ZAMEK W GIŻYCKU, FOT. M. TARŁOWSKI

DZIEJE ZAMKU

OPIS ZAMKU

STAN OBECNY

P

ierw­sze u­mo­cnie­nia na te­re­nie współ­czes­ne­go Gi­życ­ka wznieś­li po­gań­scy Pru­so­wie z ple­mie­nia Jać­win­gów. Po za­ję­ciu o­ko­licz­nych ziem przez Za­kon Krzy­żac­ki o­ko­ło 1290 ro­ku kom­tur po­kar­miń­ski Mein­hard z Quer­fur­tu zbu­do­wał w tym miej­scu nie­wiel­ką drew­nia­ną straż­ni­cę, być mo­że z wy­ko­rzys­ta­niem wcześ­niej ist­nie­ją­ce­go gród­ka. Pół wie­ku póź­niej straż­ni­cę za­stą­pił za­mek, choć i w tym przy­pad­ku głów­ny je­go bu­du­lec wciąż sta­no­wi­ło drew­no. Wys­ta­wio­na z i­ni­cja­ty­wy wiel­kie­go mist­rza Diet­ri­cha von Al­ten­burg wa­row­nia wzmian­ko­wa­na by­ła w ro­ku 1337 ja­ko Haus Le­czen­burg - na­le­ża­ła ona do gru­py sa­mot­nych, za­in­sta­lo­wa­nych w głę­bi pusz­czy sta­nic, o­kreś­la­nych w li­te­ra­tu­rze nie­miec­kiej mia­nem Wild­haus. Kres jej is­tnie­nia nas­tą­pił pod­czas na­jaz­du księ­cia Kiej­stu­ta w 1365, gdy woj­ska li­tew­skie zdo­by­ły ją, a nas­tęp­nie spa­li­ły. Na zglisz­czach tej bu­do­wli w la­tach 1377-99 krzy­ża­cy wznieś­li no­wy, tym ra­zem "praw­dzi­wy" za­mek z ce­gły i ka­mie­nia, przez­na­czo­ny na sie­dzi­bę za­kon­ne­go u­rzęd­ni­ka niż­sze­go szcze­bla, zwa­ne­go ko­mor­ni­kiem.

ZAMEK NA POCZTÓWCE Z 1910 ROKU

W

zrost po­li­tycz­ne­go zna­cze­nia zam­ku nas­tą­pił z po­cząt­kiem XV wie­ku, gdy a­wan­so­wał on do ro­li sie­dzi­by pro­ku­ra­to­ra. Je­go uz­bro­je­nie jed­nak nig­dy nie by­ło im­po­nu­ją­ce - dzie­sięć lat po wiel­kiej woj­nie z Pol­ską na sta­nie znaj­do­wa­ło się tu­taj pięć bom­bard na ku­le ka­mien­ne, dwa dzia­ła na ku­le o­ło­wia­ne o­raz za­led­wie dzie­sięć kusz. Po wy­bu­chu woj­ny 13-let­niej, w lis­to­pa­dzie 1455 wa­row­nię zdo­by­ły nie­mal bez wal­ki od­dzia­ły Związ­ku Prus­kie­go za­si­la­ne przez roz­ju­szo­ną nad­mier­nym fis­ka­liz­mem Krzy­ża­ków miej­sco­wą lud­ność. Obiekt po­wró­cił do Za­ko­nu w 1466, zos­tał od­bu­do­wa­ny i ja­ko sie­dzi­ba niż­szych u­rzęd­ni­ków słu­żył im do ro­ku 1520. Po se­ku­la­ry­za­cji pań­stwa krzy­żac­kie­go w 1525 wpro­wa­dził się tu­taj urząd sta­ro­sty ksią­żąt prus­kich - nie­dłu­go po­tem pod­ję­to de­cyz­ję o prze­bu­do­wie śred­nio­wiecz­ne­go za­ło­że­nia w sty­lu re­ne­san­so­wym. W trak­cie pro­wa­dzo­nych pod nad­zo­rem Krzy­szto­fa Ro­e­me­ra prac po­wsta­ły m.in. dwa, za­cho­wa­ne do dziś, póź­no­re­ne­san­so­we szczy­ty, da­to­wa­ne na rok 1560.

