KLASZTOR KLARYSEK W STARYM SĄCZU, WIDOK OD WSCHODU

DZIEJE KLASZTORU

OPIS KLASZTORU

ZWIEDZANIE

W

drugiej połowie XIII wieku centrum ad­mi­ni­stra­cyj­ne i go­spo­dar­cze Są­dec­czy­zny sta­no­wi nie (tak jak obec­nie) No­wy, lecz Sta­ry Sącz, mia­sto za­ło­żo­ne w 1257 ro­ku przez księż­ną kra­kow­ską i san­do­mier­ską Kin­gę z kró­lew­skiej dy­na­stii Ar­pa­dów (zm. 1292), któ­ra osa­dę tę otrzy­ma­ła wraz z ca­łą kasz­te­la­nią są­dec­ką od swe­go mę­ża Bo­le­sła­wa V Wsty­dli­we­go ja­ko za­bez­pie­cze­nie po­sa­gu mał­żeń­skie­go. Gdy Bo­le­sław umie­ra w 1279 ro­ku, Kin­ga od­da­je wła­dzę ksią­żę­cą, prze­no­sząc się do Sta­re­go Są­cza, gdzie 6 lip­ca 1280 ro­ku fun­du­je klasz­tor Ubo­gich Sióstr Świę­tej Kla­ry. Te­go dnia zrze­ka się ona na rzecz kon­wen­tu praw do mia­sta oraz 28 wsi, a na­stęp­nie przyw­dzie­wa ha­bit za­kon­ny sta­jąc się kla­ry­ską.

PRZED BRAMĄ KLASZTORNĄ

K

lasztor otrzymuje najhojniejsze upo­sa­że­nie spo­śród żeń­skich fun­da­cji po­wsta­łych w XIII wie­ku w Pol­sce. Wpływ na to ma za­rów­no re­gu­ła za­ko­nu po­zwa­la­ją­ca na po­sia­da­nie wspól­nej wła­sno­ści, jak i oso­ba sa­mej fun­da­tor­ki. Na je­go roz­wój i utrzy­ma­nie w pierw­szych la­tach istnie­nia prze­zna­cza­ne są do­cho­dy z mia­sta Sta­ry Sącz i przy­na­leż­nych do nie­go wsi, a tak­że wpły­wy z usy­tu­owa­nej w po­bli­żu ko­mo­ry cel­nej. Z do­ku­men­tów spo­rzą­dzo­nych przez bi­sku­pa Pa­wła z Prze­man­ko­wa (zm. 1290) wie­my, że w 1281 ro­ku zgro­ma­dze­nie już funk­cjo­no­wa­ło, a je­go trzon sta­no­wi­ły sio­stry spro­wa­dzo­ne do Sta­re­go Są­cza z pod­kra­kow­skiej Ska­ły - do­daj­my, prze­sie­dlo­ne tu wbrew wo­li kar­dy­na­ła Ma­te­usza i księ­cia Lesz­ka Czar­ne­go. Za­le­dwie kil­ka lat póź­niej klasz­tor sta­je przed za­gro­że­niem ze stro­ny hord ta­tar­skich, któ­re pod ko­niec 1289 ro­ku na­jeż­dża­ją Ma­ło­pol­skę. W obli­czu nie­bez­pie­czeń­stwa Kin­ga wraz z po­zo­sta­ły­mi za­kon­ni­ca­mi ra­tu­nek znaj­du­je chro­niąc się na zam­ku pie­niń­skim: W tym cza­sie bło­go­sła­wio­na księż­na Kin­ga […] z gro­nem sie­dem­dzie­się­ciu za­kon­nic są­dec­kich oraz dwie­ma swy­mi sio­stra­mi: Jo­len­tą, wdo­wą po księ­ciu ka­li­skim Bo­le­sła­wie Po­boż­nym i Kon­stan­cją, wdo­wą po kró­lu Ru­si Da­nie­lu, któ­re rów­nież wstą­pi­ły do klasz­to­ru i przyw­dzia­ły ha­bit, z wie­lo­ma ka­pła­na­mi i ry­ce­rza­mi uda­ły się do po­ło­żo­ne­go nad Du­naj­cem, w po­bli­żu mia­sta Kro­ścien­ka zam­ku Pie­ni­ny, chro­nio­ne­go do­sko­na­le za­rów­no na­tu­ral­nym po­ło­że­niem, jak i sztucz­nym ob­wa­ro­wa­niem, do­stęp­ne­go jed­nym wą­skim przej­ściem i tam bez­piecz­nie prze­by­wa­ła, gdy Ta­ta­rzy sia­li spu­sto­sze­nie.

