RUINA ZAMKU W CZERNINIE, WIDOK OD POŁUDNIA

DZIEJE ZAMKU

OPIS ZAMKU

ZWIEDZANIE

P

ierw­sze wzmian­ki o wsi Schyr­ni­no (póź­niej też Czyr­na i Chir­na) po­cho­dzą z ro­ku 1308, gdy miej­sco­wość ta wcho­dzi­ła w skład lo­kal­nych dóbr koś­ciel­nych. W po­ło­wie XIV wie­ku Czer­ni­na zos­ta­ła włas­noś­cią szla­chec­ką, a jej pierw­szym zna­nym wła­ści­cie­lem był zmar­ły w 1423 ro­ku Jan z Czer­ni­ny her­bu Wierzb­no, kasz­te­lan mię­dzy­rzec­ki i póź­niej­szy fun­da­tor zam­ku w Ry­dzy­nie. Je­mu to właś­nie przy­pi­su­je się tu­taj bu­do­wę na prze­ło­mie XIV i XV wie­ku mu­ro­wa­nej sie­dzi­by. Po śmier­ci Ja­na ma­jąt­kiem na krót­ko za­rzą­dzał je­go star­szy syn Jo­cusch von der Czy­rne, któ­ry o­ko­ło 1430 sprze­dał dob­ra Mag­nu­so­wi von La­bel. Przy­pusz­czal­nie w 1492 ro­ku miej­sco­wość wraz z zam­kiem prze­cho­dzi w rę­ce ro­dzi­ny von Doh­na. Je­den z jej przed­sta­wi­cie­li - Hen­ryk VII - w dniu 3 maja 1515 uzyskał u Wła­dys­ła­wa Ja­giel­loń­czy­ka przy­wi­lej lo­ka­cyj­ny dla Czer­ni­ny roz­po­czy­na­jąc tym sa­mym zło­ty wiek roz­wo­ju tej nie­wiel­kiej o­sa­dy. W 1538 ro­ku Hen­ryk von Doh­na prze­pi­sał ma­ją­tek bra­ciom Ale­ksan­dro­wi i Bal­ta­za­ro­wi von Stosch z Mo­ję­cic, któ­rych po­tom­ko­wie roz­bu­do­wa­li i u­for­ty­fi­ko­wa­li mias­to. W 1551 ro­ku Bal­ta­zar von Stosch zmie­nił wyz­na­nie z ka­to­lic­kie­go na pro­tes­tan­ckie, co mia­ło o­de­grać w przysz­łoś­ci du­żą ro­lę w dzie­jach zam­ku.

MIASTO I ZAMEK NA RYCINACH FRYDERYKA BERNARDA WERNHERA, "TOPOGRAPHIA SEU COMPENDIUM SILESIAE 1744-68"

