX STULECIA


WIDOK JAWORA Z POCZĄTKU XIX WIEKU NA RYCINIE CARLA FRIEDRICHA STUCKARTA


W

cza­sie woj­ny trzy­dzies­to­let­niejWojna trzydziestoletnia – konflikt trwający od 23 maja 1618 do 24 października 1648 pomiędzy protestanckimi państwami Świętego Cesarstwa Rzymskiego (I Rzeszy) wspieranymi przez inne państwa europejskie (takie jak Szwecja, Dania, Republika Zjednoczonych Prowincji, Francja) a katolicką dynastią Habsburgów. Mimo że wojna spowodowana była przyczynami natury religijnej, jednym z powodów jej długotrwałości stało się dążenie mocarstw europejskich do osłabienia potęgi Habsburgów. Wojnę zakończył pokój westfalski podpisany w 1648 r. mias­to i za­mek ko­lej­no zaj­mo­wa­ły ka­to­lic­kie woj­ska aus­triac­kie, pro­tes­tanc­cy Sa­si, po­now­nie Aus­tria­cy, od­dzia­ły szwedz­kie i wresz­cie 25 lip­ca 1648, u schył­ku woj­ny, jesz­cze raz i os­ta­tecz­nie woj­ska ce­sar­skie pod do­wódz­twem płk. Vil­la­nie­go, któ­re w po­prze­dza­ją­cą ten dzień noc za­bi­ły w wal­kach u­licz­nych o­ko­ło dwus­tu żoł­nie­rzy szwedz­kich. Pod­czas sztur­mu w wy­ni­ku os­trza­łu ar­mat­nie­go wa­row­nia u­leg­ła po­waż­nym znisz­cze­niom, ja­kie po­głę­bi­ły się jesz­cze wsku­tek po­ża­ru z 1656 ro­ku. Skło­ni­ło to urzę­du­ją­ce­go wów­czas w mieś­cie na­miest­ni­ka pro­win­cji, a jed­no­cześ­nie ba­da­cza oraz ko­lek­cjo­ne­ra dzieł sztu­ki, hra­bie­go Ot­to von Nos­titz (+1664) do pod­ję­cia de­cy­zji o roz­po­czę­ciu in­wes­ty­cji w re­mont i mo­der­ni­za­cję zam­ku. W jej wy­ni­ku pow­sta­ła od­no­wio­na trój­skrzyd­ło­wa za­bu­do­wa wo­kół trój­kąt­ne­go dzie­dziń­ca, a ca­łość ot­rzy­ma­ła mod­ny ba­ro­ko­wy gar­ni­tur. Po od­bu­do­wie w zam­ko­wej bib­lio­te­ce prze­cho­wy­wa­no m.in. rę­ko­pis dzie­ła Mi­ko­ła­ja Ko­per­ni­ka De re­vo­lu­tio­ni­bus or­bium co­e­les­tium, w okre­sie póź­niej­szym prze­nie­sio­ny do Lu­bo­ra­dza, a stam­tąd do ro­do­wej bib­lio­te­ki w Pra­dze. Kon­cep­cja res­tau­ra­cji wiel­ko­pań­skiej sie­dzi­by nie ob­jęła jed­nak pod­zam­cza i ogro­dów zam­ko­wych, któ­re sprze­da­ne zos­ta­ły ma­gis­tra­to­wi miej­skie­mu za 1000 ta­la­rów. Od­no­wio­na re­zy­den­cja goś­ci­ła m.in. bę­dą­cą w dro­dze do uz­dro­wis­ka w Cie­pli­cach żo­nę kró­la pol­skie­go Ma­rię Ka­zi­mie­rę So­bies­ką. Arys­to­krat­ka wraz z dwo­rem prze­by­wa­ła na zam­ku w dniach 28 lip­ca 1687 ro­ku oraz w dro­dze pow­rot­nej, 20 sierp­nia.