BASZTA W POŁUDNIOWEJ CZĘŚCI OBWAROWAŃ NALEŻY DO NAJBARDZIEJ CHARAKTERYSTYCZNYCH BUDOWLI
KOMPLEKSU KLASZTORNEGO

ŚW. KINGA JEST M.IN. PATRONKĄ GÓRNIKÓW, STĄD NAJWIĘKSZA KAPLICA KOPALNI SOLI W WIELICZCE NOSI WŁAŚNIE JEJ IMIĘ

WNĘTRZE KLASZTORNEGO KOŚCIOŁA TRÓJCY ŚWIĘTEJ, PO PRAWEJ STRONIE KAPLICA ZE SZCZĄTKAMI ŚW. KINGI

P

omimo faktu, że na początku XIV wie­ku do­mi­nu­ją­cym w re­gio­nie ośrod­kiem po­li­tycz­nym i ad­mi­ni­stra­cyj­nym sta­je się lo­ko­wa­ny przez kró­la Wa­cła­wa II No­wy Sącz, za spra­wą Kin­gi oraz jej „cu­dów” kon­went w Sta­rym Są­czu wciąż cie­szy się wiel­kim za­in­te­re­so­wa­niem ze stro­ny wład­ców świec­kich i ko­ściel­nych. Wspie­ra­ją go i ota­cza­ją opie­ką pol­scy kró­lo­wie m.in. Wła­dy­sław Ło­kie­tek (zm. 1333) i je­go żo­na Ja­dwi­ga (zm. 1339), Ka­zi­mierz Wiel­ki (zm. 1370), je­go sio­stra El­żbie­ta Ło­kiet­ków­na (zm. 1380), a tak­że Wła­dy­sław Ja­gieł­ło (zm. 1434), któ­ry – jak mó­wi tra­dy­cja – po­da­ro­wał kla­ry­skom dwa garn­ce zło­ta ja­ko vo­tum dzięk­czyn­ne za zwy­cię­stwo w bi­twie pod Grun­wal­dem. Klasz­tor czer­pie do­cho­dy w po­sta­ci czyn­szów, dzie­się­cin, pło­dów rol­nych z mia­sta i wsi, oraz z na­da­ne­go mu przez ostat­nie­go Pia­sta pra­wa wol­ne­go han­dlu so­lą na ca­łym Spi­szu. Ogrom­ny wpływ na je­go roz­wój ma udział w ży­ciu klasz­tor­nym przed­sta­wi­cie­lek ro­dów kró­lew­skich, wśród nich Ja­dwi­gi Bo­le­sła­wów­ny, wdo­wy po Wła­dy­sła­wie Ło­kiet­ku, któ­ra w 1337 ro­ku przyw­dzie­wa ha­bit nie re­zy­gnu­jąc jed­nak ze świec­kiej wła­dzy przy­słu­gu­ją­cej jej z ty­tu­łu opra­wy wdo­wiej. W la­tach 50. XIV wie­ku god­ność ksie­ni klasz­to­ru kla­ry­sekKsieni - wyższa przełożona w zakonach żeńskich - żeński odpowiednik opata. w Sta­rym Są­czu peł­ni na­to­miast Kon­stan­cja Pia­stów­na świd­nic­ka (zm. przed 1364), sio­strze­ni­ca Ka­zi­mie­rza Wiel­kie­go i wdo­wa po księ­ciu gło­gow­skim Przem­ku (zm. 1331).

TAJEMNICZE, PRZYPUSZCZALNIE XIV-WIECZNE RYTY NA ŚCIANACH CHÓRU W KOŚCIELE ŚW. TRÓJCY
M. KORNECKI: "OCHRONA I KONSERWACJA ZABYTKÓW W WOJEWÓDZTWIE KRAKOWSKIM W LATACH 1945-75"

P

rawdopodobnie jeszcze za życia fun­da­tor­ki klasz­to­ru roz­po­czy­na się w Sta­rym Są­czu bu­do­wa ko­ścio­ła p.w. św. Kla­ry. W 1285 ro­ku ar­cy­bi­skup gnieź­nień­ski Ja­kub Świn­ka (zm. 1314) do­ko­nu­je je­go kon­se­kra­cji na­da­jąc czter­dzie­sto­dnio­we od­pu­sty wszyst­kim, któ­rzy w wy­zna­czo­ne świę­ta od­wie­dzą mia­sto za­si­la­jąc dat­ka­mi na rzecz no­we­go do­mu pań­skiego. Z pew­no­ścią jed­nak w tym cza­sie ko­ściół jesz­cze nie ist­nie­je ja­ko kom­plet­na bu­dow­la, a je­go po­świę­ce­nie obej­mu­je je­dy­nie ja­kąś część z ro­mań­skim prez­bi­te­rium, któ­re ucho­dzi za naj­star­szy je­go frag­ment. W ro­ku 1332 bi­skup kra­kow­ski Jan Grot (zm. 1347) do­ko­nu­je po­now­nej kon­se­kra­cji świą­ty­ni w klasz­to­rze sióstr kla­ry­sek, na­da­jąc jej pa­tro­nat Trój­cy Świę­tej. Nie wia­do­mo jed­nak, czy uro­czy­stość ta zwią­za­na jest z za­koń­cze­niem prac bu­dow­la­nych roz­po­czę­tych jesz­cze za ży­cia Kin­gi, czy mo­że do­ty­czy zu­peł­nie no­we­go gma­chu, wznie­sio­ne­go w sty­lu go­tyc­kim już w wie­ku XIV.