P

o śmier­ci Bal­ta­za­ra je­go syn Mel­chior o­trzy­mał wieś Trze­bosz (Trie­busch), dru­gi syn Kas­par von Stosch (zm. 1627) - Czer­ni­nę Gór­ną i mias­to Czer­ni­nę, a trze­ci - Bal­ta­zar - Czer­ni­nę Dol­ną i Ja­błon­nę. Tak do­ko­na­ne w 1595 ro­ku u­po­rząd­ko­wa­nie spraw ma­jąt­ko­wych utr­wa­li­ło na sta­łe po­dział po­mię­dzy Czer­ni­nę Gór­ną wraz z mias­tem i Czer­ni­nę Dol­ną. Wkrót­ce nas­tał wiek XVII, a wraz z nim nas­tą­pił ok­res wo­jen­nych kon­flik­tów i dzie­siąt­ku­ją­cych lud­ność cho­rób za­kaź­nych. Nie omi­nę­ły one Dol­ne­go Ślą­ska, gdzie kil­ku­krot­nie Czer­ni­na sta­ła się a­re­ną zma­gań wojsk duń­skich, szwedz­kich i ce­sar­skich, cier­piąc od na­rzu­co­nych jej miesz­kań­com kon­try­bu­cji, os­py i za­raz byd­lę­cych. W tych cięż­kich cza­sach wy­róż­nił się Georg A­bra­ham von Stosch (zm. 1705), któ­ry pod ko­niec stu­le­cia prze­bu­do­wał śred­nio­wiecz­ną wa­row­nię w za­ło­że­nie re­zy­den­cjal­ne kształ­tu­jąc je w mod­nym wów­czas sty­lu ba­ro­ko­wym. Z mał­żeń­stwa z Ur­szu­lą Ka­ta­rzy­ną von Kot­twitz Je­rzy nie po­zo­sta­wił spad­ko­bier­cy, w związ­ku z czym ca­ły ma­ją­tek o­dzie­dzi­czy­ła naj­star­sza sios­tra Hed­wig He­le­na (zm. 1713), wdo­wa po Fry­de­ry­ku von Schwei­nitz. Po jej śmier­ci Czer­ni­na przesz­ła w po­sia­da­nie ro­du von Lest­witz, a ko­lej­ny­mi jej właś­ci­cie­la­mi zo­sta­wa­li m.in.: A­dam Mel­chior (zm. 1718), Georg Ab­ra­ham i wresz­cie Ka­rol Ru­dolf (zm. 1803).

WIDOK PAŁACU OD POŁUDNIOWEGO ZACHODU W 1910 ROKU...

...I OBECNIE (RĘCE OPADAJĄ)

K

a­rol Ru­dolf von Lest­witz u­marł bez­po­tom­nie 9 sierp­nia 1803 za­pi­su­jąc ca­ły swój ma­ją­tek Sto­wa­rzy­sze­niu Dzie­wic E­wan­ge­lic­kich, któ­re­go głów­nym ce­lem by­ło na­u­cza­nie mło­dych ko­biet pro­stych spraw­noś­ci po­trzeb­nych przy pro­wa­dze­niu do­mu. Fi­nan­so­wa­na ze spad­ku po za­moż­nym właś­ci­cie­lu or­ga­ni­za­cja o­bej­mo­wa­ła swym dzia­ła­niem wszyst­kie o­ko­licz­ne wsie wcho­dzą­ce w skład dóbr, przy­czy­nia­jąc się do roz­wo­ju szkol­nic­twa wśród lo­kal­nej spo­łecz­noś­ci i o­ta­cza­jąc ją bez­płat­ną o­pie­ką me­dycz­ną. Kon­tro­lo­wa­ne przez Prus­ki Rząd Kró­lew­ski Sto­wa­rzy­sze­nie za­si­la­ne było do­cho­da­mi po­cho­dzą­cy­mi z dóbr czer­niń­skich, ma­jąt­ku w Suł­ko­wie oraz Li­go­cie, i funk­cjo­no­wa­ło praw­do­po­dob­nie aż do dru­giej woj­ny świa­to­wej. Dzia­ła­nia wo­jen­ne pa­łac prze­trwał bez więk­szych znisz­czeń i do­pie­ro na­dej­ście wojsk ra­dziec­kich w stycz­niu 1945 o­raz póź­niej­szy brak o­pie­ki nad pań­stwo­wą już bu­dow­lą spra­wił, że z cza­sem zde­ge­ne­ro­wa­ła o­na do for­my po­ro­śnię­tej krza­ka­mi ru­i­ny.