WIDOK MIASTA Z 1840 ROKU, ZAMEK PO LEWEJ STRONIE


N

a sku­tek tak zwa­nych wo­jen śląs­kichWojny śląskie – wojny między Austrią Habsburgów (i jej sojusznikami) a Prusami Hohenzollernów o panowanie nad Śląskiem, w wyniku których większość Śląska (a także ziemia kłodzka) znalazły się w granicach pruskich. Aus­tria u­tra­ci­ła Śląsk na rzecz Prus. Dnia 8 mar­ca 1742 roku za­koń­czył więc u­rzę­do­wa­nie os­tat­ni z ce­sar­skich na­miest­ni­ków hra­bia Hans An­ton von Schaff­gotsch (któ­ry zmarł 11 dni póź­niej), a je­go kom­pe­ten­cje prze­jął u­rząd dóbr kró­lew­skich w Gło­go­wie. W nas­tęp­stwie tej zmia­ny wy­da­ne zos­ta­ło roz­po­rzą­dze­nie kró­la prus­kie­go Fry­de­ry­ka II (+1786) o po­trze­bie przys­to­so­wa­nia zam­ku ja­wor­skie­go do peł­nie­nia funk­cji zam­knię­te­go za­kła­du dla o­sób o­błą­ka­nych i oś­rod­ka pra­cy re­so­cja­li­za­cyj­nej. Wią­za­ło się to z prze­pro­wa­dze­niem prac a­da­pta­cyj­nych o­bej­mu­ją­cych prze­de wszyst­kim re­or­ga­ni­za­cję po­dzia­łów wew­nętrz­nych i stwo­rze­nie no­we­go u­kła­du ko­mu­ni­ka­cyj­ne­go ce­lem izo­la­cji cho­rych. Od­dział psy­chia­trycz­ny zam­knię­to w ro­ku 1821, by po ko­lej­nej prze­bu­do­wie o­two­rzyć w tym miej­scu cięż­kie wię­zie­nie dla ko­biet, któ­re­go szcze­gól­nie mrocz­ne kar­ty za­pi­sa­ne zos­ta­ły pod­czas nie­miec­kich-na­zis­tow­skich rzą­dów w mieś­cie. Po za­koń­cze­niu dru­giej woj­ny świa­to­wej gmach przez krót­ki o­kres peł­nił jesz­cze funk­cje pe­ni­ten­cjar­ne na po­trze­by no­wej wła­dzy, gdzie zbro­dnia­rze spod zna­ku czer­wo­nej gwiaz­dy prze­trzy­my­wa­li więź­niów po­li­tycz­nych. Po 1956 ro­ku za­mek wy­re­mon­to­wa­no z przez­na­cze­niem na pla­ców­ki kul­tu­ral­ne i pry­wat­ne miesz­ka­nia lo­ka­tor­skie.


FOTOGRAFIA ZAMKU Z OKOŁO 1920 ROKU, NA PIERWSZYM PLANIE NYSA SZALONA


WIDOK OD POŁUDNIOWEGO-ZACHODU NA FOTOGRAFII Z LAT 30. XX WIEKU, WE WSCHODNIEJ CZĘŚCI SKRZYDŁA POŁUDNIOWEGO WIDOCZNA KAPLICA


Wraz z nas­ta­niem po­ko­ju po dru­giej woj­nie świa­to­wej nie za­koń­czył się po­nu­ry, wię­zien­ny o­kres his­to­rii zam­ku. Po prze­ję­ciu wła­dzy przez ko­mu­nis­tów roz­po­czę­to zjad­li­wą na­gon­kę na prze­ciw­ni­ków po­li­tycz­nych, któ­rych po sfin­go­wa­nych pro­ce­sach po­ka­zo­wych częs­to ska­zy­wa­no na ka­ry śmier­ci. Jed­nym z miejsc, gdzie ta­kich lu­dzi wię­zio­no i mor­do­wa­no był pias­tow­ski za­mek w Ja­wo­rze. Eg­ze­ku­cji do­ko­ny­wa­no przez roz­strze­la­nie pod zew­nętrz­nym mu­rem od stro­ny Ny­sy Sza­lo­nej lub wie­sza­no na szu­bie­ni­cy, któ­ra sta­ła w ro­gu dzie­dziń­ca, po pra­wej stro­nie od wej­ścia.