XV-WIECZNA GOTYCKA CHRZCIELNICA W KRUCHCIE KOŚCIOŁA ŚW. TRÓJCY

W

krótce po śmierci Kingi Sta­ry Sącz staje się miej­scem piel­grzy­mek i głów­nym ośrod­kiem jej kul­tu. Naj­star­szym zna­nym nam przy­pad­kiem na­wie­dze­nia gro­bu przy­szłej świę­tej jest wi­zy­ta ex-vo­to z 1307 ro­ku w in­ten­cji uzdro­wie­nia 9-let­niej Do­bro­sła­wy, cór­ki ko­me­sa Mar­ci­na ze Szczy­rzy­ca. Praw­do­po­dob­nie więc ist­nie­je już w ko­ście­le klasz­tor­nym (któ­ry w tym cza­sie wciąż po­zo­sta­je w bu­do­wie) ja­kaś wy­dzie­lo­na prze­strzeń, gdzie piel­grzy­mi mo­gą od­da­wać cześć i mo­dlić się do fun­da­tor­ki klasz­to­ru. Za­pew­ne jed­nak nie jest to żad­na wy­staw­na kon­fe­sja, sko­ro jesz­cze w dru­giej po­ło­wie XV stu­le­cia Jan Dłu­gosz pi­sze o tym miej­scu, że cia­łu iey świę­te­mu, cho­ciay wiel­ki­mi cu­da­mi oświe­co­ne­mu, bli­sko już dwu set lat w zie­mi le­żeć do­pusz­cza. Pierw­sze mau­zo­le­um Kin­gi po­wsta­je więc do­pie­ro w la­tach 70. XV wie­ku, a je­go fun­da­to­rem zo­sta­je nie lu­bia­ny przez kler bi­skup kra­kow­ski Jan z Rze­szo­wa (zm. 1488), o któ­rym pi­sa­no, że po­sta­ci był mier­nej, skłon­ny do cho­le­ry, na twa­rzy chro­po­wa­ty, do te­go pe­do­gryk.

W BRAMIE PROWADZĄCEJ NA DZIEDZINIEC PÓŁNOCNY

KLASZTOR STAROSĄDECKI WG RYCINY TOBIASZA BILDENHARTERA, 1617

P

rzełomowym okresem w dziejach kon­wen­tu sta­ro­są­dec­kie­go jest ko­niec XVI wie­ku, gdy wła­dzę nad zgro­ma­dze­nia­mi żeń­ski­mi przej­mu­ją bi­sku­pi. W 1595 ro­ku kar­dy­nał Je­rzy Ra­dzi­wiłł her­bu Trą­by (zm. 1600) na­ka­zu­je roz­bu­do­wę klasz­to­ru i wy­ko­na­nie nie­wiel­kich na­praw w ko­ście­le św. Trój­cy wraz z prze­bu­do­wą ka­pli­cy Kin­gi. War­to za­zna­czyć, że do te­go cza­su za­kon­ni­ce miesz­ka­ły w ma­łych po­je­dyn­czych dom­kach, któ­re de­cy­zją bi­sku­pa ma­ją zo­stać ro­ze­bra­ne, by w ich miej­scu wy­sta­wić oka­za­ły czte­ro­skrzy­dło­wy gmach mo­gą­cy po­mie­ścić za­rów­no sio­stry za­kon­ne i no­wi­cjusz­ki, jak i pan­ny świec­kie prze­by­wa­ją­ce tu­taj na edu­ka­cji. Inwe­sty­cja ta re­ali­zo­wa­na jest już za pa­no­wa­nia na kra­kow­skim tro­nie bi­sku­pim Ber­nar­da Ma­cie­jow­skie­go her­bu Cio­łek (zm. zm. 1608), głów­nie ze środ­ków włas­nych klasz­to­ru i pod nad­zo­rem wło­skie­go ar­chi­tek­ta Gio­van­nie­go di Si­mons (zm. 1627). W wy­ni­ku tych prac, któ­rych kosz­ty (bez wy­po­sa­że­nia) osza­co­wa­no na po­nad 8000 ów­czes­nych zło­tych, po­wsta­je no­wy gmach klasz­tor­ny wraz z do­mem miesz­kal­nym dla ka­pła­nów. Mo­der­ni­za­cji pod­le­ga­ją rów­nież ota­cza­ją­ce klasz­tor mu­ry obron­ne, któ­re zo­sta­ją pod­wyż­szo­ne i do­sto­so­wa­ne do uży­cia bro­ni pro­cho­wej.

