RELIKTY ZAMKU KRYJĄ SIĘ W TEJ OTO ZIELONEJ KĘPIE

DZIEJE ZAMKU

OPIS ZAMKU

ZWIEDZANIE

W

stycz­niu 1230 ro­ku Kon­rad Ma­zo­wiec­ki na­dał krzy­ża­kom drew­nia­no-ziem­ny gród, cas­trum Nis­soue, naz­wa­ny póź­niej przez nich sa­mych Vo­gel­sang, czy­li Pta­si śpiew. Gró­dek ten sta­no­wić miał pod­sta­wę ich dzia­łań prze­ciw ple­mio­nom prus­kim, w tym o­kre­sie częs­to nie­po­ko­ją­cym swo­imi na­jaz­da­mi zie­mię cheł­miń­ską. Niem­cy szyb­ko za­ło­ży­li tu kom­tu­rię z poś­wiad­czo­nym źród­ło­wo kom­tu­rem Hen­ry­kiem, wzmian­ko­wa­nym w ro­ku 1255. Współ­cześ­nie daw­ne po­ło­że­nie pierw­szej za­kon­nej sie­dzi­by na zie­miach pol­skich nie jest zna­ne, przy­pusz­cza się jed­nak, iż znaj­do­wa­ła się ona w oko­li­cach o­bec­ne­go dwor­ca PKP To­ruń Głów­ny. Po za­ję­ciu przez za­kon Po­mo­rza Gdań­skie­go w 1308 nas­tą­pi­ło po­gor­sze­nie sto­sun­ków z Pol­ską, a tym sa­mym wzros­ło stra­te­gicz­ne zna­cze­nie le­wo­brzeż­ne­go gród­ka peł­nią­ce­go od­tąd ro­lę przy­czół­ka u­łat­wia­ją­ce­go or­ga­ni­zo­wa­nie wy­praw na na­le­żą­cą do Ko­ro­ny zie­mię ku­jaw­ską.

POZOSTAŁOŚCI ZAMKU NIESZAWSKIEGO

D

rew­nia­no-ziem­na kon­struk­cja nie gwa­ran­to­wa­ła jed­nak wys­tar­cza­ją­ce­go bez­pie­czeń­stwa, dla­te­go kil­ka ki­lo­met­rów da­lej na po­łud­nie krzy­ża­cy wznieś­li no­wy, cał­ko­wi­cie już mu­ro­wa­ny za­mek. Je­go bu­do­wę roz­po­czę­to o­ko­ło ro­ku 1327. Póź­niej pra­ce wstrzy­ma­no na czas dzia­łań wo­jen­nych pro­wa­dzo­nych prze­ciw Pol­sce Wła­dys­ła­wa Ło­kiet­ka, a nas­tęp­nie wzno­wio­no w ro­ku 1332 i kon­ty­nu­o­wa­no do lat 80. XIV stu­le­cia. Pod­czas woj­ny 1409-11 wa­row­nię nie­szaw­ską o­pa­no­wa­ły woj­ska Wła­dys­ła­wa Ja­gieł­ły, lecz na kan­wie po­ro­zu­mień pierw­sze­go po­ko­ju to­ruń­skie­go po­wró­ci­ła o­na w rę­ce za­ko­nu. His­to­rię funk­cjo­no­wa­nia zam­ku za­koń­czy­ła de­cyz­ja pod­ję­ta w Meł­nie pod­czas ro­ko­wań po­ko­jo­wych po ko­lej­nym kon­flik­cie pol­sko-krzy­żac­kim, tak zwa­nej woj­nie go­lub­skiej. Na pod­sta­wie za­war­tych tam po­ro­zu­mień Pol­ska o­trzy­ma­ła o­kręg nie­szaw­ski o­raz za­pew­nie­nie, że do dnia 24 czer­wca 1423 wa­row­nia zo­sta­nie przez Niem­ców ro­ze­bra­na. Usta­lo­ny ter­min krzy­ża­cy prze­kro­czy­li, za to roz­biór­kę prze­pro­wa­dzi­li nie­zwyk­le sta­ran­nie i w ro­ku 1424 po zam­ku po­zos­ta­ły je­dy­nie piw­ni­ce. Kil­ka lat póź­niej po tej sa­mej stro­nie Wis­ły Po­la­cy wznieś­li włas­ną twier­dzę (Dy­bów), któ­ra rów­nież no­si­ła mia­no "nie­szaw­skiej".

