WIDOK ZAMKU Z PUNKTU WIDOKOWEGO MARIÁNSKÁ VYHLĺDKA (OD PÓŁNOCY)

DZIEJE ZAMKU

OPIS ZAMKU

STAN OBECNY

P

ierwsza pisemna wzmianka o zamku pochodzi z 1353 ro­ku, czy­li sie­dem lat przed naj­star­szym do­ku­men­tem po­świad­cza­ją­cym ist­nie­nie w tym miej­scu osa­dy o tej sa­mej na­zwie. Wa­row­nię wzniósł przy­pusz­czal­nie mo­raw­ski ry­cerz Hy­nek z Vald­štej­na (zm. przed 1367) na­zy­wa­jąc ją po pro­stu Ská­la (do­pie­ro póź­niej otrzy­ma­ła ona przy­do­mek Hru­bá). Po­tom­ko­wie fun­da­to­ra po­sia­da­li Ska­łę do 1416 ro­ku, kie­dy to prze­szła ona na wła­sność pa­nów z Jen­štej­na - prze­ciw­ni­ków ru­chu hu­syc­kie­go, a w 1460 ro­ku - w rę­ce ro­du Za­jíc z Házm­bur­ka. Pod­czas woj­ny dwóch stron­nictw re­li­gij­nych w 1469 ro­ku Jan Za­jíc (zm. 1495) opo­wie­dział się po stro­nie ka­to­lic­kie­go kró­la Wę­gier Ma­cie­ja Kor­wi­na, czym na­ra­ził się hu­syc­kie­mu Je­rze­mu z Po­die­bra­du, kró­lo­wi Czech, któ­re­go od­dzia­ły po krót­kim oblę­że­niu zdo­by­ły skal­ną wa­row­nię, zmu­sza­jąc jej wła­ści­cie­la do szu­ka­nia ugo­dy w cze­skim wład­cą.

PRZY WEJŚCIU NA ZAMEK WYSOKI, PRZED NAMI NEOGOTYCKIE SKRZYDŁO POŁUDNIOWO-ZACHODNIE

W

1492 roku zamek stał się własnością ro­du Svo­ja­nov­škich z Boz­ko­vic, pod któ­re­go rzą­da­mi do­bra skal­skie obej­mo­wa­ły 54 miej­sco­wo­ści. Jan Svo­ja­nov­ský po­padł jed­nak w dłu­gi i zmu­szo­ny był sprze­dać ma­ją­tek Zyg­mun­to­wi ze Smi­řic (zm. 1548), przed­sta­wi­cie­lo­wi jed­nej z naj­bo­gat­szych ro­dzin szla­chec­kich w Cze­chach. Je­go syn Jindřich (zm. 1569) był za­ło­ży­cie­lem hru­bo­skal­skiej li­nii Smi­ři­cký ze Smi­řic, brał też udział w pre­sti­żo­wej wy­pra­wie cze­skiej szlach­ty eskor­tu­jąc do Wied­nia ce­sa­rza Mak­sy­mi­lia­na i je­go żo­nę Ma­rię Hisz­pań­ską, dzię­ki cze­mu mógł po­znać bli­żej ar­chi­tek­tu­rę re­ne­san­su i idee hu­ma­ni­zmu. Przy­pusz­czal­nie to wła­śnie Jin­dřich roz­po­czął prze­bu­do­wę go­tyc­kie­go zam­ku, któ­ra sta­ra­niem je­go po­tom­ków u schył­ku XVI wie­ku na­da­ła wa­row­ni cha­rak­ter trój­skrzy­dło­we­go re­ne­san­so­we­go pa­ła­cu.

HRUBÁ SKÁLA WIDZIANA Z WIEŻY ZAMKU TROSKY (4 KM), NA LEWO OD ZAMKU HOTEL ŠTEKL,
DALEJ ZAMEK VALDŠTEJN, ZAŚ GŁĘBOKO W TLE LEDWIE WIDOCZNY ZARYS KARKONOSZY I GÓR IZERSKICH