STARY SĄCZ NA LITOGRAFII R. LANGA Z 1841 ROKU, NAD MIASTECZKIEM GÓRUJĄ WIEŻE KLASZTORU

KLASZTOR I KOŚCIÓŁ KLARYSEK W 1851 ROKU NA RYCINIE BOGUSZA STĘCZYŃSKIEGO
PO LEWEJ FURTA KLASZTORNA Z WEJŚCIEM DO CZĘŚCI KLAUZUROWEJ

KLASZTOR NA LITOGRAFII NAPOLEONA ORDY, 'ALBUM WIDOKÓW' 1881

T

ragicznym w dziejach klasz­to­ru oka­zu­je się dzień 7 paź­dzier­ni­ka 1764 ro­ku, gdy za­pró­szo­ny na stry­chu do­mu klasz­tor­ne­go ogień ogar­nął szyb­ko ca­ły bu­dy­nek, a na­stęp­nie prze­rzu­cił się na ko­ściół, nisz­cząc cał­ko­wi­cie dach świą­ty­ni. Na je­go re­pe­ra­cję Jej­mość Pan­na Ksie­ni Do­bro­dziej­ka za­ży­wa­jąc róż­nych spo­so­bów drze­wo ku­po­wa­ła, gon­ty, tar­ci­ce, dru­gie za asyg­na­cje za­mie­nia­ła i po­ży­cza­ła. Lu­dzi kon­wen­ckich nie mo­gąc do­star­czyć naj­mo­wa­ła in­nych do ro­bo­ty, po tyn­fie na dzień pła­cąc, jeść i go­rzał­ki da­wa­ła dla zim­na ostre­go. W trak­cie tej na­pra­wy ma miej­sce tra­gicz­ny w skut­kach wy­pa­dek, gdy gwał­tow­ne wia­try, któ­re tak moc­no ude­rzy­ły, że na­gle z rąk ro­bi­ącym maj­strom wszyst­kie przy­cie­sie, krok­wy i drze­wa wcią­ga­ne wy­rwaw­szy i sto­ją­ce na zie­mię na cmen­tarz zrzu­ci­ły. Spa­da­ją­ce bel­ki za­bi­ły jed­ne­go chło­pa i ra­ni­ły bar­dzo cięż­ko Ze­li­szow­skie­go i dru­gie­go chło­pa. Wraz z re­mon­tem bu­dyn­ków klasz­tor­nych i od­bu­do­wą da­chu ko­ścio­ła je­go za­chod­ni szczyt zo­sta­je ozdo­bio­ny wo­lu­ta­mi i wie­życz­ką z syg­na­tur­ką w kształ­cie ksią­żę­cej ko­ro­ny. Są to ostat­nie więk­sze in­we­sty­cje kon­wen­tu w okre­sie pierw­szej Rze­czy­po­spo­li­tej. Za­le­dwie kil­ka lat po ich ukoń­cze­niu ce­sarz Jó­zef II Hab­sburg (zm. 1790) za­my­ka no­wi­cjat, kon­fi­sku­jąc na rzecz fun­du­szu re­li­gij­ne­go ca­ły ma­ją­tek klasz­to­ru. Miesz­ka­ją­cym w nim kla­ry­skom po­zwa­la się jed­nak prze­by­wać tu­taj aż do ich śmier­ci.