POZOSTAŁOŚCI ZAMKU NIESZAWSKIEGO

DZIEJE ZAMKU

OPIS ZAMKU

ZWIEDZANIE

W

a­row­nię wznie­sio­no na nie­wiel­kim pół­wys­pie u­two­rzo­nym przez za­ko­le rze­ki Wis­ły. W skład zes­po­łu ob­ron­ne­go wcho­dził za­mek właś­ci­wy i u­sy­tu­o­wa­ne od pół­no­cy pod­zam­cze z mły­nem, pie­kar­nią, bro­wa­rem, łaź­nią, wo­zow­nią itd. Za­mek właś­ci­wy zbu­do­wa­no na rzu­cie kwad­ra­tu o bo­ku o­ko­ło 35 met­rów. Oto­czo­ny był on pro­sto­kąt­nym mu­rem i fo­są o sze­ro­ko­ści 19 oraz głę­bo­koś­ci 5,5 met­ra. We­wnętrz­na za­bu­do­wa skła­da­ła się z czte­rech skrzy­deł sku­pio­nych wo­kół bru­ko­wa­ne­go dzie­dziń­ca. Naj­więk­sze z nich po­ło­żo­ne by­ło od po­łud­nia, po prze­ciw­nej stro­nie wjaz­du. Był to pod­piw­ni­czo­ny bu­dy­nek, w dol­nej kon­dyg­na­cji skle­pio­ny, któ­ry we­dług źró­deł mieś­cił za­kon­ne dor­mi­to­rium. Skle­pio­na piw­ni­ca znaj­do­wa­ła się też pod pół­noc­ną częś­cią gos­po­dar­cze­go skrzyd­ła wschod­nie­go - wy­po­sa­żo­na by­ła w piec ty­pu hy­po­kau­stum słu­żą­cy do o­grze­wa­nia gór­nych po­miesz­czeń.

POZOSTAŁOŚCI ZAMKU NIESZAWSKIEGO

N

ie­pod­piw­ni­czo­ne skrzyd­ło za­chod­nie na par­te­rze mie­ści­ło za­pew­ne kuch­nię. Os­tat­nie, pół­noc­ne skrzyd­ło nie zaj­mo­wa­ło peł­nej kur­ty­ny mu­rów ob­wo­do­wych. Się­ga­ło o­no od za­chod­nie­go ich na­roż­ni­ka do bu­dyn­ku bram­ne­go, w któ­rym na pięt­rze u­lo­ko­wa­no miesz­ka­nie kom­tu­ra, a na par­te­rze iz­bę dla stra­ży. Wjazd do zam­ku pro­wa­dził przez most i szy­ję mię­dzy­mu­rza do bra­my, a nas­tęp­nie na dzie­dzi­niec, gdzie w pół­noc­no-wschod­nim na­roż­ni­ku znaj­do­wa­ła się o­cem­bro­wa­na drew­nia­na stud­nia. Wa­row­nia pow­sta­wa­ła w trzech za­sad­ni­czych e­ta­pach. W pierw­szym wznie­sio­no mur ob­wo­do­wy z ce­gły na ka­mien­nej pod­mu­rów­ce o­raz pół­noc­ną szy­ję bram­ną. W fa­zie na­stęp­nej zbu­do­wa­ny zos­tał bu­dy­nek bram­ny. Z trze­cie­go o­kre­su po­cho­dzą mu­ry skrzy­deł po­łud­nio­we­go, za­chod­nie­go i przy­pusz­czal­nie wschod­nie­go. Ze wzglę­du na bardzo skromną ilość za­cho­wa­nych śla­dów roz­pla­no­wa­nie wyż­szych kon­dyg­na­cji twier­dzy nie jest zna­ne.