PROCES ROZPADU PAŁACU W CZERNINIE UWIECZNIONY W FOTOGRAFIACH, OD GÓRY ZDJĘCIA Z LAT: 1935, 1960-65 i 2019

DZIEJE ZAMKU

OPIS ZAMKU

ZWIEDZANIE

N

ie zna­my roz­pla­no­wa­nia śred­nio­wiecz­ne­go zam­ku go­tyc­kie­go. Wy­bu­do­wa­ny w XVII wie­ku z wy­ko­rzys­ta­niem je­go ka­mien­nych mu­rów ba­ro­ko­wy pa­łac cha­ra­kte­ry­zo­wał się pla­nem pros­to­kąt­nym z wy­su­nię­ty­mi w pół­noc­nych na­ro­żach ścia­ny fron­to­wej dwie­ma ko­lis­ty­mi bas­te­ja­mi i wew­nę­trznym dzie­dziń­cem. Re­zy­den­cja by­ła o­to­czo­na fo­są, któ­rej resz­tki za­cho­wa­ły się do dzi­siaj.

POSTĘPUJĄCY UBYTEK W MURACH PAŁACU NA PRZYKŁADZIE ŚCIANY WSCHODNIEJ: FOTOGRAFIE Z LAT: 1920-30, 2001, 2019
NA POCZĄTKU DRUGIEJ DEKADY XXI WIEKU ŚCIANA TA PRAKTYCZNIE PRZESTAŁA ISTNIEĆ

DZIEJE ZAMKU

OPIS ZAMKU

ZWIEDZANIE

Z

a­mek znaj­du­je się w sta­nie za­a­wan­so­wa­ne­go roz­kła­du z nie­wiel­ki­mi szan­sa­mi na je­go od­ra­to­wa­nie. Po o­kre­sie po­wo­jen­nych de­was­ta­cji za­cho­wa­ły się tyl­ko mu­ry zew­nęt­rzne, w więk­szoś­ci ob­wo­du peł­nej wy­so­koś­ci. O­prócz częś­ci za­chod­niej nie is­tnie­je już po­dział we­wnęt­rzny, stro­py wie­le lat te­mu za­wa­li­ły się two­rząc ku­pę gru­zu, dziś za­roś­nię­tą przez krza­ki. Frag­men­ta­rycz­nie prze­trwa­ły piw­ni­ce, rów­nież nie­mal w ca­łoś­ci za­sy­pa­ne. Od wscho­du i po­łud­nia do bu­dyn­ku przy­le­ga ba­jor­ko, praw­do­po­dob­nie relikt daw­nej fo­sy. Do nie­daw­na jesz­cze po­dzi­wiać moż­na by­ło kar­tusz her­bo­wy właś­ci­cie­li i po­zos­ta­łoś­ci por­ta­lu drzwio­we­go zdo­bią­ce wschod­nią ścia­nę pa­ła­cu, lecz al­bo znik­nę­ły one pod ru­mo­wis­kiem po jej o­su­nię­ciu się, al­bo wcześ­niej ktoś zdą­żył je ukraść. Wpływ na kry­tycz­ną o­pi­nię na te­mat o­bec­ne­go sta­nu ruin ma rów­nież ich naj­bliż­sze o­to­cze­nie, do któ­re­go naj­le­piej pa­su­je o­kre­śle­nie: śmiet­nik. Smut­ny, przy­gnę­bia­ją­cy wi­dok u­pa­da­ją­cej ru­i­ny po­głę­bia syf, ja­ki ją ota­cza, i któ­ry za­pew­ne bę­dzie tak trwał jesz­cze la­ta­mi, bo prze­cież nie mieś­ci się w gło­wach o­ko­licz­nym lo­ka­to­rom czyn­szo­wych miesz­kań, aby cza­sa­mi pos­przą­tać po so­bie al­bo - co gor­sza - po in­nych.

ZAMEK W CZERNINIE, STAN OBECNY

Wstęp wolny

Jeżeli bardzo chcecie, możecie w to miejsce przyjechać razem ze swoim psem. Tyl­ko...po co?

Sporo wolnej przestrzeni na zachód od zamku i nad sa­mą ru­iną. Część pół­noc­ną i wscho­dnią du­że­go pla­cu zaj­mu­ją za­bu­do­wa­nia fol­war­ku, a póź­niej PGR-u, wciąż za­miesz­ka­ne. Z tro­ski o sa­mo­cho­dy miesz­kań­ców i wła­sny spo­kój tę stre­fę le­piej po­mi­nąć, chy­ba że zde­cy­du­je­my się na wi­do­ki z dal­szej per­spe­kty­wy. Od po­łu­dnia z zam­kiem są­sia­du­je ple­ba­nia.