JAWOR NA FOTOGRAFII LOTNICZEJ Z 1941 ROKU


ARCHITEKTURA


U

sy­tu­o­wa­ny w za­chod­niej częś­ci mias­ta i sprzę­żo­ny z je­go for­ty­fi­ka­cja­mi za­mek o­bej­mu­je roz­leg­łe za­ło­że­nie o po­wierz­chni 3000 met­rów kwa­dra­to­wych, roz­pla­no­wa­ne na rzu­cie nie­re­gu­lar­ne­go trój­ką­ta z ła­ma­nym bo­kiem wschod­nim. Naj­star­szy je­go człon sta­no­wi­ła da­to­wa­na na po­czą­tek XIII wie­ku pros­to­kąt­na wie­ża miesz­kal­na o wy­mia­rach pod­sta­wy 6,3x7,6 met­ra, zbu­do­wa­na z kru­szy­wa na osi wschód-za­chód i chro­nio­na po­cząt­ko­wo je­dy­nie przez drew­nia­no-ziem­ny wał o­raz fo­sę. Przy­pusz­czal­nie sta­ła ona w cen­tral­nym miej­scu o­bec­ne­go dzie­dziń­ca, w po­bli­żu wznie­sio­ne­go po os­tat­niej woj­nie pom­ni­ka więź­nia­rek. Jed­nak jesz­cze w XIII stu­le­ciu tę skrom­ną sie­dzi­bę kasz­te­la­nii po­więk­szo­no do roz­mia­rów 10x11 met­rów, a jej mu­ry wzmo­cnio­no na­da­jąc im gru­bość prze­kra­cza­ją­cą je­den metr. W ka­mien­ny ob­wód wa­row­ny za­mek u­ję­ty zos­tał do­pie­ro pod ko­niec wie­ku XIII, za­pew­ne za rzą­dów Bol­ka I. Pod­ję­ta przez nie­go in­wes­ty­cja zwią­za­na by­ła z bu­do­wą wzdłuż za­chod­niej li­nii kur­ty­ny zam­ko­wej o­ka­za­łe­go skrzyd­ła miesz­kal­ne­go o wy­mia­rach 10x25 met­rów, o dwóch ob­szer­nych iz­bach na każ­dej z dwóch kon­dyg­na­cji. Je­go e­le­wa­cja za­chod­nia sta­no­wi­ła rów­no­cześ­nie pa­ra­wan o­chron­ny dla ca­łe­go za­ło­że­nia, stąd wy­po­sa­żo­no ją w roz­gli­fio­ne ot­wo­ry strzel­ni­cze, a gru­bość mu­rów w tym miej­scu o­sią­ga­ła 2,5 met­ra. Funk­cję po­moc­ni­czą wo­bec pa­ła­cu ksią­żę­ce­go peł­nił dru­gi mu­ro­wa­ny bu­dy­nek, usy­tu­o­wa­ny w częś­ci po­łud­nio­wej i po­dzie­lo­ny na sześć wąs­kich po­miesz­czeń z osob­ny­mi wej­ścia­mi od stro­ny dzie­dziń­ca. W ce­lu po­zys­ka­nia przes­trze­ni dla te­go os­tat­nie­go ro­ze­bra­no wie­żę chro­nią­cą za­mek od stro­ny bra­my, a dla pod­nie­sie­nia wa­lo­rów ob­ron­nych na­pra­wio­no i nad­bu­do­wa­no do wy­so­koś­ci dru­gie­go pięt­ra ota­cza­ją­cy wa­row­nię mur kur­ty­no­wy.




