|
WIDOK ZAMKU W BARCIANACH OD STRONY POŁUDNIOWO-ZACHODNIEJ
|
W
południowej części wsi, w miejscu obecnego zamku lub w jego pobliżu, funkcjonował we wczesnym średniowieczu drewniano-ziemny gród staropruskiego plemienia Bartów. Po zajęciu go przez Krzyżaków w 1240 roku został on przebudowany w strażnicę — której pierwszym znanym nam dowódcą był Henryk von Alfet — zniszczoną podczas drugiego powstania pruskiego (1260–1274). W następstwie tego i kolejnych najazdów plemion pruskich podjęto decyzję o budowie warowni mającej w przyszłości pełnić funkcję siedziby komtura z podbitej Barcji podlegającej administracyjnie pod komturstwo w Brandenburgu (pol. Pokarmin). Nie był to jednak jeszcze interesujący nas zamek, a jedynie drewniana fortalicja, silniejsza od poprzedniej, bo wyposażona w murowane konstrukcje obronne. Budowla ta stanowiła poważny argument w polityce ucisku wobec podbitej ludności, wraz z okolicznymi grodami umacniając bezpieczeństwo wschodniej granicy rosnącego w siłę Państwa Krzyżackiego.
|
|
ZAMEK NA RYCINIE E.RUDERSONA Z 1856 ROKU
|
O
pierając się na zapisach kronikarza Wiganda z Marburga można określić przybliżony czas przystąpienia do budowy zamku murowanego, który decyzją wielkiego mistrza Winrycha von Kniprode miał zastąpić istniejącą strażnicę, stając się jednocześnie siedzibą komtura i jego centrum administracyjnym. Pierwsze prace rozpoczęły się prawdopodobnie jeszcze przed 1380, a ich całość zamknęła się w trzech etapach trwających aż do lat 20–ych XV wieku. Etap pierwszy zakończył się mniej więcej w roku 1390 wzniesieniem murów obwodowych i budową skrzydła wschodniego do wysokości pierwszego piętra. W fazie drugiej datowanej na lata 1390–1400 postawiono trzypiętrowe skrzydło północne, podwyższono także mury obronne i budynek wschodni poprzez dodanie mu kondygnacji o charakterze magazynowo-obronnym, ponadto wylano fundamenty pod kolejne, zachodnie skrzydło zamku. Okres trzeci obejmował budowę skrzydła zachodniego (nie zrealizowaną do końca) oraz dwóch narożnych baszt: okrągłej i czworobocznej, przy czym ta druga nigdy nie została ukończona. W planach przewidziano postawienie też czwartego skrzydła, które nadałoby warowni formę zamku konwentualnego, jednak ze względu na klęskę krzyżaków w wojnie z Polską ostatecznie nie doszło do ustanowienia w Barcianach komturii i pierwotnych założeń budowlanych nie udało się tutaj w pełni zrealizować.
|
|
|
SKRZYDŁO WSCHODNIE ZAMKU NA FOTOGRAFIACH Z LAT 20. I 30. XX WIEKU
|
Z
amek pozostał siedzibą prokuratora i podlegając pod komturię w Rynie uzyskał duże znaczenie militarne jako ważny punkt wypadowy na sąsiednią Litwę. W 1455 roku, na początku wojny trzynastoletniej został spalony, później kilkakrotnie zdobywały go różne oddziały, a nawet chłopi, którzy w 1458 zbrojnie zajęli pozbawioną obrońców warownię. Po sekularyzacji Zakonu Krzyżackiego Barciany stały się centrum dóbr ziemskich zarządzanych przez książęcych starostów, zaś zamek — ich siedzibą. W kolejnych latach, pełniąc już właściwie tylko rolę gospodarczą, zespół ten kilkakrotnie poddawany był przebudowom i modernizacjom zacierającym po części jego cechy militarne na korzyść funkcjonalności: w ten sposób na miejscu zburzonego skrzydła przy murze zachodnim mistrz królewski Blasius Berwart z Królewca u schyłku XVI stulecia wzniósł spichlerz, a dwa wieki później do muru południowego dostawiono niewielki budynek gospodarczy. Od 1842 aż do końca II wojny światowej obiekt pozostawał w rękach prywatnych. W tym okresie właściciele przekształcili wysychające już zamkowe stawy w ogród, zbudowali też na dawnym przedzamczu gospodarcze segmenty folwarczne. Po II wojnie rozmieszczono tutaj magazyny i biura PGR, który funkcjonował tak długo, jak istniała komuna. Później zamek przejęła Agencja Rynku Rolnego, by w roku 2001 sprzedać go prywatnemu inwestorowi.