ZAMEK W CZERNINIE, STAN OBECNY

DOJAZD

W

ieś po­ło­żo­na jest na gra­ni­cy his­to­rycz­nych ziem Wiel­ko­pol­ski i Dol­ne­go Śląs­ka, o­ko­ło 15 km na po­łud­nie od Lesz­na, skąd (rzad­ko) kur­su­ją au­to­bu­sy PKS. Wy­bie­ra­jąc się w te stro­ny sa­mo­cho­dem na­le­ży z Lesz­na je­chać dro­gą wo­je­wódz­ką 309 na Wroc­ław i w Ry­dzy­nie (za Ryn­kiem, a przed cmen­ta­rzem) skrę­cić w pra­wo. Ru­i­na znaj­du­je się w cen­tral­nej częś­ci wsi, nie­o­po­dal wy­so­kich koś­ciel­nych wież. (ma­pa zam­ków wo­je­wódz­twa)

Samochód zaparkować można tuż obok ruin.

Mi­ło­śni­kom dwóch kó­łek, szcze­gól­nie tym, któ­rzy miesz­ka­ją w ag­lo­me­ra­cjach Po­zna­nia i Wroc­ła­wia, pro­po­nu­ję do­jazd po­cią­giem do Ry­dzy­ny, Bo­ja­no­wa lub Kacz­ko­wa i pow­rót do do­mu ro­we­rem. Lo­kal­ne dro­gi są niez­łej ja­koś­ci (przy­naj­mniej te w kie­run­ku Po­zna­nia), a ruch tu­taj nie­wiel­ki. Szcze­rze po­le­cam!

LITERATURA

1. B. Guerquin: Zamki w Polsce, Arkady 1984
2. L. Kajzer, J. Salm, S. Kołodziejski: Leksykon zamków w Polsce, Arkady 2001
3. Praca zbiorowa: Skąd przyszliśmy, kim jesteśmy, Starostwo Pow. w Górze i Tow. Zie­mi Gó­row­skiej 2003

W pobliżu:
Góra - relikty zamku z XIV/XV w., 7 km
Rydzyna - zamek magnacki z XV-XVII w., 9 km

WARTO ZOBACZYĆ:

O­bok zam­ku ko­ściół św. Waw­rzyń­ca, jed­no­na­wo­wy, zbu­do­wan­y z ceg­ły. We wnęt­rzach oł­tarz z XV wie­ku przed­sta­wia­ją­cy u­ko­ro­no­wa­nie Naj­święt­szej Ma­rii Pan­ny, ob­raz św. Waw­rzyń­ca - pa­tro­na ko­ścio­ła z XVIII wie­ku, or­ga­ny z 1802 ro­ku wy­ko­na­ne w Gó­rze Ślą­skiej, XIX-wiecz­ne sta­cje dro­gi krzy­żo­wej o­raz e­pi­ta­fia nag­rob­ne ro­dzi­ny von Stosch.

Mię­dzy koś­cio­łem św. Waw­rzyń­ca a zam­kiem stoi sa­mot­na wi­eża - po­zo­sta­łość ro­ze­bra­ne­go ko­ścio­ła ewan­ge­lic­kie­go. Wie­ża po­cho­dzi z XIX wie­ku i o­bec­nie jest bar­dzo za­nie­dba­na.

Przy Ryn­ku za­byt­ko­wy ra­tusz wznie­sio­ny w la­tach 1799-1800 w sty­lu kla­sy­cys­tycz­nym. Ak­tu­al­nie mieś­ci się w nim sie­dzi­ba ban­ku.

tekst: 2019
fotografie: 2001, 2019
© Jacek Bednarek