PLAN ZAMKU I MIASTA Z XVIII WIEKU WG J. CEMPY: 1. ZAMEK, 2. KOŚCIÓŁ ŚW. MARCINA, 3. KLASZTOR BERNARDYNÓW, 4. RATUSZ MIEJSKI


R

efor­my w sztu­ce wo­jen­nej pięt­nas­te­go stu­le­cia, zwłasz­cza zas­to­so­wa­nie na sze­ro­ką ska­lę ar­ty­le­rii, wy­mu­si­ły ra­dy­kal­ne zmia­ny w for­ty­fi­ka­cji o­biek­tów o­bron­nych, któ­re nie o­mi­nę­ły rów­nież zam­ku w Ja­wo­rze. W la­tach 20. XVI wie­ku zmo­dy­fi­ko­wa­no za­chod­nią część skrzyd­ła po­łud­nio­we­go przez dos­ta­wie­nie do nie­go wy­dłu­żo­nej bas­tei w for­mie basz­ty na pla­nie pod­ko­wy z ot­wo­ra­mi strzel­ni­czy­mi na każ­dej z dwóch kon­dyg­na­cji, sta­no­wią­cej ak­tyw­ny e­le­ment o­bro­ny ar­ty­le­ryj­skiej kom­plek­su zam­ko­wo-miej­skie­go. Prze­bu­do­wa­no śred­nio­wiecz­ne mu­ry kur­ty­no­we: kre­ne­laż poz­ba­wio­no prześ­wi­tów mię­dzy blan­ka­mi, od wschod­niej ścia­ny ka­pli­cy aż do sty­ku z mu­ra­mi miej­ski­mi wy­bu­rzo­no go­tyc­ką kur­ty­nę i basz­tę na­roż­ną, a na ich fun­da­men­tach wznie­sio­no z ce­gieł pros­ty od­ci­nek mu­ru z roz­miesz­czo­ny­mi cy­klicz­nie strzel­ni­ca­mi. W ra­mach pro­wa­dzo­nej w 2. po­ło­wie XVI wie­ku re­ne­san­so­wej mo­der­ni­za­cji za­ło­żen­ia wznie­sio­no w częś­ci za­chod­niej dzie­dziń­ca smu­kłą, oś­mio­bocz­ną wie­żę, a w po­bli­żu zaj­mu­ją­cej po­łud­nio­we skrzy­dło ka­pli­cy - pod­pi­wni­czo­ny dwu­pięt­ro­wy bu­dy­nek miesz­kal­ny. Przek­ształ­co­no też wnęt­rza skrzyd­ła wschod­nie­go, dzię­ki cze­mu wy­gos­po­da­ro­wa­no miej­sce dla skle­pio­nej krzy­żo­wo przes­trzen­nej kom­na­ty, peł­nią­cej w przysz­łoś­ci funk­cję sa­li ob­rad. Wszys­tkie bu­dyn­ki od stro­ny mias­ta po­kry­to tyn­kiem, od stro­ny dzie­dziń­ca na­to­miast e­le­wa­cje zdo­bio­ne by­ły tech­ni­ką sgraf­fi­to. W dru­giej po­ło­wie XVII wieku z ini­cja­ty­wy Ot­to von Nos­titz uk­ształ­to­wa­na zos­ta­ła no­wa trój­skrzyd­ło­wa za­bu­do­wa wo­kół wie­lo­bocz­ne­go dzie­dziń­ca, skrzyd­ło po­łud­nio­we o­trzy­ma­ło ma­nie­rys­tycz­ny por­tal, zaś zam­ko­wa wie­ża – ze­ga­ry i dzwon, któ­ry za­cho­wał się do cza­sów o­bec­nych. Póź­niej­sze przek­ształ­ce­nia wy­ni­ka­ją­ce ze zmian funk­cji re­a­li­zo­wa­nych przez za­mek u­jed­no­li­ci­ły bry­ły bu­dyn­ków i za­tar­ły ce­chy sty­lo­we, mię­dzy in­ny­mi oko­ło 1750 ro­ku dla ce­lów pe­ni­ten­cjar­nych nad­bu­do­wa­no o jed­ną kon­dyg­na­cję skrzyd­ło za­chod­nie, na­to­miast w po­ło­wie wie­ku XIX prze­bu­do­wa­no w ca­łoś­ci skrzyd­ło po­łud­nio­we. Daw­ne o­gro­dy zam­ko­we z cza­sem za­mie­nio­no w miej­skie tar­go­wis­ko.




