*** PAŁAC W OŁDRZYCHOWICACH KŁODZKICH ***

.

STRONA GŁÓWNA

ZA GRANICĄ

GALERIA

MAPY

KONTAKT

SHIRO & BASIA

OŁDRZYCHOWICE KŁ.

wieża mieszkalno-obronna (ob. pałac)

PAŁAC W OŁDRZYCHOWICACH KŁODZKICH, NA PIERWSZYM PLANIE ŚREDNIOWIECZNA WIEŻA MIESZKALNA

DZIEJE PAŁACU

OPIS PAŁACU

STAN OBECNY


O

sada przy szlaku handlowym zwanym Dro­gą Sol­ną pro­wa­dzą­cym z Czech do Kra­ko­wa po­wsta­je w tym miej­scu praw­do­po­dob­nie już w XII wie­ku, ale naj­star­sza wzmian­ka na jej te­mat po­cho­dzi do­pie­ro z ro­ku 1327, kie­dy to po­ja­wia się ona w do­ku­men­tach ja­ko Ul­ri­ci Vil­la. Pierw­szym zna­nym nam wła­ści­cie­lem wsi jest Han­ke Knob­lauch­sdorf (lub Kno­bel­sdorf, wzm. 1342), przed­sta­wi­ciel kłodz­kiej li­nii sta­rej mi­śnień­skiej ro­dzi­ny ry­cer­skiej spra­wu­ją­cy urząd sta­ro­sty kłodz­kie­go i ase­so­ra są­du len­ne­go. Przy­pusz­czal­nie to wła­śnie on jest fun­da­to­rem wie­ży miesz­kal­no-obron­nej, wznie­sio­nej przed 1366, z te­go ro­ku po­cho­dzi bo­wiem za­pis po­świad­cza­ją­cy ist­nie­nie we wsi mu­ro­wa­ne­go dwo­ru.


HISTORYCZNE NAZWY MIEJSCOWOŚCI

Ulrici Villa (1327), Ullersdorf (1342, 1378),
Ulrichsdorf (1346, 1392), Vlrichsdorff (1399),
Ulrici Uilli (1405), Ulersdorf (1494),
Ulbrichtsdorf (1498), Viersdorff (1631),
Uliansdorf (1887), Ullersdorf an der Biele (przed 1945),
Sułkowa (1945)


ELEWACJE WSCHODNIE ZRUJNOWANEGO PAŁACU

P

o 1364 roku właścicielami części wsi z ma­jąt­kiem obej­mu­ją­cym mu­ro­wa­ny dwór są bra­cia Har­tung, Ot­to i Ni­clas von Knob­lauchs­dorf vel Kno­bels­dorf, za­pew­ne po­tom­ko­wie je­go fun­da­to­ra. W ro­ku 1408 Kon­rad i Ni­clas zwa­ny Scha­edel sprze­da­ją oko­licz­ne zie­mie miej­sco­we­mu soł­ty­so­wi o zwa­ne­mu Ul­lers­dorf (na­zwi­sko przy­jął on od na­zwy miej­sco­wo­ści). W ro­dzi­nie tej do­bra w Oł­drzy­cho­wi­cach po­zo­sta­ją aż do 1625 ro­ku, kie­dy to na mo­cy uka­zu ce­sar­skie­go pod­le­ga­ją one kon­fi­ska­cie w ra­mach re­pre­sji za udział Ge­or­ga von Ul­lers­dorf w opo­zy­cji an­ty­ce­sar­skiej. Z okre­su śre­dnio­wie­cza zna­my z imie­nia tyl­ko dwóch re­pre­zen­tan­tów te­go ro­du bę­dą­cych wła­ści­cie­la­mi mu­ro­wa­nej wie­ży – są ni­mi (w la­tach 1480-93) Paul von Ul­lers­dorf oraz je­go syn Hie­ro­nim.