W

1594 roku na zamku Hrubá Skála uro­dził się Al­brecht Jan Smi­ři­cký, któ­re­go póź­niej­szy au­to­ry­tet był tak wy­so­ki, że roz­wa­ża­no go na­wet ja­ko po­ten­cjal­ne­go kan­dy­da­ta do ko­ro­ny kró­lew­skiej. Al­brecht na­le­żał do ini­cja­to­rów i przy­wód­ców skie­ro­wa­ne­go prze­ciw­ko Hab­sbur­gom po­wsta­nia sta­no­we­go, a w je­go pra­skim pa­ła­cu opra­co­wa­no plan de­fen­stra­cjiII defenestracja praska (23 maja 1618) – z okna Zamku Królewskiego na Hradczanach wyrzucono dwóch cesarskich namiestników – Jarosława Borzitę z Martinic i Wilhelma Slavatę – oraz sekretarza Fabriciusa. Doszło do tego z powodu wzburzenia przywódców czeskich protestantów dyskryminującą ich polityką cesarza Macieja. Pomimo upadku z wysokości kilkunastu metrów urzędnikom nic się nie stało (katolicy uznali to za cud). Wyrzuceni zostali z sali jadalnej i podobno uratowała ich góra naturalnego kompostu, powstała z resztek jedzenia wyrzucanych przez to okno po ucztach. Opisane wydarzenie jest uważane za bezpośrednią przyczynę wybuchu wojny trzydziestoletniej. (w któ­rej oczy­wi­ście wziął udział). Jaw­ny opór wo­bec wła­dzy ce­sar­skiej w obli­czu upad­ku po­wsta­nia nie­chyb­nie ozna­czał­by dla nie­go ka­rę śmier­ci i kon­fi­ska­tę ma­jąt­ków. Zmarł on jed­nak nie­ocze­ki­wa­nie w li­sto­pa­dzie 1618 ro­ku, a po­nie­waż in­te­gral­nym wła­ści­cie­lem dóbr skal­skich był je­go upo­śle­dzo­ny umy­sło­wo brat Jin­dřich Jiří (zm. 1630), po­ło­wa ma­jąt­ku, w tym Hru­bá Ská­la nie zo­sta­ły mu po­śmiert­nie ode­bra­ne, lecz prze­szły w za­rząd „opie­ku­na” (któ­ry trzy­mał Jin­dři­cha w wię­zie­niu) - Al­brech­ta von Wal­len­stein (z Vald­štej­na, zm. 1634). Po­tom­ko­wie von Wal­len­stei­na trzy­ma­li Ska­łę aż do 1821 ro­ku.

ZAMEK NA LITOGRAFII JOHANNA VENUTO, 1822

P

odczas wojny trzydziestoletniej (1618-48) zamek plą­dro­wa­ny był za­rów­no przez Sa­sów, woj­ska ce­sar­skie, jak i przez Szwe­dów. W ro­ku 1658 de­cy­zją ce­sar­ską miał on zo­stać znisz­czo­ny, aby nie sta­no­wił przy­czół­ka dla żad­nych wro­gich od­dzia­łów, lecz dzię­ki de­ter­mi­na­cji je­go ów­czes­nych wła­ści­cie­li oszczę­dzo­no mu te­go lo­su. W 1710 ro­ku gmach ten jed­nak spło­nął, po czym zo­stał od­bu­do­wa­ny w sty­lu ba­ro­ko­wym. Po­now­nie ogień tra­wił go w ro­ku 1804.

HRUBÁ SKÁLA W LATACH 40. XIX WIEKU WG F. A. HEBERA

ZAMEK PO PRZEBUDOWIE Z LAT 50. XIX WIEKU, W TLE RUINY ZAMKU TROSKY

W

1821 roku ostatni von Waldstein na Hru­bej Ská­le, Franz de Pau­la Adam, au­stria­cki od­kryw­ca i przy­rod­nik (zm. 1823) sprze­dał ją Jo­han­no­wi An­to­no­wi Le­xa von Aehren­thal (zm. 1824). Syn An­to­na, ba­ron Jo­hann Le­xa von Aehren­thal (zm. 1898), wraz z żo­ną Ma­rie de do­mo Thun und Ho­hen­stein w la­tach 50. XIX wie­ku prze­bu­do­wa­li za­mek w sty­lu ro­man­tycz­ne­go ne­ogo­ty­ku, a w je­go po­bli­żu za­ło­ży­li an­giel­ski park kraj­ob­ra­zo­wy. W 1854 ro­ku uro­dził się tu­taj Alois Le­xa von Aehren­thal (zm. 1912), któ­ry peł­niąc w przy­szło­ści funk­cję ce­sar­skie­go mi­ni­stra spraw za­gra­nicz­nych od­po­wia­dał za anek­sję Bo­śni i Her­ce­go­wi­ny i ich in­te­gra­cję z Ce­sar­stwem Au­stro-Wę­gier­skim. Po II woj­nie świa­to­wej ro­dzi­na Aeren­tha­lów zo­sta­ła wy­własz­czo­na, a nie­miec­ko­ję­zycz­na lud­ność Hru­bej Ská­ly wy­pę­dzo­na zgod­nie z de­kre­ta­mi Be­ne­šaDekrety Beneša - seria aktów prawnych wydanych przez rząd Republiki Czechosłowackiej na uchodźstwie w latach 1940–1945. Najbardziej znane z nich zostały wydane w 1945 i dotyczyły całkowitej konfiskaty mienia Niemców sudeckich oraz części Węgrów, pozbawienia ich obywatelstwa czechosłowackiego oraz przymusowego wysiedlenia ponad 3 milionów Niemców do amerykańskiej strefy okupacyjnej i Austrii oraz przeszło 100 tysięcy Węgrów na Węgry. . W cza­sach ko­mu­ni­stycz­nych za­mek słu­żył ja­ko dom wy­po­czyn­ko­wy.