WSPÓŁCZESNY PLAN ZAMKU W JAWORZE WG J.PILCHA: 1. PRZEJAZD BRAMNY, 2. BASTEJA, 3. WIEŻA, 4. SKRZYDŁO ZACHODNIE,
5. SKRZYDŁO PÓŁNOCNE, 6. SKRZYDŁO WSCHODNIE, 7. SKRZYDŁO POŁUDNIOWE, 8. CYLINDRYCZNA KLATKA SCHODOWA


STAN OBECNY


Z

amek w obec­nej for­mie nie­od­par­cie przy­wo­łu­je wspom­nie­nia naj­smut­niej­szych lat swo­je­go ist­nie­nia. Za­nie­dba­ny dzie­dzi­niec z ob­skur­ną, odra­pa­ną e­le­wa­cją o­ta­cza­ją­cych go bu­dyn­ków, za­bi­ty­mi dyk­tą ok­na­mi i zło­wro­gą at­mos­fe­rą po­wię­zien­nej sce­no­gra­fii nie nas­tra­ja op­ty­mis­tycz­nie. Ten roz­pa­czli­wie wo­ła­ją­cy o re­mont za­by­tek ma jed­nak gos­po­da­rzy: znaj­dzie­my tu­taj ko­mis RTV AGD, w jed­nym ze skrzy­deł ma swo­ją sie­dzi­bę Spo­łecz­ne Og­nis­ko Mu­zycz­ne, a tak­że miej­ski klub ab­sty­nen­ta, któ­re­go o­rien­ta­cja pro­gra­mo­wa prze­wrot­nie wpi­su­je się w cha­rak­ter naj­bliż­sze­go są­siedz­twa wa­row­ni i ob­li­cza je­go miesz­kań­ców. W mieś­cie dos­trze­ga się jed­nak nie­wy­ko­rzys­ta­ny po­ten­cjał te­go miej­sca i po­dej­mo­wa­ne są pró­by je­go re­wi­ta­li­za­cji. W os­tat­nich la­tach wy­re­mon­to­wa­no i ot­war­to dla ru­chu tu­rys­tycz­ne­go wie­żę głów­ną z punk­tem wi­do­ko­wym, chęt­ni ma­ją rów­nież mo­żli­wość zaj­rze­nia do cel wię­zien­nych dos­tęp­nych bezpośrednio z dziedzińca. I trze­ba ucz­ci­wie przyz­nać, że choć za­mek na­dal o­fe­ru­je przy­gnę­bia­ją­ce doz­na­nia, a je­go współ­czes­ny wi­ze­ru­nek zde­cy­do­wa­nie mias­ta nie zdo­bi, to nie jest tu­taj już tak brzyd­ko i tak brud­no jak jesz­cze dzie­sięć lat te­mu.


Godziny otwarcia wieży


IMG src= IMG src=

SKRZYDŁO PÓŁNOCNE ZAMKU Z REGOTYZOWANYM PRZEJAZDEM BRAMNYM

IMG src= IMG src=
IMG src= IMG src=

DZIEDZINIEC ZAMKU W JAWORZE, DAWNE CELE WIĘZIENNE



Bez przeszkód można wejść z psem na dziedziniec zamkowy.

Dużo przestrzeni dla drona od strony zachodniej i północy, gdzie znaj­du­je się tar­go­wi­sko i roz­le­gły par­king (względ­nie pu­sty po­za go­dzi­na­mi han­dlo­wy­mi). Na­le­ży jed­nak mieć na uwa­dze fakt, że w miej­scu tym mo­gą znaj­do­wać się lu­dzie i sa­mo­cho­dy, a w po­bli­żu pro­wa­dzi ruch­li­wa dro­ga, tak więc o ja­kiej­kol­wiek ano­ni­mo­wo­ści mo­że­my tyl­ko po­ma­rzyć. Jest to wa­żne rów­nież z punk­tu wi­dze­nia no­wych prze­pi­sów, któ­re od 2021 ro­ku mo­cno skom­­pli­ko­wa­ły przy­jem­ność fo­to­gra­fo­wa­nia z lo­tu pta­ka tym, któ­rzy jesz­cze nie po­sia­da­ją sto­so­wnej li­cen­cji (po­zo­sta­je py­ta­nie, czy lo­kal­na straż miej­ska jest świa­do­ma ich istnie­nia).