BAROKOWA BRAMA WJAZDOWA, FOTOGRAFIE Z LAT 1910 I 2019

Z

anim jednak majątek trafi w ręce ce­sar­skie, Franz von Ul­lers­dorf (zm. 1575) sta­wia na wschód od wie­ży pię­tro­wy bu­dy­nek miesz­kal­ny. W ro­ku 1572 gmach ten zo­sta­je po­łą­czo­ny z czę­ścią śre­dnio­wiecz­ną i roz­bu­do­wa­ny, w kon­se­kwen­cji po­wsta­je dwu­skrzy­dło­wy re­ne­san­so­wy dwór szla­chec­ki o cha­rak­te­rze obron­nym, z fo­są za­si­la­ną wo­da­mi rze­ki Bia­łej Lą­dec­kiej. W 1625 ro­ku zo­sta­je on ode­bra­ny pra­wo­wi­tym wła­ści­cie­lom i zli­cy­to­wa­ny Jo­han­no­wi Ca­spa­ro­wi von Bu­chem­berg, pod­puł­kow­ni­ko­wi ce­sar­skie­mu, któ­ry osiem lat póź­niej prze­ka­zu­je go swe­mu bra­tu Ge­or­go­wi (zm. 1640). W dru­giej po­ło­wie XVII wie­ku środ­ko­wa część wsi z dwo­rem na­le­ży do Wolf­gan­ga Hein­ri­cha von Schenc­ken­dorf (zm. przed 1700), a na­stęp­nie do je­go sy­na Jo­han­na Ge­or­ga, wła­ści­cie­la Oł­drzy­cho­wic Dol­nych. W 1709 ro­ku Jo­hann Ge­org prze­bu­do­wu­je dwór w sty­lu ba­ro­ko­wym.




ELEWACJA FRONTOWA PAŁACU, 1909/2019

W

1744 król pruski Fryderyk II kon­fi­sku­je do­bra von Schenck­en­dor­fów (zwo­len­ni­ków ce­sa­rza), a na­stęp­nie prze­ka­zu­je je za­słu­żo­ne­mu w woj­nie prze­ciw­ko Au­strii ge­ne­ra­ło­wi Han­so­wi von Leh­waldt (zm. 1768), ko­men­dan­to­wi twier­dzy kłodz­kiej Hein­ri­cho­wi de la Mot­te (zm. 1774) i puł­kow­ni­ko­wi von Put­ka­mer. Nie wie­my jed­nak, kto obej­mu­je dwór w środ­ko­wej czę­ści wsi i jak nim da­lej dy­spo­nu­je. Wie­my na­to­miast, że od 1749 je­den z ma­jąt­ków na­le­ży do ba­ro­no­wej von Hemm, od 1761 – do jej sy­na Kar­la ba­ro­na von Hemm (zm. 1792). Spad­ko­bier­­cą zmar­łe­go bez­po­tom­nie Kar­la zo­sta­je je­go bra­ta­nek Gis­bert von Hemm, któ­ry w 1793 ro­ku sprze­da­je dwór wraz z ma­jąt­kiem Alek­san­dro­wi hra­bie­mu von Mag­nis z Boż­ko­wa (zm. 1817). Od­tąd, aż do koń­ca dru­giej woj­ny świa­to­wej zie­mie te po­zo­sta­ją w rę­kach bo­ga­te­go i wpły­wo­we­go ro­du ślą­skich ary­sto­kra­tów.




PAŁAC WIDZIANY OD WSCHODU NA FOTOGRAFIACH Z LAT 30. XX WIEKU I WSPÓŁCZEŚNIE

Z

inicjatywy Antona Aleksandra ma miej­sce prze­bu­do­wa dwo­ru w ele­ganc­ki kla­sy­cy­stycz­ny pa­łac, wo­kół któ­re­go po­wsta­ją ofi­cy­ny dwor­skie i za­bu­do­wa­nia go­spo­dar­cze, a w nie­wiel­kiej od­le­gło­ści rów­nież roz­le­gły park ze sztucz­ną gro­tą, świą­ty­nią grec­ką, fon­tan­ną i oran­że­rią. Ini­cja­ty­wa wzbo­ga­ce­nia par­ku o ele­men­ty ro­man­tycz­ne za­pew­ne ma zwią­zek z nie­zwy­kle no­bi­li­tu­ją­cym dla wła­ści­cie­li wy­da­rze­niem, ja­kim jest wi­zy­ta w ich ma­jąt­ku kró­lo­wej prus­kiej Lu­izy Me­klem­bur­skiej (1800), któ­ra świę­tu­je tu­taj swo­je 24. uro­dzi­ny. Z tej oka­zji go­spo­da­rze fun­du­ją ju­bi­lat­ce sze­reg atrak­cji, wśród nich po­kaz do­je­nia wy­pu­co­wa­nych i wy­per­fu­mo­wa­nych krów przez od­święt­nie ubra­ne chłop­ki. Na pa­miąt­kę krót­kie­go po­by­tu Lu­izy w Oł­drzy­cho­wi­cach, na­prze­ciw­ko pa­ła­cu, na mar­mu­ro­wym po­stu­men­cie usta­wio­ny zo­sta­je że­liw­ny obe­lisk o wy­so­ko­ści 23 me­trów, któ­re­go koszt bu­do­wy wy­ce­nio­no na 24 000 ta­la­rów. Pom­nik ten z ra­cji swo­ich ga­ba­ry­tów (od­lew tej wiel­ko­ści sta­no­wił nie la­da wy­zwa­nie) ucho­dzi za wy­bit­ne osiąg­nię­cie tech­nicz­ne, nic dziw­ne­go więc, że je­go od­sło­nię­cia do­ko­nu­je sam mi­ni­ster Gór­nic­twa i Hut­nic­twa, hra­bia Frie­drich Wil­helm von Re­den, wła­ści­ciel wspa­nia­łe­go za­ło­że­nia par­ko­we­go w Bu­kow­cu (obe­lisk zde­mon­to­wa­no w 1974 ro­ku w zwią­zku z po­sze­rza­niem dro­gi).



