ZAMEK KSIĄŻĄT MAZOWIECKICH, WIDOK OD PÓŁNOCY

ierw­sze mu­ro­wa­ne u­moc­nie­nia na Wzgó­rzu Tum­skim wzniósł przy­pusz­czal­nie ksią­żę ma­zo­wiec­ki Bo­les­ław II, choć już trzy wie­ki wcześ­niej funk­cjo­­no­wał tu­taj za­ło­żo­ny przez Mies­zka I gród wa­row­ny. Płoc­ki oś­ro­dek był jed­ną z 're­zy­den­cji' Bo­les­ła­wa Chro­bre­go, któ­ry zbu­do­wał w je­go ob­rę­bie pięt­ro­we, ka­mien­ne pa­la­tium ro­mań­skie z iz­ba­mi miesz­kal­ny­mi i ka­pli­cą. W ro­ku 1075 pow­sta­ło w Płoc­ku bis­kup­stwo, wte­dy też mu­ro­wa­ną bu­dow­lę przez­na­czo­no na koś­ciół. W kon­sek­wen­cji Wła­dys­ław Her­man wzniósł no­we re­pre­zen­ta­cyj­ne za­ło­że­nie w for­mie pa­ła­cu na pla­nie pros­to­ką­ta o bo­kach 14x11 me­trów z sa­lą tro­no­wą, kan­ce­la­rią kró­lew­ską i kom­na­ta­mi miesz­kal­ny­mi. Po­mi­mo du­że­go zna­cze­nia na po­li­tycz­nej ma­pie Pol­ski gród płoc­ki przez dłu­gi o­kres chro­nio­ny był przez ma­ło sku­tecz­ne, drew­nia­no-ziem­ne ob­wa­ro­wa­nia, być mo­że spo­ra­dycz­nie wzmo­cnio­ne przez mu­ro­wa­ne for­ty­fi­ka­cje. Po śmier­ci Bo­les­ła­wa III w 1351 na mo­cy us­ta­leń dy­nas­tycz­nych Ma­zow­sze Płoc­kie przy­pad­ło do­ży­wot­nio kró­les­twu pol­skie­mu. Je­go wład­ca, Ka­zi­mierz Wiel­ki, prze­wi­du­jąc za­gro­że­nie za­rów­no ze stro­ny Lit­wy jak i Pań­stwa Krzy­żac­kie­go, zbu­do­wał mu­ro­wa­ny za­mek. Zez­wo­lił rów­nież miesz­cza­nom na wznie­sie­nie miej­skich mu­rów.

WZGÓRZE TUMSKIE W 1. POŁOWIE XVII WIEKU WEDŁUG RYSUNKU Z DZIENNIKA A. BOOTA

LITOGRAFIA N. ORDY Z LAT 80. XIX STULECIA, ALBUM WIDOKÓW

o koń­ca XV wie­ku w Płoc­ku miesz­ka­li ksią­żę­ta ma­zo­wiec­cy. W ro­ku 1495 w związ­ku z in­kor­po­ra­cją Księs­twa Płoc­kie­go do Ko­ro­ny za­mek stra­cił na zna­cze­niu i pod­u­padł, w czym is­tot­ny u­dział mia­ła ka­ta­stro­fa bu­do­wla­na spo­wo­do­wa­na o­su­nię­ciem się pod­my­tej przez rze­kę skar­py wiś­la­nej. Grun­tow­ne­go re­mon­tu wa­row­ni pod­jął się Zyg­munt I Sta­ry. Właś­ci­wą część zam­ku, zwa­ną cas­tel­lum prze­ka­zał póź­niej na po­trze­by o­siad­łych tu­taj od XI wie­ku Be­ne­dyk­ty­nów, a re­zy­den­cję wład­cy prze­niósł na po­łud­nio­wy skraj za­ło­że­nia zwa­ny cas­trum, gdzie pow­sta­ła o­to­czo­na za­bu­do­wa­nia­mi gos­po­dar­czy­mi kró­lew­ska ka­mie­ni­ca. Znisz­cze­nia przy­nios­ła o­ku­pa­cja wa­row­ni przez woj­ska szwedz­kie w XVII wie­ku, a kie­dy w 1781 de­fi­ni­tyw­nie o­puś­ci­li ją Be­ne­dyk­ty­ni, za­bor­cze wła­dze prus­kie na­ka­za­ły roz­biór­kę częś­ci mu­rów. Od 1865 ro­ku bu­dow­la peł­ni­ła funk­cję sie­dzi­by se­mi­na­rium du­chow­ne­go, a póź­niej - żeń­skie­go gim­na­zjum. Po dru­giej woj­nie świa­to­wej za­by­tek od­res­tau­ro­wa­no i w 1973 ro­ku prze­zna­czo­no na sie­dzi­bę mu­ze­um.