GA-GA

Przez wiele lat za­mek ja­wor­ski wy­ko­rzys­ty­wa­ny był jako miej­sce prób le­gen­dar­ne­go - przy­naj­mniej dla nie­któ­rych - anar­cho­pun­ko­we­go zes­po­łu GA-GA, lau­re­a­ta fes­ti­wa­lu Ja­ro­cin'92. Gru­pę za­ło­żył Mi­ros­ław Ma­lec (ps. Sma­lec) po roz­pa­dzie in­nej ja­wor­skiej ka­pe­li - Zie­lo­nych Ża­bek, gdzie z ża­lem śpie­wał, że:

Knajpy pełne są młodzieńców
Może twórczych może zdolnych
Ich ambicje giną w kuflach
Bo za dużo tu chwil wolnych

A kultura tu podobno jest
Świadczy o tym nasz wspaniały dom kultury
Nawet z jego okien płynie nieraz jazz
To dlaczego jest jak jest - nie rozumiem

Będzie festyn na dzień dziecka
Są biesiady literackie
A nas sąsiad z piwnicy wygonił
Bo nasza muzyka jest wariacka


ZAMEK WIDZIANY Z DROGI KRAJOWEJ NR 5, NA MURKU PODPIS MIEJSCOWYCH ĆWOKÓW


WIDOK Z PÓŁNOCNEGO-ZACHODU, Z TERENU DAWNYCH OGRODÓW ZAMKOWYCH


DOJAZD


Z

amek stoi w za­chod­niej częś­ci mias­ta, przy dro­dze kra­jo­wej nr 3 pro­wa­dzą­cej z Leg­ni­cy do Bol­ko­wa, oko­ło 5 mi­nut pie­szo od Sta­re­go Ryn­ku. (ma­pa zam­ków wo­je­wódz­twa dol­no­ślą­skie­go)


Du­ży par­king dla sa­mo­cho­dów mie­ści się przy tar­gu miej­skim, w po­bli­żu za­cho­dnie­go skrzy­dła zam­ku. Dru­gi, nie­co mniej­szy, zlo­ka­li­zo­wa­ny jest w po­bli­żu bra­my pro­wa­dzą­cej na dzie­dzi­niec (w 2019 ro­ku oby­dwa par­kin­gi dar­mo­we). Adres: ul. Zam­ko­wa.

Istnieje możliwość wprowadzenia rowerów na dziedziniec.




LITERATURA


1. M. Chorowska: Rezydencje średniowieczne na Śląsku, OFPWW 2003
2. B. Guerquin: Zamki w Polsce, Arkady 1984
3. I. T. Kaczyńscy: Zamki w Polsce południowej, Muza SA 1999
4. L. Kajzer, J. Salm, S. Kołodziejski: Leksykon zamków w Polsce, Arkady 2001
5. R. Łuczyński: Chronologia dziejów Dolnego Śląska, Atut 2006
6. UM w Jaworze, Wydział Promocji Miasta: Kalendarium historii miasta Jawora


WIDOK NA ZAMEK PIASTOWSKI Z UL. CHROBREGO



W pobliżu:
Myślibórz - relikty zamku z XIII/XIV w., 7 km
Kłaczyna - relikty zamku z XV w., 14 km
Świny - ruina zamku rycerskiego z XIV w., 16 km
Bolków - zamek książęcy z XIII w., 18 km
Lipa - ruina zamku z XIV w., 18 km
Rokitnica - ruina zamku książęcego z XIII w., 18 km
Legnica - zamek książęcy z XIII w., przebudowany, 19 km




WARTO ZOBACZYĆ:



Położony w od­leg­łoś­ci o­ko­ło 600 met­rów na pół­noc od zam­ku Koś­ciół Po­ko­ju Du­cha Świę­te­go - je­den z trzech nieg­dyś ist­nie­ją­cych i dwóch za­cho­wa­nych świą­tyń e­wan­ge­lic­kich wznie­sio­nych w po­ło­wie XVII wie­ku na Dol­nym Śląs­ku w nas­tęp­stwie us­ta­leń po­ko­ju west­fal­skie­go koń­czą­ce­go woj­nę 30-let­nią. Zgod­nie z ni­mi mniej­szość pro­tes­tan­cka w Ja­wo­rze, Gło­go­wie i Świd­ni­cy u­zy­ska­ła od ka­to­lic­kie­go ce­sa­rza Fer­dy­nan­da III Hab­sbur­ga pra­wo bu­do­wy trzech świą­tyń, jed­nak in­wes­ty­cje te mu­sia­ły speł­niać ści­śle o­kreś­lo­ne wa­run­ki:
- ich lokalizacja miała znajdować się poza murami miasta, jednak nie da­lej niż wy­no­si za­sięg lo­tu ku­li ar­mat­niej wys­trze­lo­nej z mu­rów miej­skich,
- konstrukcja miała być wykonana z materiałów nietrwałych; za­bro­nio­no sto­so­wa­nia do bu­do­wy ka­mie­nia i ceg­ły,
- do montażu poszczególnych elementów nie moż­na by­ło u­ży­wać gwoź­dzi,
- świątynia nie mogła posiadać wieży,
- jej powstanie mieli w całości finansować ewangelicy i pa­ra­fie pro­tes­tan­ckie,
- prace budowlane nie mogły trwać dłużej niż 365 dni.
Koś­ciół w Ja­wo­rze wznie­sio­no w la­tach 1654-55 w kon­struk­cji sza­chul­co­wej wed­ług pro­jek­tu Al­brech­ta von Sä­bisch, zaś głów­nym bu­dow­ni­czym zos­tał miej­sco­wy maj­ster cie­siel­ski An­dre­as Gam­per. Roz­mia­ry świą­ty­ni poz­wo­li­ły po­mieś­cić 6000 wier­nych, a jej wys­trój i wy­po­sa­że­nie na­le­ża­ły do naj­pięk­niej­szych w re­gio­nie. Z do­brze za­cho­wa­nej do cza­sów współ­czes­nych or­na­men­ty­ki szcze­gól­ną u­wa­gę przy­ku­wa­ją: ufun­do­wa­ny przez Hoch­ber­gów z Ksią­ża oł­tarz głów­ny o wy­so­koś­ci 9 i sze­ro­koś­ci 5 met­rów bę­dą­cy dzie­łem mist­rza Mi­cha­ła Schteud­ne­ra z Ka­mien­nej Gó­ry, wspa­nia­ła ba­ro­ko­wa am­bo­na z ba­lus­tra­dą u­ka­zu­ją­cą pos­ta­cie ze Sta­re­go i No­we­go Tes­ta­men­tu, któ­rej kie­lich wspie­ra się na rzeź­bie a­nio­ła trzy­ma­ją­ce­go w rę­ku ot­war­tą Ewan­ge­lię, a tak­że czte­ro­kon­dyg­na­cyj­ne em­po­ry po­kry­te ma­lo­wid­ła­mi ilu­stru­ją­cy­mi sce­ny ze Sta­re­go i No­we­go Tes­ta­men­tu, wi­ze­run­ka­mi zam­ków i tarcz he­ral­dy­cznych. Koś­ciół Po­ko­ju w Ja­wo­rze jest naj­więk­szą drew­nia­ną bu­dow­lą o funk­cjach re­li­gij­nych na świe­cie. W ro­ku 2001 zos­tał wpi­sa­ny na lis­tę świa­to­we­go dzie­dzic­twa UNES­CO.


025.jpg 026.jpg 027.jpg
028.jpg 029.jpg 030.jpg
031.jpg 032.jpg 033.jpg
034.jpg 035.jpg 036.jpg





STRONA GŁÓWNA

tekst: 2019
fotografie: 2019
© Jacek Bednarek