XVII-WIECZNY BUDYNEK Z OKRĄGŁĄ BASZTĄ ROZEBRANY PO 1945

K

o­lej­ne zmia­ny w fun­kcji i wy­glą­dzie zam­ku mia­ły miej­sce w dru­giej de­ka­dzie XVII stu­le­cia pod­czas je­go a­da­pta­cji do ro­li myś­liw­skiej re­zy­den­cji ksią­żąt e­lek­to­rów. Pow­sta­ły wów­czas dwa no­we skrzyd­ła o­raz nis­ki par­te­ro­wy gmach, w któ­re­go wschod­nim szczy­cie wznie­sio­no na­kry­tą stoż­ko­wym da­chem cy­lin­drycz­ną basz­tę. Skrzy­dła te zos­ta­ły znisz­czo­ne przez po­żar w 1749 ro­ku i nie­dłu­go po­tem ro­ze­bra­ne. Po­dob­ny los po dru­giej woj­nie świa­to­wej spot­kał bu­dy­nek z basz­tą, a tak­że część u­moc­nień i fos - te os­tat­nie wy­ko­rzys­ta­no do bu­do­wy ka­na­łu łą­czą­ce­go je­zio­ra Mam­ry i Nie­go­cin. Wcześ­niej jed­nak, w 1. po­ło­wie XIX wie­ku u­miesz­czo­no tu­taj u­rzę­dy sta­ros­twa o­raz lo­ka­le miesz­kal­ne zaj­mo­wa­ne m.in przez ko­men­dan­tów twier­dzy Bo­yen. Po 1945 za­mek od­res­tau­ro­wa­no, a w la­tach 70-ych przek­ształ­co­no w mo­tel. Póź­niej trak­to­wa­ny był on ja­ko ka­pi­tał spe­ku­la­cyj­ny przez ko­lej­nych właś­ci­cie­li, któ­rzy osz­czę­dza­jąc na je­go re­mon­cie poś­red­nio do­pro­wa­dzi­li do ka­tas­tro­fy bu­dow­la­nej w 2007 ro­ku (jed­na ze ścian zam­ku ru­nę­ła). Kil­ka lat te­mu za­mek od­res­tau­ro­wa­no z przez­na­cze­niem na ho­tel.

KANAŁ GIŻYCKI Z ZAMKIEM W TLE NA POCZTÓWKACH Z POCZĄTKU XX WIEKU

DZIEJE ZAMKU

OPIS ZAMKU

STAN OBECNY

Z

a­mek usy­tu­o­wa­ny zo­stał na przes­my­ku mię­dzy je­zio­ra­mi Mam­ry o­raz Nie­go­cin. E­le­men­tem do­mi­nu­ją­cym był za­cho­wa­ny do cza­sów o­bec­nych pod­piw­ni­czo­ny, trzy­pięt­ro­wy dom, wznie­sio­ny z ce­gły na pla­nie pros­to­ką­ta o wy­mia­rach o­ko­ło 14,5x22 met­ry. Bu­dy­nek głów­ny i przy­le­ga­ją­cy do nie­go we­wnętrz­ny dzie­dzi­niec o­ta­cza­ły kur­ty­no­we ob­wa­ro­wa­nia o­raz na­wod­nio­na fo­sa. Za­mek śred­nio­wiecz­ny za­pew­ne nig­dy nie miał wie­ży.

FASADA FRONOTWA BUDYNKU MIESZKALNEGO, POCZTÓWKA Z LAT 30. XX WIEKU

DZIEJE ZAMKU

OPIS ZAMKU

STAN OBECNY

Z

a­cho­wał się XIV-wiecz­ny dom głów­ny z przy­po­ra­mi i re­ne­san­so­wy­mi szczy­ta­mi, któ­rych pow­sta­nie da­tu­je się na 2. po­ło­wę XVI stu­le­cia. Po wie­lu la­tach za­nie­dbań, gdy za­by­tek stał pu­sty w fa­tal­nej kon­dy­cji tech­nicz­nej, prze­ję­ła go pry­wat­na spół­ka i pięk­nie od­res­tau­ro­wa­ła z przez­na­cze­niem na ho­tel o wy­so­kim stan­dar­dzie.

ZAMEK W GIŻYCKU, STAN PRZED ODBUDOWĄ

ZAMEK PO ODBUDOWIE

DOJAZD

Z

a­mek stoi w po­łud­nio­wej częś­ci mias­ta, przy ul. Mo­niusz­ki. Wschod­nia część daw­nej fo­sy peł­ni dziś funk­cję ka­na­łu łą­czą­ce­go dwa są­sia­du­ją­ce je­zio­ra. Na ka­na­le tym, w bez­poś­red­niej blis­koś­ci zam­ku po­nad 100 lat te­mu zbu­do­wa­no na­pę­dza­ny si­łą mięś­ni ludz­kich o­bro­to­wy most, któ­ry ja­ko je­dy­ny w Pol­sce pra­cu­je do dziś we­dług dzien­ne­go roz­kła­du - ce­re­mo­niał je­go ot­war­cia przy­cią­ga w se­zo­nie nie­zmien­nie tłu­my tu­rys­tów.

LITERATURA

1. M. Haftka: Zamki krzyżackie w Polsce, 1999
2. I. T. Kaczyńscy: Zamki w Polsce północnej i środkowej, Muza SA 1999
3. L. Kajzer, J. Salm, S. Kołodziejski: Leksykon zamków w Polsce, Arkady 2001
4. P. Zaniewski: Szlakami zamków krzyżackich, Muza SA 2005

FOT. M. TARŁOWSKI, 2020

W pobliżu:
Ryn - zamek komturów krzyżackich z XIV w., przebudowany w XIX w., 23 km
Węgorzewo - zamek krzyżacki z XIV w., przebudowany, 25 km
Kętrzyn - zamek prokuratorów krzyżackich z XIV w., 32 km
Kętrzyn - inkastelowany kościół św. Jerzego z XIV-XVI w., 32 km

tekst: 2013
fotografie: 2007, 2019, 2020
© Jacek Bednarek