POCZTÓWKA Z LAT 20. XX WIEKU

PANORAMA ČESKIEGO RÁJU Z ZAMKIEM HRUBÁ SKÁLA I SYLWETĄ RUIN ZAMKU TROSKY

DZIEJE ZAMKU

OPIS ZAMKU

STAN OBECNY

Z

amek wzniesiono na dwóch masywnych blo­kach skal­nych pię­trzą­cych się na wy­so­kość 60 me­trów nad do­li­ną rzecz­ki Li­bu­ňki. Ska­ły te od­ci­na­ją do­stęp do wa­row­ni od pół­no­cy, po­łu­dnia i wscho­du, na­to­miast od stro­ny za­chod­niej od resz­ty lą­du od­dzie­la ją na­tu­ral­na szcze­li­na, nad któ­rą w śre­dnio­wie­czu prze­rzu­co­no drew­nia­ny most zwo­dzo­ny. Mu­ry zam­ku po­pro­wa­dzo­no wzdłuż kra­wę­dzi wzgó­rza, a je­go za­bu­do­wę pier­wot­nie sta­no­wi­ły dwa bu­dyn­ki usy­tu­owa­ne na­prze­ciw­ko sie­bie w pół­noc­nej i po­łu­dnio­wej czę­ści dzie­dziń­ca, oraz przy­le­ga­ją­ca do bu­dyn­ku pół­noc­ne­go czwo­ro­bocz­na wie­ża. Nie­co póź­niej, przy­pusz­czal­nie w XV wie­ku na ska­le gó­ru­ją­cej nad pod­zam­czem wznie­sio­no wie­żę zwa­ną Pro­cho­wą, któ­ra za­bez­pie­cza­ła za­chod­nie przed­po­le wa­row­ni wraz z dro­gą do­jaz­do­wą i mo­stem zwo­dzo­nym pro­wa­dzą­cym na dzie­dzi­niec.

REKONSTRUKCJA ZAMKU Z KOŃCA XV WIEKU WG R. VOJKOVSKIEGO
GRAFIKA POCHODZI ZE STRONY PUTUJME.CZ

P

odczas XVI-wiecznej przebudowy zamku wzdłuż za­chod­niej kur­ty­ny mu­rów wznie­sio­no dłu­gi bu­dy­nek z wie­żą bram­ną, a ca­łość prze­kształ­co­no w du­chu re­ne­san­su. W ten spo­sób gmach uzy­skał for­mę trój­skrzy­dło­we­go pa­ła­cu, któ­ry w wy­ni­ku ko­lej­nych mo­der­ni­za­cji (po 1710, po 1850) na­brał cech eklek­tycz­nych. Dziś je­go tra­pe­zo­wy dzie­dzi­niec ota­cza­ją z trzech stron za­bu­do­wa­nia z pseu­do­go­ty­cką fa­sa­dą i re­ne­san­so­wym sgraf­fi­to, a ele­men­tem do­mi­nu­ją­cym po­zo­sta­je przy­sta­wio­na do skrzy­dła pół­noc­ne­go wy­smu­kła wie­ża z ga­le­rią wi­do­ko­wą. Do zam­ku pro­wa­dzi ka­mien­ny most nad wą­wo­zem ozdo­bio­ny cen­ny­mi ba­ro­ko­wy­mi rzeź­ba­mi św. Flo­ria­na i św. Waw­rzyń­ca z 1725 ro­ku.