KLASZTOR W STARYM SĄCZU NA POCZTÓWKACH Z LAT 20. XX WIEKU

D

ecyzją władz austriackich kon­went zo­sta­je po­zba­wio­ny nie tyl­ko włas­no­ści i dóbr ziem­skich, ale tak­że wszel­kich kosz­tow­no­ści, w tym re­li­kwii fun­da­tor­ki, ar­chi­wa­liów oraz bo­ga­te­go księ­go­zbio­ru. Część nie­ko­rzyst­nych dla za­kon­nic prze­pi­sów ad­mi­ni­stra­cja co­fa po ro­ku 1811, m.in. kla­ry­ski otrzy­mu­ją po­now­nie pra­wo pro­wa­dze­nia no­wi­cja­tu, jed­nak pod wa­run­kiem otwar­cia w mu­rach klasz­to­ru szko­ły dla dziew­cząt. Ta nie­wiel­ka pla­ców­ka ist­nie­je po­cząt­ko­wo ja­ko szko­ła czte­ro­let­nia, póź­niej pię­cio­let­nia, by u schył­ku XIX wie­ku funk­cjo­no­wać pod na­zwą sied­mio­let­niej Szko­ły Lu­do­wej, a od 1904 – Żeń­skie­go Pry­wat­ne­go Se­mi­na­rium Na­uczy­ciel­skie­go. W ro­ku 1912 w mu­rach klasz­to­ru roz­po­czy­na dzia­łal­ność Szko­ła Pu­blicz­na Miej­ska im. Kró­lo­wej Jad­wi­gi, a już po od­zy­ska­niu przez Pol­skę nie­po­dle­gło­ści zo­sta­ją tu otwar­te: Pu­blicz­na Szko­ła Po­wszech­na Żeń­ska im. św. Kin­gi oraz Pry­wat­ne Se­mi­na­rium Na­uczy­ciel­skie Żeń­skie. Pla­ców­ki te sio­stry pro­wa­dzą do 1938 roku, od­da­jąc je póź­niej pod opie­kę mia­sta.

BRAMA GOSPODARCZA I BASZTA W POŁUDNIOWEJ CZĘŚCI MURÓW
FOTOGRAFIA Z LAT 50. XX WIEKU I STAN OBECNY

DZIEJE KLASZTORU

OPIS KLASZTORU

ZWIEDZANIE

K

lasztor wzniesiono w południowo-wschod­niej czę­ści ukła­du miej­skie­go, w wi­dłach rzek Po­prad i Du­na­jec. Po­cząt­ko­wo je­go za­bu­do­wę two­rzy­ły bu­dyn­ki wy­łącz­nie drew­nia­ne, nie­któ­re z nich wy­sta­wio­ne na ka­mien­nej pod­mu­rów­ce. Naj­star­szym mu­ro­wa­nym za­byt­kiem klasz­tor­nym jest da­to­wa­ny na po­czą­tek XIV wie­ku ko­ściół Trój­cy Świę­tej z czę­ścią pre­zbi­te­rial­ną, któ­ra być mo­że po­wsta­ła jesz­cze w wie­ku XIII, co zda­ją się po­twier­dzać ele­men­ty ka­mie­niar­ki oraz póź­no­ro­mań­skie ry­ty za­cho­wa­ne na jed­nej ze ścian. Bu­dow­la ta w swej za­sad­ni­czej czę­ści skła­da się z sze­ro­kie­go chó­ru, po­dzie­lo­nej na dwa przę­sła krót­kiej na­wy, oraz węż­sze­go od niej i za­koń­czo­ne­go łu­kiem pre­zbi­te­rium. Na­wa i chór pier­wot­nie na­kry­te by­ły stro­pa­mi, a obec­nie – po­dob­nie jak pre­zbi­te­rium – za­my­ka je skle­pie­nie krzy­żo­wo-że­bro­we.

PLAN KOŚCIOŁA ŚW. TRÓJCY W XV WIEKU: 1. PREZBITERIUM, 2. NAWA, 3. CHÓR, 4. KAPITULARZ, 5. KAPLICA KINGI

SKLEPIENIE NAWY I PREZBITERIUM W KOŚCIELE ŚW. TRÓJCY

W

nętrze świątyni posiada wystrój ba­ro­ko­wy na­da­ny mu w XVII wie­ku przez ar­ty­stów pol­skich, wło­skich oraz szkoc­kich. Skła­da­ją się na nie­go m.in. po­li­chro­mie przed­sta­wia­ją­ce po­sta­cie św. Woj­cie­cha, św. Sta­ni­sła­wa i św. Kin­gi, oł­ta­rze ozdo­bio­ne ma­lo­wi­dła­mi Jo­ha­ne­sa Brow­na z bo­ga­tą de­ko­ra­cją rzeź­biar­ską Bal­ta­za­ra Fon­ta­ny czy pro­wa­dzą­ce do za­kry­stii XVII-wiecz­ne drzwi z ma­lo­wa­ny­mi sce­na­mi z ży­cia św. Kin­gi i jej mę­ża Bo­le­sła­wa Wsty­dli­we­go. Szcze­gól­ny po­dziw bu­dzi usy­tu­owa­na w pół­noc­nej czę­ści na­wy ba­ro­ko­wa am­bo­na przed­sta­wia­ją­ca drze­wo ge­ne­alo­gicz­ne Je­zu­sa i je­go mat­ki (tzw. drze­wo Jes­se­go). Do po­łu­dnio­wej ścia­ny ko­ścio­ła przy­le­ga XIV-wiecz­na ka­pli­ca św. Kin­gi z ba­ro­ko­wym oł­ta­rzem, któ­re­go cen­tral­ną część zaj­mu­je wy­ko­na­na z li­po­we­go drew­na fi­gu­ra Świę­tej Księż­nej Są­dec­kiej oraz tru­mien­ka miesz­czą­ca jej re­li­kwie. Z ka­pli­cy pro­wa­dzi przej­ście do po­miesz­cze­nia, gdzie za­kon­ni­ce przy­słu­chi­wa­ły się Eu­cha­ry­stii. Od na­wy od­dzie­la ją ozdob­na XVII-wiecz­na ku­ta kra­ta uję­ta w wy­staw­ny mar­mu­ro­wy por­tal.

