ZAMEK W KSIĄŻU WIELKIM, STAN W 2003 ROKU

e­ne­san­so­wy za­mek w Ksią­żu sta­no­wił pry­wat­ną ini­cja­ty­wę bis­ku­pa kra­kow­skie­go Pio­tra Mysz­kow­skie­go, przy­ja­cie­la Ja­na Ko­cha­now­skie­go, któ­re­mu słyn­ny po­e­ta za­de­dy­ko­wał swo­je Psal­my Da­wi­do­we. Bu­do­wę re­zy­den­cji pro­wa­dzo­no w la­tach 1585-95 we­dług pla­nów i pod nad­zo­rem kró­lew­skie­go ar­chi­tek­ta z Flo­ren­cji San­ti Guc­cie­go. Fun­da­to­rem był wspom­nia­ny Piotr, a po je­go śmier­ci in­wes­ty­cję kon­ty­nu­o­wał bra­ta­nek bis­ku­pa, rów­nież Piotr Mysz­kow­ski. Ro­dzi­na Mysz­kow­skich za­miesz­ki­wa­ła wcześ­niej na ju­raj­skim zam­ku Mi­rów po­sia­da­ją­cym wpraw­dzie świet­ne wa­lo­ry ob­ron­ne, ale ze wzglę­du na przes­ta­rza­łą kon­struk­cję i mi­li­tar­ny cha­rak­ter nie za­pew­nia­ją­cym od­po­wied­nie­go kom­for­tu je­go miesz­kań­com, co praw­do­po­dob­nie by­ło bez­poś­red­nią przy­czy­ną, dla któ­rej pod ko­niec XVI wie­ku roz­po­czę­li oni bu­do­wę ro­do­wej re­zy­den­cji w Ksią­żu Wiel­kim. Z uwa­gi na miej­sce po­cho­dze­nia jej miesz­kań­ców, z cza­sem re­zy­den­cja ta naz­wa­na zos­ta­ła Mi­ro­wem.

KSIĄŻ WIELKI NA LITOGRFII N. ORDY, ALBUM WIDOKÓW 1881

u­dow­la ter­mi­nu­je wpraw­dzie pod de­fi­nic­ją za­mek, ale praw­do­po­dob­nie już od sa­me­go jej po­cząt­ku peł­ni­ła tyl­ko funk­cje re­zy­den­cjal­ne. W pierw­szej po­ło­wie XVIII stu­le­cia ma­ją­tek wraz z ty­tu­łem mar­gra­biów Gon­za­ga-Mysz­kow­skich prze­szedł na włas­ność Wie­lo­pol­skich her­bu Sta­ry­koń. W okre­sie pow­sta­nia koś­ciusz­kow­skie­go sta­cjo­no­wa­ły tu­taj woj­ska car­skie, któ­re ob­ra­bo­wa­ły go i zde­was­to­wa­ły. Znisz­cze­nia by­ły na ty­le du­że, że na prze­ło­mie XVIII i XIX wie­ku ów­czes­ny właś­ci­ciel hra­bia Fran­ci­szek Wie­lo­pol­ski pos­ta­no­wił za­mek prze­bu­do­wać na­da­jąc mu ce­chy ne­o­go­tyc­kie. Za­wi­łoś­ci lo­su spra­wi­ły, że u­da­ło się zre­a­li­zo­wać za­led­wie część wy­ko­na­nej przez ar­chi­tek­ta Au­gus­ta Sti­le­ra do­ku­men­ta­cji. Książ był za­miesz­ka­ny do 1945 ro­ku. Po znisz­cze­niach z okre­su dru­giej woj­ny świa­to­wej za­mek wy­re­mon­to­wa­no, a w ro­ku 1949 u­miesz­czo­no w nim szko­łę.

FOTOGRAFIA Z 1908 ROKU, PO ZAMUROWANYCH OTWORACH OKIENNYCH MOZNA WYSNUĆ WNIOSEK, ŻE ZAMEK BYŁ TYLKO CZĘŚCIOWO ZAMIESZKANY

a­mek nie za­cho­wał pier­wot­ne­go sty­lu ar­chi­tek­to­nicz­ne­go. Po­cząt­ko­wo bu­dy­nek w niż­szej częś­ci po­kry­ty był rus­ty­ką, a w wyż­szej wień­czył go de­ko­ra­cyj­ny szczyt. Gmach o­to­czo­no no­wo­żyt­ny­mi na­ry­sa­mi bas­tio­no­wy­mi two­rzą­cy­mi w ten spo­sób na­wią­zu­ją­ce sty­lem do włos­kich pa­ła­ców wiej­skich za­ło­że­nie pa­laz­zo in for­tez­za. W ko­lej­nych wie­kach zwar­ta bry­ła na­bra­ła cech ba­ro­ko­wych, a po ne­o­go­tyc­kiej prze­bu­do­wie o­trzy­ma­ła wy­gląd zbli­żo­ny do dzi­siej­sze­go. Usu­nię­to wte­dy re­ne­san­so­we szczy­ty, imi­tu­ją­cy wie­żę środ­ko­wy ry­za­lit pod­wyż­szo­no o jed­ną kon­dyg­na­cję, zaś ca­łość oz­do­bio­no ne­o­kla­sy­cys­tycz­ny­mi wa­zo­na­mi i go­tyc­kim kre­ne­la­żem. Do pa­ła­cu z dwóch stron przy­le­ga­ły dwa nie­wiel­kie pa­wi­lo­ny, z któ­rych je­den zaj­mo­wa­ła bi­blio­te­ka, a dru­gi ka­pli­ca. W są­siedz­twie re­zy­den­cji roz­po­ście­rał się park-ogród po­roś­nię­ty tra­dy­cyj­nym drze­wo­sta­nem.

PLAN ZAŁOŻENIA PAŁACOWEGO

cza­sów pa­mię­ta­ją­cych fun­da­to­ra zam­ku za­cho­wa­ło się wie­le de­ta­li re­ne­san­so­wych, wśród nich por­ta­le i ra­my o­kien­ne, a z pier­wot­ne­go sys­te­mu ob­ron­ne­go prze­trwa­ła kur­ty­na wraz ze strzel­ni­ca­mi i po­zos­ta­łoś­cia­mi bas­tio­nu. Za­mek stoi na wznie­sie­niu we wschod­niej częś­ci mias­ta, po le­wej stro­nie dro­gi pro­wa­dzą­cej z Kielc do Kra­ko­wa. Obec­nie ma tu­taj swo­ją pla­ców­kę Zes­pół Szkół im. Win­cen­te­go Wi­to­sa. Po lek­cjach jest to bar­dzo ci­che i uro­cze miej­sce. (mapa zamków)

KSIĄŻ WIELKI W LATACH 60. XX WIEKU

1. B. Guerquin: Zamki w Polsce, Arkady 1984
2. I. T. Kaczyńscy: Zamki w Polsce południowej, Muza SA 1999
3. L. Kajzer, J. Salm, S. Kołodziejski: Leksykon zamków w Polsce, Arkady 2001

ZAMEK W KSIĄŻU WIELKIM, WIDOK OD ZACHODU

W pobliżu:
Miechów - klasztor obronny XIV-XVIIw., 13 km
Krzelów - pozostałości zamku szlacheckiego XIII/XIVw., 18 km
Prandocin - kościół obronny XII-XVw., 26 km
Janowiczki - pozostałości zamku szlacheckiego XIVw., 28 km
Wysocice - kościół obronny XII-XIIIw., 30 km

tekst: 2014
fotografie: 2003
© Jacek Bednarek