KATEDRA PŁOCKA, W TLE ZAMEK
POCZTÓWKA Z OKOŁO 1900 ROKU

WZGÓRZE TUMSKIE WIDOK OD STRONY ZACHODNIEJ, 1930

a­mek Ka­zi­mie­rza Wiel­kie­go skła­dał się z dwóch czło­nów: re­pre­zen­ta­cyj­ny cha­rak­ter mia­ła część o­kreś­la­na mia­nem cas­trum, w prze­ci­wień­stwie do mniej­sze­go i mniej pro­mi­nen­tne­go cas­tel­lum. Zes­pół zam­ko­wy przy­brał for­mę nie­re­gu­lar­ne­go czwo­ro­bo­ku z pod­wój­ną li­nią mu­rów o­bron­nych, przy czym praw­do­po­dob­nie we­wnętrz­ny mur był wyż­szy od zew­nętrz­ne­go. W za­chod­ni od­ci­nek ob­wo­du wpi­sa­no dwie bra­my, po­prze­dzo­ne mos­ta­mi nad prze­ko­pem od­dzie­la­ją­cym mias­to od twier­dzy. Mur wew­nętrz­ny łą­czył dwie wie­że: u do­łu czwo­ro­bocz­ną i da­lej prze­cho­dzą­cą w ok­ta­gon Wie­żę Szla­chec­ką o­raz Wie­żę Ze­ga­ro­wą, ulo­ko­wa­ną na po­zos­ta­łoś­ciach wczes­no-pias­tow­skie­go pa­ła­cu. Do te­go mu­ru przy­le­gał go­tyc­ki dom miesz­kal­ny. Po­zos­ta­łe bu­dyn­ki zgru­po­wa­no wzdłuż kur­ty­ny wschod­niej i po­łud­nio­wej.

PLAN ZAŁOŻENIA OBRONNEGO NA WZGÓRZU TUMSKIM W PŁOCKU: 1. BAZYLIKA KATEDRALNA, 2. ZAMEK KSIĄŻĄT MAZOWIECKICH

acho­wa­ły się obyd­wie wie­że zam­ko­we: ob­ni­żo­na w 1796 ro­ku Wie­ża Szl­achec­ka (zwa­na kie­dyś Wy­so­ką) oraz peł­nią­ca w cza­sach póź­niej­szych funk­cję koś­ciel­nej dzwon­ni­cy Wie­ża Ze­ga­ro­wa. Za­tra­ci­ła ona częś­cio­wo swą pier­wot­ną for­mę w XVII i XVIII wie­ku, kie­dy to jej gór­ne par­tie po­kry­to bo­ga­tą or­na­men­ty­ką, a ca­łość zwień­czo­no ce­bu­las­tym heł­mem z la­ta­ren­ką. Oprócz wież o­ca­lał rów­nież praw­do­po­dob­nie naj­star­szy w Pol­sce pół­noc­nej mur - pa­miąt­ka po cza­sach Wła­dys­ła­wa Her­ma­na. Po­zo­sta­łe za­bu­do­wa­nia to wy­peł­nia­ją­ce przes­trzeń mię­dzy wie­ża­mi XVII-wiecz­ne bu­dyn­ki o­pac­twa Be­ne­dyk­ty­nów. Daw­ny za­mek jest o­bec­nie włas­noś­cią koś­ciel­ną i nie moż­na go zwie­dzać. Miesz­czą­ce się tu­taj do nie­daw­na Mu­ze­um Ma­zo­wiec­kie, sły­ną­ce z naj­więk­szych w kra­ju zbio­rów sztu­ki se­ce­syj­nej, prze­nie­sio­ne zos­ta­ło do od­no­wio­nej ka­mie­ni­cy na ul. Tum­skiej. W pół­noc­no-wschod­niej częś­ci za­ło­że­nia stoi XII-wiecz­na ka­ted­ra, któ­ra w wy­ni­ku wie­lo­krot­nych prac re­no­wa­cyj­nych sta­no­wi o­bec­nie kon­glo­me­rat ar­chi­tek­tu­ry ro­mań­skiej, go­tyc­kiej, re­ne­san­so­wej i ba­ro­ku. W ka­ted­rze znaj­du­ją się słyn­ne drzwi płoc­kie - ko­pia dwu­skrzyd­ło­wych drzwi ro­mań­skich z 1154 ro­ku, skła­da­ją­cych się z 48 spi­żo­wych płyt z płas­ko­rzeź­ba­mi przed­sta­wia­ją­cy­mi sce­ny z Pis­ma Świę­te­go. W ka­pli­cy kró­lew­skiej po­cho­wa­ne są szcząt­ki Wła­dys­ła­wa Her­ma­na i Bo­les­ła­wa Krzy­wo­us­te­go, a tak­że ksią­żąt ma­zo­wiec­kich i płoc­kich. (mapa zamków województwa)

WZGÓRZE TUMSKIE, WIDOK OD ZACHODU

W pobliżu:
Gostynin - pozostałości zamku książąt mazowieckich XIVw., 23 km
Oporów - gotycki zamek szlachecki XVw., 40 km

tekst: 2003
fotografie: 2001
© Jacek Bednarek