PREZBITERIUM

O

d zachodu do nawy i chóru przy­le­ga dwu­kon­dyg­na­cyj­ny kor­pus, któ­re­go gór­ną część zaj­mu­je ora­to­rium za­kon­ne ukształ­to­wa­ne przez szkoc­kie­go mi­strza Ja­mesa Scot­ta, w dol­nej zaś mie­ścił się ka­pi­tu­larz, a obec­nie za­kry­stia. Taki układ po­dyk­to­wa­ny był su­ro­wą re­gu­łą klasz­tor­ną, bez­względ­nie na­ka­zu­ją­cą od­se­pa­ro­wa­nie chó­ru i ora­to­rium od resz­ty ko­ścio­ła, co mia­ło wpływ na umiesz­cze­nie ich jako ob­szer­nej em­po­ry w za­chod­niej czę­ści kor­pu­su. Od­dzie­lo­ny przed­sion­kiem od na­wy ka­pi­tu­larz za­kon­ny ma for­mę nie­wiel­kiej ha­li na­kry­tej skle­pie­niem że­bro­wym zło­żo­nym z czte­rech przę­seł roz­pię­tych wo­kół cen­tral­ne­go, ośmio­bocz­ne­go fi­la­ru.

W DAWNYM KAPITULARZU

P

rzez pierwszych kilka wieków funk­cjo­no­wa­nia klasz­to­ru w Sta­rym Są­czu je­go część re­zy­den­cjal­ną sta­no­wi­ły nie­wiel­kie drew­nia­ne dom­ki i bu­dyn­ki go­spo­dar­cze. Do­pie­ro po 1601 ro­ku tę drew­nia­ną za­bu­do­wę za­stą­pił czte­ro­skrzy­dło­wy ba­ro­ko­wy gmach z kruż­gan­ka­mi bieg­ną­cy­mi wo­kół klasz­tor­ne­go wi­ry­da­rza. Przy klasz­to­rze sta­nę­ły za­bu­do­wa­nia go­spo­dar­cze, a ca­łość oto­czo­no wy­so­kim ka­mien­nym mu­rem obron­nym, szcze­gól­nie sil­nie umoc­nio­nym w czę­ści po­łu­dnio­wej, z wkom­po­no­wa­ną w je­go ob­wód cy­lin­drycz­ną basz­tą na­roż­ną ze strzel­ni­ca­mi. Mur klasz­tor­ny przed la­ty zdo­bi­ła de­ko­ra­cja ty­pu sgraf­fi­to przed­sta­wia­ją­ca na­jazd Ta­ta­rów na Sta­ry Sącz w 1289 ro­ku, dziś już nie­ste­ty nie ist­nie­ją­ca.

PLAN ZESPOŁU KLASZTORNEGO: 1. SKRZYDŁO BRAMNE Z WIEŻĄ ZEGAROWĄ, 2. DZIEDZINIEC PÓŁNOCNY, 3. OŁTARZ POLOWY,
4. DOM KAPELANA, 5. KOŚCIÓŁ ŚWIĘTEJ TRÓJCY, 6. FURTA KLASZTORNA, 7. KLASZTOR KLAUZUROWY, 8. DZIEDZINIEC POŁUDNIOWY,
9. ZABUDOWANIA GOSPODARCZE, 10. BRAMA GOSPODARCZA, 11. BASZTA POŁUDNIOWA, 12. OGRÓD