|
|
SKRZYDŁO WSCHODNIE, WIDOK OD STRONY DZIEDZIŃCA, STAN W OKRESIE 20-LECIA MIĘDZYWOJENNEGO
|
W
arowny zamek ulokowany został na południe od osady, na niewielkim wzniesieniu otoczonym bagnami rzeczki Liwny, później przekształconymi w stawy. Zbudowano go na planie zbliżonym do kwadratu o wymiarach boków 58x55 metrów. Bramę wjazdową na dziedziniec umieszczono w osi centralnej podpiwniczonego, jednotraktowego skrzydła wschodniego założonego na rzucie prostokąta o wymiarach 58x14 metrów. W skrzydle tym na pierwszym piętrze mieściły się reprezentacyjne pomieszczenia: w części północnej czteroprzęsłowa kaplica, z jednej strony zamknięta pięciobocznie i nakryta sklepieniami gwiaździstymi, a w części południowej — kapitularz przekształcony następnie w refektarz. Na parterze usytuowano izdebki gospodarcze, piekarnię, kuchnię oraz izbę odźwiernego — całość krył wysoki dwuspadowy dach zamknięty dwoma schodkowymi szczytami. Parter skrzydła północnego również zajmowały pomieszczenia gospodarcze, na pierwszej kondygnacji urządzono sale mieszkalne dla braci zakonnych, w tym osobno dla prokuratora, natomiast najwyższe piętro pełniło funkcje magazynowo-obronne. Dziedziniec wewnętrzny najprawdopodobniej otaczały z dwóch stron drewniane krużganki łączące się z gankami straży na murach kurtynowych.
|
|
|
ZAMEK NA SZKICACH C. STEINBRECHTA Z PRZEŁOMU XIX I XX WIEKU: SKRZYDŁO PÓŁNOCNE (WYŻEJ) I GOSPODARCZE SKRZYDŁO ZACHODNIE
|
S
krzydło wschodnie zamku z obydwu stron flankowały baszty ustawione na przekątnych jego czworoboku. Wzniesiona na planie cylindrycznym o średnicy około 10 metrów baszta północna była całkowicie wysunięta poza linię murów i połączona z nimi w poziomie przyziemia oraz na drugiej kondygnacji krótką szyją z korytarzami. W jej piwnicach mieściła się najprawdopodobniej sala tortur wraz z więzieniem, na które składało się kilka małych cel oświetlonych okienkami od strony fosy, i kilka cel bez okien. W poziomie pierwszego piętra urządzono zakrystię, połączoną korytarzykiem z zamkową kaplicą, natomiast na drugiej kondygnacji baszta miała otwory strzelnicze przystosowane do ręcznej broni palnej, umożliwiające ostrzał z flanki wzdłuż muru wschodniego i północnego. Druga baszta, południowa, wybudowana na planie czworoboku, wsparta była ceglaną skarpą narożną, co może nasuwać przypuszczenia, że podczas prac budowlanych nastąpiły jakieś zmiany w jej planach. Ten element fortyfikacji nigdy nie został ukończony.
|
|
PLAN ZAMKU Z XV WIEKU WG C. STEINBRECHTA: 1. SKRZYDŁO WSCHODNIE, 2. SKRZYDŁO PÓŁNOCNE, 3. PRZEJAZD BRAMNY, 4. BASZTA CYLINDRYCZNA
|
D
o czasów współczesnych ze średniowiecznego założenia w dobrym stanie zachował się czworobok ceglanych murów obwodowych, gotyckie skrzydło wschodnie z bramą wjazdową, główne mury skrzydła północnego oraz cylindryczna narożna baszta. Pozostałe budynki należące do zabytkowego zespołu pochodzą z okresu późniejszego.
Fotografie na tej stronie pochodzą z 2007 roku, gdy obiekt był remoncie. Zamku się nie zwiedza.
|
SKRZYDŁO PÓŁNOCNE Z OKRĄGŁĄ BASTEJĄ W CZĘŚCI PÓŁNOCNO-WSCHODNIEJ
|
ZANIEDBANY DZIEDZINIEC ZAMKOWY (STAN W 2007)
|
B
arciany to duża wieś położona 18 km na północ od Kętrzyna i zaledwie 8 km na południe od granicy z obwodem Kaliningradzkim. Kursują tutaj autobusy z kierunku Olsztyna i Węgorzewa, najbliższa stacja kolejowa znajduje się w Kętrzynie i Korszach (ok. 20 km). Drogi w okolicy mają niezłą nawierzchnię i niewielkie natężenie ruchu, dlatego poddaję pod rozwagę możliwość zorganizowania sobie wycieczki rowerowej — w ten sposób w ciągu jednego dnia można zobaczyć kilka zamków i przy okazji zakosztować trochę ruchu. Budynek stoi w południowej części osady, w sąsiedztwie drogi wylotowej na Kętrzyn — jadąc w tym kierunku ul. Mazurską przed ostatnim przystankiem autobusowym należy skręcić w prawo w ul. Wiosenną i przejechać jeszcze około 200 metrów.
|
1. M. Haftka: Zamki krzyżackie w Polsce, 1999
2. M. Jackiewicz-Garniec, M. Garniec: Zamki państwa krzyżackiego w dawnych Prusach, Studio Arta 2009
3. L. Kajzer, J. Salm, S. Kołodziejski: Leksykon zamków w Polsce, Arkady 2001
4. P. Zaniewski: Szlakami zamków krzyżackich, Muza SA 2005
|
ZAMEK NA POCZTÓWCE Z 2008 ROKU, WIDOK OD POŁUDNIOWEGO WSCHODU
|
W pobliżu:
Kętrzyn - zamek prokuratorów krzyżackich XIVw., 18 km
Kętrzyn - kościół obronny św. Jerzego XIV-XVIw., 18 km
Węgorzewo - zamek krzyżacki XIVw., przebudowany, 28 km
Reszel - zamek biskupów warmińskich XIVw., 31 km
Bezławki - zamek krzyżacki XIVw., obecnie kościół, 33 km
|
tekst: 2014
fotografie: 2007
© Jacek Bednarek
|
|