|
ZAMEK KSIĄŻĄT MAZOWIECKICH, WIDOK OD PÓŁNOCY
|
|
ierwsze murowane umocnienia na Wzgórzu Tumskim wzniósł przypuszczalnie książę mazowiecki Bolesław II, choć już trzy wieki wcześniej funkcjonował tutaj założony przez Mieszka I gród warowny. Płocki ośrodek był jedną z 'rezydencji' Bolesława Chrobrego, który zbudował w jego obrębie piętrowe, kamienne palatium romańskie z izbami mieszkalnymi i kaplicą. W roku 1075 powstało w Płocku biskupstwo, wtedy też murowaną budowlę przeznaczono na kościół. W konsekwencji Władysław Herman wzniósł nowe reprezentacyjne założenie w formie pałacu na planie prostokąta o bokach 14x11 metrów z salą tronową, kancelarią królewską i komnatami mieszkalnymi. Pomimo dużego znaczenia na politycznej mapie Polski gród płocki przez długi okres chroniony był przez mało skuteczne, drewniano-ziemne obwarowania, być może sporadycznie wzmocnione przez murowane fortyfikacje. Po śmierci Bolesława III w 1351 na mocy ustaleń dynastycznych Mazowsze Płockie przypadło dożywotnio królestwu polskiemu. Jego władca, Kazimierz Wielki, przewidując zagrożenie zarówno ze strony Litwy jak i Państwa Krzyżackiego, zbudował murowany zamek. Zezwolił również mieszczanom na wzniesienie miejskich murów.
|
|
WZGÓRZE TUMSKIE W 1. POŁOWIE XVII WIEKU WEDŁUG RYSUNKU Z DZIENNIKA A. BOOTA
|
LITOGRAFIA N. ORDY Z LAT 80. XIX STULECIA, ALBUM WIDOKÓW
|
o końca XV wieku w Płocku mieszkali książęta mazowieccy. W roku 1495 w związku z inkorporacją Księstwa Płockiego do Korony zamek stracił na znaczeniu i podupadł, w czym istotny udział miała katastrofa budowlana spowodowana osunięciem się podmytej przez rzekę skarpy wiślanej. Gruntownego remontu warowni podjął się Zygmunt I Stary. Właściwą część zamku, zwaną castellum przekazał później na potrzeby osiadłych tutaj od XI wieku Benedyktynów, a rezydencję władcy przeniósł na południowy skraj założenia zwany castrum, gdzie powstała otoczona zabudowaniami gospodarczymi królewska kamienica. Zniszczenia przyniosła okupacja warowni przez wojska szwedzkie w XVII wieku, a kiedy w 1781 definitywnie opuścili ją Benedyktyni, zaborcze władze pruskie nakazały rozbiórkę części murów. Od 1865 roku budowla pełniła funkcję siedziby seminarium duchownego, a później - żeńskiego gimnazjum. Po drugiej wojnie światowej zabytek odrestaurowano i w 1973 roku przeznaczono na siedzibę muzeum.
|
|
KATEDRA PŁOCKA, W TLE ZAMEK
POCZTÓWKA Z OKOŁO 1900 ROKU
|
WZGÓRZE TUMSKIE WIDOK OD STRONY ZACHODNIEJ, 1930
|
amek Kazimierza Wielkiego składał się z dwóch członów: reprezentacyjny charakter miała część określana mianem castrum, w przeciwieństwie do mniejszego i mniej prominentnego castellum. Zespół zamkowy przybrał formę nieregularnego czworoboku z podwójną linią murów obronnych, przy czym prawdopodobnie wewnętrzny mur był wyższy od zewnętrznego. W zachodni odcinek obwodu wpisano dwie bramy, poprzedzone mostami nad przekopem oddzielającym miasto od twierdzy. Mur wewnętrzny łączył dwie wieże: u dołu czworoboczną i dalej przechodzącą w oktagon Wieżę Szlachecką oraz Wieżę Zegarową, ulokowaną na pozostałościach wczesno-piastowskiego pałacu. Do tego muru przylegał gotycki dom mieszkalny. Pozostałe budynki zgrupowano wzdłuż kurtyny wschodniej i południowej.
|
|
PLAN ZAŁOŻENIA OBRONNEGO NA WZGÓRZU TUMSKIM W PŁOCKU: 1. BAZYLIKA KATEDRALNA, 2. ZAMEK KSIĄŻĄT MAZOWIECKICH
|
|
achowały się obydwie wieże zamkowe: obniżona w 1796 roku Wieża Szlachecka (zwana kiedyś Wysoką) oraz pełniąca w czasach późniejszych funkcję kościelnej dzwonnicy Wieża Zegarowa. Zatraciła ona częściowo swą pierwotną formę w XVII i XVIII wieku, kiedy to jej górne partie pokryto bogatą ornamentyką, a całość zwieńczono cebulastym hełmem z latarenką. Oprócz wież ocalał również prawdopodobnie najstarszy w Polsce północnej mur - pamiątka po czasach Władysława Hermana. Pozostałe zabudowania to wypełniające przestrzeń między wieżami XVII-wieczne budynki opactwa Benedyktynów. Dawny zamek jest obecnie własnością kościelną i nie można go zwiedzać. Mieszczące się tutaj do niedawna Muzeum Mazowieckie, słynące z największych w kraju zbiorów sztuki secesyjnej, przeniesione zostało do odnowionej kamienicy na ul. Tumskiej. W północno-wschodniej części założenia stoi XII-wieczna katedra, która w wyniku wielokrotnych prac renowacyjnych stanowi obecnie konglomerat architektury romańskiej, gotyckiej, renesansowej i baroku. W katedrze znajdują się słynne drzwi płockie - kopia dwuskrzydłowych drzwi romańskich z 1154 roku, składających się z 48 spiżowych płyt z płaskorzeźbami przedstawiającymi sceny z Pisma Świętego. W kaplicy królewskiej pochowane są szczątki Władysława Hermana i Bolesława Krzywoustego, a także książąt mazowieckich i płockich. (mapa zamków województwa)
|
|
WZGÓRZE TUMSKIE, WIDOK OD ZACHODU
|
W pobliżu:
Gostynin - pozostałości zamku książąt mazowieckich XIVw., 23 km
Oporów - gotycki zamek szlachecki XVw., 40 km
|
tekst: 2003
fotografie: 2001
© Jacek Bednarek
|
|