DZIEJE KLASZTORU

OPIS KLASZTORU

ZWIEDZANIE

K

lasztor w Starym Sączu na­le­ży do naj­cen­niej­szych za­byt­ków Są­dec­czyz­ny i naj­bar­dziej po­pu­lar­nych w ska­li ca­łe­go kra­ju ce­lów tu­ry­sty­ki piel­grzym­ko­wej. Peł­ni on funk­cję Sank­tu­ar­ium św. Kin­gi sióstr kla­ry­sek, któ­re od wie­lu stu­le­ci pro­wa­dzą tu­taj bo­ga­te ży­cie du­cho­we zgod­ne z su­ro­wą re­gu­łą fran­cisz­kań­ską. Kom­pleks klasz­tor­ny po­dzie­lo­ny zo­stał na dwie czę­ści, otwar­tą dla wszyst­kich część pół­noc­ną i klau­zu­ro­wą część po­łu­dnio­wą do­stęp­ną tyl­ko dla mni­szek. W stre­fie otwar­tej wo­kół du­że­go dzie­dziń­ca sku­pi­ły się bu­dyn­ki fur­ty, wie­ża ze­ga­ro­wa, oł­tarz po­lo­wy, (daw­ny) dom ka­pe­la­na oraz do­mi­nu­ją­cy nad ca­ło­ścią gmach ko­ścio­ła p.w. św. Trój­cy. Do zwie­dza­nia udo­stęp­nio­ne zo­sta­ły wnę­trza ko­ścio­ła a tak­że – wa­run­ko­wo - nie­wiel­kie mu­ze­um miesz­czą­ce się w Do­mu św. Kin­gi (daw­nym do­mu ka­pe­la­na).

DZIEDZINIEC PÓŁNOCNY: WIDZIMY KOŚCIÓŁ ŚWIĘTEJ TRÓJCY (WYŻEJ), DOM KAPELNA I OŁTARZ POLOWY (NIŻEJ)

P

omimo kilku szeroko zakrojonych kam­pa­nii bu­dow­la­nych spo­wo­do­wa­nych po­ża­ra­mi lub wy­mu­szo­nych po­stę­pu­ją­cy­mi zmia­na­mi w ar­chi­tek­tu­rze i sztu­ce świą­ty­nia za­cho­wa­ła swój pier­wot­ny go­tyc­ki cha­rak­ter, pod­kre­ślo­ny krzy­żo­wo-że­bro­wym skle­pie­niem, ostro­łu­ka­mi por­ta­li i ma­swer­ko­wą de­ko­ra­cją okien. Jej wy­po­sa­że­nie, jak i wy­strój ma­lar­ski, są już jed­nak dzie­łem ar­ty­stów two­rzą­cych w okre­sie ba­ro­ku. Spo­śród nich uwa­gę przy­ku­wa drze­wo Jes­se­go, wy­so­ka na nie­mal 8 me­trów am­bo­na przed­sta­wia­ją­ca ród da­wi­do­wy, z któ­re­go wy­wo­dzi się mat­ka Chry­stu­sa. De­ko­ra­cję ma­lar­ską ko­ścio­ła two­rzą, oprócz ścien­nych sgraf­fi­to, XVII-wiecz­ne obra­zy opra­wio­ne w bo­ga­to rzeź­bio­ne mar­mu­ro­we stiu­ki, a naj­cen­niej­sze wy­po­sa­że­nie sta­no­wią ro­ko­ko­we stal­le, XVIII-wiecz­ne ła­wy oraz względ­nie mło­de, bo po­cho­dzą­ce z koń­ca XIX stu­le­cia 8-gło­so­we or­ga­ny fir­my Rie­ger. Dla wier­nych miej­scem o szcze­gól­nym zna­cze­niu po­zo­sta­je od­dzie­lo­na od na­wy głów­nej ręcz­nie ku­tą kra­tą ka­pli­ca św. Kin­gi, z ba­ro­ko­wym oł­ta­rzem i umiesz­czo­ną na nim srebr­ną tru­mien­ką za­wie­ra­ją­cą do­cze­sne szcząt­ki świę­tej.

CHÓR KOŚCIELNY Z ORGANAMI FIRMY RIEGER, PO PRAWEJ DRZEWO JESSEGO

W

bardzo dobrym stanie za­cho­wa­ły się mury obron­ne za­my­ka­ją­ce klasz­­tor od strony po­łu­dnio­wej, wschod­niej i od za­cho­du. W naj­da­lej wy­su­nię­tej na po­łu­dnie czę­ści ob­wo­du obron­ne­go wzno­si się okrą­gła bie­lo­na basz­ta, wy­so­ka na czte­ry kon­dyg­na­cje i zwień­czo­na cy­lin­drycz­nym heł­mem, któ­ra dziś na­le­ży do naj­bar­dziej roz­po­zna­wal­nych ele­men­tów ar­chi­tek­tu­ry nie tyl­ko klasz­to­ru ale i ca­łe­go mia­sta. War­to też zwró­cić uwa­gę na sto­ją­cą przy mu­rze za­chod­nim drew­nia­ną bra­mę se­kler­ską, jed­ną z trzech te­­go typu w Pol­sce, ufun­do­wa­ną przez Sto­wa­rzy­sze­nie Świa­to­we­go Związ­ku Wę­grów na pa­miąt­kę ka­no­ni­za­cji św. Kin­gi. Na bra­mie, oprócz rzeź­bio­nych wi­ze­run­ków św. Kin­gi i św. Ja­dwi­gi (oby­dwie uro­dzi­ły się na Wę­grzech) oraz her­bów Pol­ski i Wę­gier, umiesz­czo­no na­pis SZENT KIN­GA NEP­UNK OL­TAL­MA­ZO­JA (tłum. Świę­ta Kin­ga Mat­ka Na­ro­du).