EFEKTOWNY OBELISK WYSTAWIONY NA PAMIĄTKĘ POBYTU KRÓLOWEJ PRUSKIEJ, POCZTÓWKA Z POCZĄTKU XX WIEKU

GROTA LUIZY W PARKU PAŁACOWYM

U

progu XIX wieku Ołdrzychowice odwiedza John Quin­cy Adams (zm. 1848), póź­niej­szy pre­zy­dent Sta­nów Zjed­no­czo­nych (1825-1829), któ­ry w li­ście do bra­ta wspo­mi­na pięk­no pa­ła­cu i tu­tej­szych ogro­dów. O par­ku w Oł­drzy­cho­wi­cach wspo­mi­na też Fry­de­ryk Skar­bek (zm. 1866), pol­ski dra­ma­to­pi­sarz, hi­sto­ryk i dzia­łacz spo­łecz­ny: Za­moż­ne i oz­dob­ne dom­ki wie­śnia­cze, prze­pla­ta­ne gdzie­nie­gdzie pa­ła­ca­mi pa­nów i kosz­tow­ny­mi ogro­dami. Mię­dzy ty­mi naj­cel­niej­sze w Ul­lers­dorf u hra­bie­go Mag­ni i w Kun­zen­dorf u hra­bie­go Fran­ken­berg. Oba­dwa w an­giel­skim gu­ście, lecz ostat­ni da­le­ko więk­szy i gu­stow­niej­szy od pierw­sze­go, któ­ry wsze­la­koż wiel­ka ob­fi­tość wo­dy bar­dzo oży­wia.




Pałac hra­bie­go oto­czo­ny jest nie­wiel­kim, lecz dziw­nie pięk­nym ogro­dem, z ta­ką pe­dan­te­ryą utrzy­my­wa­nym w po­rząd­ku, że już dla ogro­du sa­me­go war­to jest po­je­chać do Ul­lers­dor­fu. Wszyst­kie ra­ba­ty i traw­ni­ki ob­ję­te są że­laz­ne­mi obrę­cza­mi, tak że żad­na traw­ka nie wy­cho­dzi za li­nię. Pod­czas byt­no­ści hra­bie­go w Ul­lers­dor­fie, po­świę­ca ogro­do­wy naj­więk­sze sta­ra­nie traw­ni­kom, gdyż sta­ry pan nie lu­bi, aże­by po­mię­dzy traw­ką in­na ja­ka znaj­do­wa­ła się ro­śli­na. Każ­de­go ran­ka wy­sku­bu­ją pod­ro­słe przez noc ro­śli­ny i utrzy­mu­ją tak traw­ni­ki w naj­więk­szym po­rząd­ku.

dr Aleksander Ostrowicz, 1881



WJAZD DO PAŁACU (1930), Z LEWEJ WIDOCZNY FRAGMENT OFICYNY

P

odczas drugiej wojny światowej pałac słu­ży za skład­ni­cę dzieł sztu­ki spro­wa­dzo­nych tu­taj z Ber­li­na w oba­wie przed na­lo­ta­mi alianc­ki­mi. Nie wia­do­mo, co się z ni­mi póź­niej sta­ło, praw­do­po­dob­nie jed­nak tra­fia­ją one w rę­ce So­wie­tów i wraz z po­zo­sta­wio­nym przez wła­ści­cie­li wy­po­sa­że­niem zo­sta­ją wy­wie­zio­ne na wschód. Po 1945 ro­ku zna­cjo­na­li­zo­wa­ny ma­ją­tek hra­biów von Mag­nis tra­fia pod za­rząd Kom­bi­na­tu Rol­no-Prze­my­sło­we­go w Trze­bie­szo­wi­cach, a ich daw­na re­zy­den­cja peł­ni od­tąd funk­cję sie­dzi­by je­go ad­mi­ni­stra­cji. Jest więc wciąż użyt­ko­wa­na, a na­wet prze­cho­dzi ge­ne­ral­ny re­mont wnętrz (1984-89). Jej stan jed­nak dra­stycz­nie po­gar­sza się po prze­ję­ciu ma­jąt­ku przez Agen­cję Włas­no­ści Rol­nej Skar­bu Pań­stwa, któ­ra nie po­dej­mu­jąc się żad­nych in­we­sty­cji do­pro­wa­dza bu­dy­nek do sta­nu ru­iny.