PLAN ZAMKU HRUBÁ SKÁLA, KOLOREM CZARNYM OZNACZONO NAJSTARSZE MURY GOTYCKIE,
KRATKA TO MŁODSZE MURY GOTYCKIE, A KRESKOWANIE - MURY RENESANSOWE

WIDOK ZAMKU Z LOTU PTAKA NA FOTOGRAFII Z LAT 20. XX WIEKU

DZIEJE ZAMKU

OPIS ZAMKU

STAN OBECNY

Z

amek Hrubá Skála, wraz z hra­dem Vald­štejn i łą­czą­cym te dwie wa­row­nie skal­nym mia­stem Hru­bo­skal­sko, to nie­zwy­kle po­pu­lar­ny za­ką­tek re­gio­nu tu­ry­stycz­ne­go zwa­ne­go Cze­skim Ra­jem, chęt­nie od­wie­dza­ny rów­nież przez na­szych ro­da­ków (w dłu­gi ma­jo­wy week­end moż­na spo­dzie­wać się, że wo­kół do­mi­no­wać bę­dzie ję­zyk pol­ski). Zam­ku jed­nak nie zwie­dza się, po­nie­waż obec­nie jest to ho­tel. Z je­dy­nych atrak­cji, ja­kie udo­stęp­nia, po­zo­sta­je moż­li­wość wej­ścia na dzie­dzi­niec oraz (w se­zo­nie let­nim) na wie­żę.

NA DZIEDZIŃCU ZAMKOWYM

PLAN KOMPLEKSU HOTELOWEGO

Wstęp do zamku: na dziedziniec – dar­mo­wy, na wie­żę – płat­ny (ca. 10 zł w 2022)

Zamek można ogarnąć w 20-30 minut, ale je­że­li chce­my rów­nież zwie­dzić skal­ne mia­sto i po­ło­żo­ny nie­opo­dal za­me­czek Vald­­štejn, po­win­ni­śmy za­re­zer­wo­wać co naj­mniej 4 go­dzi­ny.

W SKALNYM MIEŚCIE HRUBOSKALSKO

DOJAZD

H

rubá Skála położona jest w cen­trum trój­ką­ta wy­zna­czo­ne­go przez trzy zna­ne cze­skie mia­sta: Mla­dá Bo­le­slav, Ji­čin oraz Li­be­rec, w odle­gło­ści oko­ło 20-40 ki­lo­me­trów od każ­de­go z nich. Naj­bliż­sza sta­cja ko­le­jo­wa znaj­du­je się w Rad­va­no­vi­cach (ozn. Hru­bá Ská­la, 2.5 km), skąd do zam­ku pro­wa­dzi nie­bie­ski szlak tu­ry­stycz­ny.

Pod zamkiem płatny parking

Rowery można wprowadzić na dziedziniec.

WARTO ZOBACZYĆ

W

światowym zagłębiu Skód, w Mladá Bo­le­slav, mu­ze­um po­świę­co­ne hi­sto­rii tej sta­rej (120 lat!) cze­skiej mar­ki mo­to­ry­za­cyj­nej i jej po­przed­ni­ka o na­zwie Lau­rin & Kle­ment. Li­czy ono oko­ło 340 eks­po­na­tów, w tym sa­mo­cho­dy kon­cep­cyj­ne i pro­to­ty­py, po­jaz­dy użyt­ko­we, sa­mo­cho­dy spor­to­we i au­ta raj­do­we, ale rów­nież ro­we­ry oraz mo­to­cy­kle. Sa­le wy­sta­wo­we umiesz­czo­no w daw­nym bu­dyn­ku fa­bry­ki (są­sia­du­ją­cym z obec­ny­mi za­kła­da­mi), któ­ry pie­czo­ło­wi­cie od­no­wio­no i wzbo­ga­co­no opra­wą au­dio­wi­zu­al­ną. Ca­łość zo­sta­ła po­dzie­lo­na na trzy ob­sza­ry te­ma­tycz­ne: Ewo­lu­cje (po­cząt­ki, po­pu­lar­ne mo­de­le, pro­to­ty­py), Tra­dy­cja (mo­to­sport, roz­wój lo­go i wy­da­rze­nia zwią­za­ne z mar­ką) oraz Pre­cy­zja (war­szta­ty, pro­du­kcja po­jaz­dów). Škoda Mu­ze­um to po­zy­cja obo­wiąz­ko­wa dla każ­de­go mi­ło­śni­ka mo­to­ry­za­cji, rów­nież te­go, któ­ry nie da­rzy sza­cun­kiem sa­mo­cho­dów cze­skich i pod­śmie­chu­je się z ich użyt­kow­ni­ków.

źródło:
www.kultura.cz, cs.wikipedia.org, www.visitczechrepublic.com, medievalheritage.eu, obechrubaskala.cz, www.hrady.cz, ct24.ceskatelevize.cz

tekst: 2023
fotografie: 2018
© Jacek Bednarek