BRAMA SEKLERSKA

BRAMA GOSPODARCZA

Wstęp wolny na dzie­dzi­niec pół­noc­ny, do ko­ścio­ła oraz do mu­ze­um. Mu­ze­um w Do­mu św. Kin­gi mo­żna zwie­dzać jed­nak tyl­ko w gru­pie zor­ga­ni­zo­wa­nej po uprzed­nim zgło­sze­niu.

Oględziny klasztoru z zewnątrz, zwie­dza­nie ko­ścio­ła i dzie­dziń­ca (bez mu­ze­um) nie po­win­no za­jąć wię­cej niż 30-45 mi­nut.

Fotografując wnętrza kościoła nie wol­no uży­wać lam­py błysko­wej.

Podobnie jak w przypadku innych obiek­tów kul­tu re­li­gij­ne­go, rów­nież tu­taj nie wol­no wpro­wa­dzać ani wno­sić zwie­rząt.

Loty rekreacyjne do­zwo­lo­ne z po­sza­no­wa­niem prze­pi­sów, za­cho­wa­niem kul­tu­ry i zdro­we­go roz­sąd­ku.

DOJAZD

K

lasztor usytuowany jest w po­łu­dnio­wo-wschod­niej czę­ści ze­spo­łu sta­ro­miej­skie­go, oko­ło 300 me­trów od Ryn­ku (wyj­ście od ul. Ko­per­ni­ka). Oso­by, któ­re przy­je­cha­ły ko­le­ją, mu­szą po­ko­nać oko­ło 1 km (na­le­ży kie­ro­wać się na pół­noc­ny-za­chód, ul. 22 stycz­nia i ul. Ban­dur­skie­go). (ma­pa zam­ków wo­je­wódz­twa)

W pobliżu bramy wejściowej nie­wiel­ka ilość miejsc par­kin­go­wych bez­po­śre­dnio przy uli­cy. Znacz­nie wię­cej wol­nej prze­strze­ni znaj­dzie­my na Ryn­ku, któ­ry czę­ścio­wo za­mie­nio­no w du­ży par­king.

Rowery można wprowadzić bez­po­śre­dnio na dzie­dzi­niec pół­noc­ny.

LITERATURA

1. W. Bazielich: Klaryski starosądeckie a sztuki piękne w XVII i XVIII wieku
2. B. Franczyk: Zamki średniowiecznego pogranicza polsko-węgierskiego w ujęciu archeol. histor., UJ 2010
3. S. Garnczarski: Kultura muzyczna w klasztorze klarysek..., Tarnowskie Studia Teologiczne 33 (2014)
4. M. Kornecki: Ochrona i konserwacja zabytków w dawnym woj. krakow..., Ochrona Zabytków 42/2, 1989
5. B. Kowalska: Biskup krakowski Paweł z Przemankowa a klasztor klarysek..., Zeszyty Historyczne 2009
6. M. Mirek: Dziedzictwo kulturowe św. Kingi..., Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne 107 (2017)
7. P. Pajor: Kilka uwag o okolicznościach budowy [...] kościoła klarysek w Starym Sączu, Modus XVIII, 2018
8. Sz. Swoboda: Średniowieczne relikty kultu św. Kingi. Historia i aranżacja kaplicy św. Kingi…

PRYMITYWNY WIEK XVII...A TERAZ SPRÓBUJCIE SAMI ZAPROJEKTOWAĆ TAKI ZAMEK

W pobliżu:
Nowy Sącz - ruina zamku królewskiego z XIV w., 10 km
Rytro - ruina zamku gotyckiego z XIII/XIV w., 12 km
Jeżów - renesansowy dwór obronny z XV w., 34 km
Rożnów - ruina zamku rycerskiego z XIV w., 36 km
Rożnów - ruina zamku magnackiego z XVI w., 36 km
Szymbark - kasztel szlachecki z XVI w., 42 km
Muszyna - ruina zamku biskupów krakowskich z XIV w., 45 km
Czorsztyn - ruina zamku gotyckiego z XIII/XIV w., 47 km
Krościenko - relikty Zamku Pienińskiego z XIII w., 51 km
Niedzica - ruina zamku rycerskiego z XIV w., 51 km
Frydman - kasztel szlachecki z XVI/XVII w., 55 km

tekst: 2022
fotografie: 2017, 2021
© Jacek Bednarek