W LATACH 60. XX WIEKU WCIĄŻ DZIAŁAŁY PAŁACOWE FONTANNY...


...JEDNAK NA POCZĄTKU XXI WIEKU GMACH NIE BYŁ JUŻ UŻYTKOWANY, A JEGO OTOCZENIE WYKORZYSTYWANO DO... WYPASANIA GĘSI


DZIEJE PAŁACU

OPIS PAŁACU

STAN OBECNY


R

eliktem średniowiecznym w bryle pałacu jest ka­mien­na wie­ża zbu­do­wa­na na pla­nie pro­sto­ką­ta o bo­kach 10,3x10 me­trów. Po­sia­da ona czte­ry kon­dyg­na­cje, przy czym naj­niż­sza z nich, skła­da­ją­ca się z dwóch skle­pio­nych ko­le­ba­mi ko­mór oraz przed­sion­ka, za­głę­bio­na jest czę­ścio­wo w grun­cie i wy­po­sa­żo­na w osob­ny przy­stęp z pod­wó­rza. Po­wy­żej wzno­szą się trzy mu­ro­wa­ne po­zio­my, przy­pusz­czal­nie z nie ist­nie­ją­cym już ze­wnętrz­nym wej­ściem na pię­tro, któ­re zaj­mu­je jed­no­prze­strzen­na sa­la ze skle­pie­niem wspar­tym na ka­mien­nym słu­pie. W ro­ku 1557 wie­żę zmo­der­ni­zo­wa­no w sty­lu re­ne­san­so­wym, o czym świad­czy za­cho­wa­na na fi­la­rze I pię­tra in­skryp­cja z da­tą jej prze­bu­do­wy.



ŚREDNIOWIECZNA WIEŻA MIESZKALNA W BRYLE BAROKOWEGO PAŁACU

N

a początku XVI wieku na północ od wie­ży wy­mu­ro­wa­no bu­dy­nek miesz­kal­ny, któ­ry oko­ło 1572 ro­ku sko­mu­ni­ko­wa­no z nią po­przez do­bu­do­wa­nie za­chod­nie­go łącz­ni­ka. Ta­ki układ prze­strzen­ny ist­niał do ro­ku 1709, gdy łącz­nik roz­bu­do­wa­no do for­my oka­za­łe­go skrzy­dła za­chod­nie­go, w osi któ­re­go urzą­dzo­no skle­pio­ną sień. W tej spo­sób ukształ­to­wa­ne zo­sta­ło za­ło­że­nie na pla­nie li­te­ry L, z wy­sta­ją­cą ry­za­li­to­wo śre­dnio­wiecz­ną wie­żą i usy­tu­owa­ną asy­me­trycz­nie bra­mą. W po­ło­wie XVIII wie­ku dwór otrzy­mał ce­chy ba­ro­ko­we (od­tąd mo­że­my okre­ślać go mia­nem pa­ła­cu), a na prze­ło­mie XVIII i XIX stu­le­cia ca­łość prze­bu­do­wa­no w sty­lu kla­sy­cy­stycz­nym. Z te­go okre­su po­cho­dzi rów­nież więk­szość po­zo­sta­łej za­bu­do­wy ze­spo­łu pa­ła­co­wo-dwor­skie­go: ofi­cy­na, spi­chlerz, oran­że­ria i ba­ro­ko­wa bra­ma wjaz­do­wa z ka­plicz­ka­mi. Już na po­cząt­ku XX wie­ku do pół­noc­nej ele­wa­cji pa­ła­cu do­sta­wio­no oka­za­łe skrzy­dło, zwa­ne skrzy­dłem ku­chen­nym.