PLAN ZAMKU WEDŁUG R. UZIEMBŁO

DZIEJE ZAMKU

OPIS ZAMKU

ZWIEDZANIE

D

o cza­sów nam współ­czes­nych za­cho­wa­ły się je­dy­nie re­lik­ty fun­da­men­tów z od­sło­nię­ty­mi przez ar­che­o­lo­gów po­zos­ta­łoś­ci­ami piw­nic o­raz śla­dy po sztucz­nie wy­drą­żo­nym sta­wie z gro­blą do spusz­cza­nia wo­dy do Wis­ły. Re­lik­ty zam­ku kry­ją się na pry­wat­nej po­se­sji, na oto­czo­nej przez kar­to­fla­ne po­le "zie­lo­nej wys­pie". Fi­zycz­nie dos­tęp jest moż­li­wy, na­le­ży jed­nak przy­pusz­czać, że właś­ci­cie­le nie by­li­by za­chwy­ce­ni wi­do­kiem za­dep­tu­ją­cych ich upra­wy nie­pro­szo­nych go­ści. Warto więc zawczasu zapytać (dom w po­bli­żu). La­tem miej­sce to jest in­ten­syw­nie po­kry­te zie­le­nią, a zwie­dza­nie nie­zbyt przy­jem­ne ze wzglę­du na licz­nie wy­stę­pu­ją­ce tu­taj: ko­ma­ry, me­szki, pa­ją­ki, li­sza­je, klesz­cze, wło­cha­te gą­sie­ni­ce, skor­ki, oset, kol­czas­te ga­łę­zie, me­tro­we po­krzy­wy i in­ne da­ry bo­że.

STARE MURY GDZIENIEGDZIE NIEŚMIAŁO WYGLĄDAJĄ SPOZA GĘSTWINY

FORT X - BATERIA NADBRZEŻNA W DRODZE Z ZAMKU DYBÓW DO MAŁEJ NIESZAWKI

DOJAZD

P

o­zos­ta­łoś­ci zam­ku po­ło­żo­ne są przy ul. Wa­ło­wej 7, ok. 100 me­trów od wa­łu prze­ciw­po­wo­dzio­we­go i ok. 200 me­trów przed miej­scem (pat­rząc od stro­ny To­ru­nia), w któ­rym nie­bies­ki szlak od­bi­ja w le­wo. Od zam­ku Dy­bów doj­ście zaj­mu­je o­ko­ło 40-50 mi­nut. Po dro­dze mi­ja­my XIX-wiecz­ny fort i od te­go miej­sca na­le­ży li­czyć od­cho­dzą­ce w le­wo ścież­ki, al­bo­wiem pią­ta z nich oz­na­cza bez­poś­red­nie są­siedz­two ru­in. Do­jazd sa­mo­cho­dem mo­żli­wy. (ma­pa zam­ków wo­je­wódz­twa)

LITERATURA

1. W. Antkowiak, P. Lamparski: Zamki i strażnice krzyżackie..., Graffiti BC 1999
2. M. Haftka: Zamki krzyżackie w Polsce, 1999
3. L. Kajzer, J. Salm, S. Kołodziejski: Leksykon zamków w Polsce, Arkady 2001
4. R. Sypek: Zamki i obiekty warowne Państwa Krzyżackiego, Agencja CB 2000

W pobliżu:
Toruń - ruina zamku królewskiego Dybów z XV w., 4 km
Toruń - ruina zamku komturów krzyżackich z XIII w., 5 km
Złotoria - ruina zamku królewskiego z XIV w., 16 km
Bierzgłowo - zamek krzyżacki z XIII w., 25 km
Raciążek - ruina zamku biskupiego z XIV w., 30 km
Kowalewo Pomorskie - pozostałości zamku komturów krzyżackich z XIII w. 33 km

tekst: 2004
fotografie: 2004
© Jacek Bednarek