RELIKTY BASZTY ZAMKOWEJ W WYSZYNIE

DZIEJE ZAMKU

OPIS ZAMKU

STAN OBECNY

Z

a­mek w Wy­szy­nie zbu­do­wa­ła ro­dzi­na Gro­dziec­kich her­bu Dry­ja, praw­do­po­dob­nie o­ko­ło 1556 ro­ku. Kil­ka­naś­cie lat po wznie­sie­niu tej o­ka­za­łej bu­dow­li goś­cił w niej Ste­fan Ba­to­ry, któ­ry przy­był tu z po­blis­kie­go U­nie­jo­wa, a­by wziąć u­dział w ło­wach. Miej­sco­wa le­gen­da gło­si, że pod­czas u­czty wy­pra­wio­nej na cześć kró­lew­skie­go goś­cia przy­pad­ko­wo zas­trze­lo­na zo­sta­ła cór­ka właś­ci­cie­la zam­ku i od te­go cza­su duch jej błą­ka się po o­ko­licz­nych knie­jach, swo­im za­wo­dze­niem stra­sząc mieszkańców wioski. W XVII wie­ku Wy­szy­na prze­szła w rę­ce A­da­ma Gro­dziec­kie­go, ka­szte­la­na mię­dzy­rzec­kie­go, po­sła, se­na­to­ra, pu­bli­cys­ty i kró­lew­skie­go dwo­rza­ni­na. Po je­go śmier­ci re­zy­den­cja zo­sta­ła włas­noś­cią ro­du Gu­row­skich her­bu Wcze­le, któ­rzy miesz­ka­li tam do ro­ku 1781. Na prze­ło­mie XVII i XVIII wie­ku pa­nem na zam­ku był Mel­chior Gu­row­ski, kasz­te­lan poz­nań­ski. Dzie­łem ko­lej­ne­go po­ko­le­nia Gu­row­skich by­ła prze­bu­do­wa ca­łe­go za­ło­że­nia i zmia­na wys­tro­ju je­go wnętrz. Kres świet­noś­ci pa­ła­cu przy­nios­ły la­ta kon­fe­de­ra­cji bar­skiej, kie­dy tą je­go część, w któ­rej mieś­ci­ła się zbro­jow­nia, wy­sa­dzi­li w po­wiet­rze żoł­nie­rze car­scy.

WIDOK ZAMKU W 1843 ROKU WEDŁUG RYCINY KONSTANCJI HRABINY RACZYSKIEJ

O

s­tat­nim pa­nem na zam­ku był kasz­te­lan poz­nań­ski Ra­fał Gu­row­ski. Je­go syn - Wła­dys­ław - za udział w in­su­rek­cji koś­ciusz­kow­skiej zos­tał u­wię­zio­ny przez Ro­sjan i poz­ba­wio­ny wszel­kich praw do dóbr wy­szyń­skich. Nie za­miesz­ka­na od ro­ku 1781 re­zy­den­cja stop­nio­wo po­pa­da­ła w ru­i­nę, nisz­czo­na za­rów­no przez lu­dzi, jak i u­pły­wa­ją­cy czas. W os­tat­nich la­tach XVIII wie­ku miej­sco­wy e­ko­nom ...dru­gi bok czwo­ro­bo­ku zam­ko­we­go po­wa­lił, wie­le mar­mu­rów i na­pi­sów znisz­czył, a od­wiecz­ne gła­zy po­sza­no­wa­nia god­ne, na gos­po­dar­skie u­żył ce­le. W XIX wie­ku zruj­no­wa­ny o­biekt o­pi­sał w swo­ich Wspom­nie­niach Wiel­ko­pol­ski Ed­ward Ra­czyń­ski, właś­ci­ciel pa­ła­cu w Ro­ga­li­nie. Czy­ta­my w nich, że ...Po­waż­na to ru­i­na, za­cho­wu­je do­tąd kil­ka po­zo­sta­łych baszt i to zda­je się har­do wy­zy­wać rę­ką znisz­cze­nia, po­dob­na w tym mo­że do na­ro­du, co wspom­nie­nia­mi przesz­łoś­ci o­bec­nie po­kry­wa nie­szczęś­cia i od za­gła­dy się bro­ni.... Roz­biór­ka ca­łe­go za­ło­że­nia na­stą­pi­ła pod ko­niec XIX wie­ku, a jej bez­poś­red­nią przy­czy­ną by­ła chęć po­zys­ka­nia ma­te­ria­łu bu­dow­la­ne­go na roz­ras­ta­ją­ce się na te­re­nie po­blis­kie­go fol­war­ku pry­wat­ne gos­po­dar­stwo.