PLAN PRZYZIEMIA PAŁACU WG A. KWAŚNIEWSKIEGO, WZOREM SIATKI OZNACZONO MURY WIEŻY ŚREDNIOWIECZNEJ

1. WIEŻA, 2. BUDYNEK RENESANSOWY Z POCZĄTKU XVI WIEKU, 3. SKRZYDŁO ZACHODNIE (ŁĄCZNIK), 4. SKRZYDŁO KUCHENNE, 5. SIEŃ


DZIEJE PAŁACU

OPIS PAŁACU

STAN OBECNY


S

tan pałacu u progu trzeciej dekady XXI wie­ku naj­le­piej od­da­ją za­łą­czo­ne fo­to­gra­fie. Je­go naj­star­szą część sta­no­wi wkom­po­no­wa­na w po­łu­dnio­wy bok głów­ne­go kor­pu­su wie­ża miesz­kal­na za­cho­wa­na w swo­jej pier­wot­nej wy­so­ko­ści, ze skle­pio­ną sa­lą na pierw­szym pię­trze, w któ­rej fi­la­rze wy­ku­to da­tę 1572 na pa­miąt­kę jej re­ne­san­so­wej prze­bu­do­wy. Po­nad­to, w czę­ści za­gru­zo­wa­nych po­miesz­czeń prze­trwa­ły skle­pie­nia ko­leb­ko­we z lu­ne­ta­mi, na ze­wnątrz zaś wciąż stoi na­kry­ta man­sar­do­wym da­chem ofi­cy­na, wo­zow­nia (obec­nie bu­dyn­ki miesz­kal­ne), zruj­no­wa­na oran­że­ria, a przed pa­ła­cem wzno­si się sze­ro­ka ba­ro­ko­wa bra­ma z kar­tu­sza­mi i przy­le­ga­ją­ca do niej ka­plicz­ka z mo­ty­wem pie­ty.





W SIENI SKRZYDŁA ZACHODNIEGO

W

2015 roku zrujnowany zespół dworski ku­pił pry­wat­ny przed­się­bior­ca, któ­ry w ro­ku 2022 roz­po­czął wy­mia­nę da­chu w czę­ści pa­ła­co­wej. Moż­na więc li­czyć, że za tą in­we­sty­cją pój­dą ko­lej­ne i w naj­bliż­szych la­tach gmach przy­naj­mniej czę­ścio­wo od­zy­ska daw­ny blask. Spe­ku­lu­je się, że mo­że on być w przy­szło­ści wy­ko­rzy­sty­wa­ny na po­trze­by pry­wat­nej opie­ki dla osób star­szych.


Jeszcze niedawno teren nie był ogrodzony, moż­na by­ło wejść do przy­zie­mia i zejść do piw­nic. Wraz z roz­po­czę­ciem re­mon­tu do­stęp zo­stał za­pew­ne ogra­ni­czo­ny.


Brak ograniczeń PAŻP dla lotów w kategorii otwartej.


BAROKOWA KAPLICZKA PRZY BRAMIE WJAZDOWEJ NA TEREN PAŁACU


DOJAZD


P

ałac stoi w południowej części wsi, około 300 me­trów od ko­ścio­ła, na le­wo od dro­gi pro­wa­dzą­cej w kie­run­ku Ląd­ka Zdro­ju. Do­jazd PKS-em z Kłodz­ka - przy­sta­nek 100 me­trów od pa­ła­cu. Przy bra­mie za­tocz­ka, któ­ra mo­że po­słu­żyć za par­king. (ma­pa zam­ków wo­je­wódz­twa)





LITERATURA


1. M. Chorowska: Rezydencje średniowieczne na Śląsku, Politechnika Wrocławska 2003
2. L. Kajzer, J. Salm, S. Kołodziejski: Leksykon zamków w Polsce, Arkady 2001
3. J. Lamparska: Dolny Śląsk, jakiego nie znacie, Asia Press 2002
4. R. Łuczyński: Zamki, dwory i pałace w Sudetach, Wspólnota Akademicka 2008
5. A. Wagner: Murowane budowle obronne w Polsce X-XVIIw., Bellona 2019




W pobliżu:
Trzebieszowice - renesansowy dwór szlachecki z XVI w., obecnie pałac, 5 km
Żelazno - wieża mieszkalno-obronna z XV/XVI w., 5 km
Jaszkowa Górna - renesansowy dwór szlachecki z XVI w., w ruinie, 7 km
Radochów - renesansowy dwór szlachecki z XVI w., 9 km
Gorzanów - zamek z XVI w., przebudowany, 12 km
Kłodzko - Twierdza Kłodzka, 13 km
Stara Łomnica - wieża mieszkalna z XIV-XVI w., 14 km
Bystrzyca Kłodzka - wieża mieszkalno-obronna z XIV w., przebudowana, 14 km
Lądek Zdrój - ruina zamku Karpień z XIV w., 15 km




POWRÓT

STRONA GŁÓWNA

tekst: 2022
fotografie: 2004, 2019
© Jacek Bednarek