RUINA ZAMKU W WYSZYNIE, TYGODNIK POSZECHNY 1860

Wieś Wy­szy­na w gu­ber­ni war­szaw­skiej, w po­wie­cie ko­niń­skim po­ło­żo­na, a na­le­żą­ca od nie­pa­mięt­nych cza­sów do ro­dzi­ny hra­biów Gu­row­skich, po­sia­da do­tąd wspa­nia­łe ru­i­ny ist­nie­ją­ce­go tam nieg­dyś zam­ku [...]. Jest to gmach z ce­gły na wap­no sta­wia­ny, się­ga­ją­cy nie­wąt­pli­wie XV, a naj­póź­niej XVI stu­le­cia. Kto go wys­ta­wił, o tym nie ma na miej­scu żad­nych śla­dów, a i w kro­ni­kach nie mo­gliś­my się o nim ni­cze­go do­wie­dzieć. Plan te­go zam­ku jest czwo­ro­kąt­ny, z oś­mio­cien­ne­mi po ro­gach wie­ża­mi, z któ­rych jed­nej spi­czas­ty da­szek pok­ry­wał, in­ne zaś pew­nym ro­dza­jem oz­dob­nych blan­ków u gó­ry za­koń­czo­ne, nie mia­ły jak się zda­je żad­ne­go wys­ta­ją­ce­go przy­kry­cia. Część miesz­kal­na wznie­sio­ną by­ła na jed­no pięt­ro i wy­so­kie­mi o­pat­rzo­ną ko­mi­na­mi, jak o tem po­zo­sta­łe w ru­i­nach śla­dy prze­ko­ny­wa­ją. Os­tat­ni z dzie­dzi­ców któ­ry w tym zam­ku miesz­kał był Ra­fał Gu­row­ski, po któ­re­go śmier­ci Wy­szy­na zo­sta­wa­ła na nie­ja­kiś czas pod ad­mi­nis­tra­cyą rzą­du prus­kie­go. Za tej to ad­mi­nis­tra­cyi roz­wa­lo­no część mu­rów zam­ko­wych, a z ma­ter­ya­łów tym spo­so­bem o­trzy­ma­nych gos­po­dar­skie wznie­sio­no bu­dow­le. Po­mi­mo te­go po­zo­sta­łe do dziś dnia ru­iny do­bre o ca­łoś­ci te­go gma­chu da­ją wy­o­bra­że­nie [...]

Tygodnik Powszechny, 1860

"ZWALISKA ZAMKU W WYSZYNIE" WG BRONISŁAWA PODBIELSKIEGO, KŁOSY 1870

DZIEJE ZAMKU

OPIS ZAMKU

STAN OBECNY

Z

a­mek u­lo­ko­wa­no na skra­ju wsi, wśród pod­mok­łych łąk i sta­wów, któ­re na­wad­nia­ły prze­cię­tą od po­łud­nia grob­lą sze­ro­ką fo­sę. Zbu­do­wa­no go z ceg­ły, na pla­nie czwo­ro­bo­ku o wy­mia­rach 36x58 me­trów, któ­ry two­rzy­ły dwa jed­no­pięt­ro­we rów­no­le­gle u­sta­wio­ne bu­dyn­ki, roz­dzie­lo­ne wew­nętrz­nym dzie­dziń­cem i po­łą­czo­ne jed­nym skrzyd­łem po­przecz­nym. Od dru­giej stro­ny ca­łość za­my­kał wy­so­ki mur z wy­su­nię­tą nie­co od przo­du wie­żą bram­ną. Za­mek po­sia­dał sześć oś­mio­bocz­nych baszt ze strzel­ni­ca­mi do­sto­so­wa­ny­mi do os­trza­łu flan­ko­we­go. Czte­ry z nich umiesz­czo­no w mu­rze kur­ty­no­wym i zwień­czo­no at­ty­ka­mi, po­zo­sta­łe dwie na­kry­to tzw. da­cha­mi na­mio­to­wy­mi. Wszyst­kie basz­ty li­czy­ły naj­praw­do­po­do­bniej pięć kon­dyg­na­cji. Głów­ne re­pre­zen­ta­cyj­ne po­miesz­cze­nia i po­ko­je miesz­kal­ne u­miej­sco­wio­no na pięt­rze pa­ła­cu, na­to­miast je­go par­ter zaj­mo­wa­ły m.in.: kuch­nia, spi­żar­nie, po­ko­je służ­by oraz straż­ni­ca. Zam­ko­wy dzie­dzi­niec obie­ga­ły dwu­kon­dyg­na­cyj­ne drew­nia­ne gan­ki.

PLAN RUIN ZAMKU W WYSZYNIE

DZIEJE ZAMKU

OPIS ZAMKU

STAN OBECNY

D

o cza­sów współ­czes­nych z pięk­ne­go zam­ku za­cho­wa­ła się tyl­ko jed­na, sa­mot­nie prze­glą­da­ją­ca się w wod­nym zwier­ciad­le basz­ta i skrom­ne po­zo­sta­łoś­ci dru­giej wie­ży, a tak­że nie­wiel­kie frag­men­ty mu­rów przy­zie­mia. O­to­czo­na sta­wa­mi ru­i­na znaj­du­je się na skra­ju wsi, na te­re­nie pry­wat­nym. Z te­go też wzglę­du do­stęp do niej mo­że być u­trud­nio­ny.

BASZTA, NAJLEPIEJ ZACHOWANY ELEMENT DAWNEGO ZAMKU

W pobliżu:
Koło - ruina zamku królewskiego z XIV w., 19 km
Konin-Gosławice - zamek biskupów poznańskich z XV w., 26 km
Borysławice Zamkowe - ruina zamku szlacheckiego z XV w., 37 km

tekst: 2002
fotografie: 2002
© Jacek Bednarek