RELIKTY DWORU W MAJKOWICACH, A NA NICH BOCIAN

gra­ni­cach nie­wiel­kiej wsi Maj­ko­wi­ce ist­nia­ły nieg­dyś trzy ko­lej­no funk­cjo­nu­ją­ce po so­bie za­ło­że­nia ob­ron­ne. Naj­star­sze z nich, któ­re­go resz­tki zos­ta­ły zlo­ka­li­zo­wa­ne na nie­wiel­kim kop­cu we wschod­niej częś­ci o­sa­dy, mia­ło praw­do­po­dob­nie for­mę drew­nia­nej wie­ży. Za­pew­ne pow­sta­ła o­na jesz­cze w XIII wie­ku i funk­cjo­no­wa­ła w pierw­szej po­ło­wie XIV stu­le­cia ja­ko for­ta­li­cja na­le­żą­ca do ro­du Na­go­dzi­ców-Je­lit­czy­ków. Na pół­noc­ny wschód od kop­ca, bez­poś­red­nio nad brze­giem rze­ki znaj­du­ją się sła­bo już wi­docz­ne po­zos­ta­łoś­ci ko­lej­ne­go na­sy­pu ziem­ne­go. Wzgó­rek z re­lik­ta­mi ist­nie­ją­cej tam w śred­nio­wie­czu wie­ży był dob­rze wi­docz­ny jesz­cze przed dru­gą woj­ną świa­to­wą, lecz je­sie­nią 1944 zos­tał zni­we­lo­wa­ny przez Niem­ców u­mac­nia­ją­cych li­nię ob­ro­ny Pi­li­cy. Wie­ża ya (a być mo­że bar­dziej zło­żo­ny uk­ład ob­ron­ny) na­le­ża­ła do ro­du Na­go­dzi­ców-Je­lit­czy­ków i by­ła wzmian­ko­wa­na w źród­łach ja­ko cas­trum Sur­dę­ga. We­dług tra­dy­cji za­no­to­wa­nej przez Ja­na Dłu­go­sza i pow­ta­rza­nej w li­te­ra­tu­rze z XIX wie­ku, obiekt myl­nie ko­ja­rzo­ny jest z ry­ce­rzem Wła­dys­ła­wa Ło­kiet­ka - Flor­ia­nem Sza­rym. Flo­rian rze­czy­wiś­cie miesz­kał na tych te­re­nach, w okre­sie 1327-1339 peł­nił na­wet zasz­czyt­ną funk­cję kasz­te­la­na spi­czyń­skie­go, a wcześ­niej sę­dzie­go sie­radz­kie­go, ale bu­dow­lę wznieś­li za­pew­ne do­pie­ro je­go po­tom­ko­wie w XIV stu­le­ciu lub póź­niej. Wa­row­nia nie ist­nia­ła jed­nak dłu­go i już w XVI wie­ku zos­ta­ła ro­ze­bra­na.

ZAMEK NA LITOGRAFII N. ORDY, ALBUM WIDOKÓW 1881

il­ka­set met­rów od sta­re­go zam­ku go­tyc­kie­go o­ko­ło ro­ku 1500-1520 pow­stał no­wy, re­ne­san­so­wy gmach. Je­go fun­da­to­rem by­ła ro­dzi­na Maj­kow­skich-Na­go­dzi­ców, a sam obiekt po­mi­mo przy­pi­sa­nej mu no­men­kla­tu­ry i po­zor­nych u­moc­nień w rze­czy­wis­toś­ci nie przed­sta­wiał więk­szej war­toś­ci ob­ron­nej. Je­go for­ma by­ła ra­czej prze­ja­wem, jak to o­kreś­lił je­den z his­to­ry­ków, tęs­kno­ty śred­nio­za­moż­ne­go szlach­ci­ca do po­sia­da­nia praw­dzi­we­go zam­ku.

RUINA W LATACH 50. XX WIEKU

o­do­wa sie­dzi­ba Maj­kow­skich pow­sta­ła na nie­re­gu­lar­nym pla­nie cha­rak­te­ry­zu­ją­cym się nie­ty­po­wym, nie­co skom­pli­ko­wa­nym kształ­tem. Za­mek skła­dał się z do­mu miesz­kal­ne­go o wy­mia­rach 15,5x13,5 met­ra, do któ­re­go od stro­ny pół­noc­nej i od wscho­du dos­ta­wio­no dwa ry­za­li­ty. Ry­za­lit wschod­ni peł­nił funk­cję prze­jaz­du bram­ne­go i zam­ko­wej kap­li­cy, a w bu­dyn­ku pół­noc­nym mieś­ci­ła się klat­ka scho­do­wa. Od pół­noc­ne­go za­cho­du do do­mu miesz­kal­ne­go do­bu­do­wa­no, naj­le­piej dzi­siaj za­cho­wa­ną, cy­lin­drycz­ną basz­tę, któ­ra na wy­so­koś­ci pierw­szej kon­dyg­na­cji przyj­mu­je plan oś­mio­bo­ku, na­to­miast u zwień­cze­nia jest kwad­ra­to­wa. Basz­ta ta za­o­pat­rzo­na jest w strzel­ni­ce klu­czo­we i na pierw­szy rzut oka su­ge­ru­je mi­li­tar­ne przez­na­cze­nie, w rze­czy­wis­toś­ci jed­nak e­le­men­ty te mia­ły prze­de wszyst­kim cha­rak­ter de­ko­ra­cyj­ny.

PLAN DWORU W MAJKOWICACH: 1. DOM MIESZKALNY, 2. RYZALIT PÓŁNOCNY, 3. RYZALIT WSCHODNI Z PRZEJAZDEM,
4. DZIEDZINIEC, 5. DOBUDÓWKA JEDNOKONDYGNACYJNA, 6. NAROŻNA BASZTA

o­wo­żyt­na re­zy­den­cja Na­go­dzi­ców za­miesz­ki­wa­na by­ła przez nich do po­cząt­ku XVII wie­ku. Dzi­siaj znaj­du­je się o­na w sta­nie szcząt­ko­wej, ma­low­ni­czej ru­i­ny z po­zo­sta­łoś­cia­mi basz­ty, ścian noś­nych (głów­nie na­ro­ży) i nie­wiel­kiej, od­gru­zo­wa­nej piw­ni­cy. Re­lik­ty daw­ne­go dwo­ru sto­ją w cen­tral­nej częś­ci wsi, tuż przy prze­ci­na­ją­cej ją dro­dze. Jest to włas­ność pry­wat­na.

RESZTKI RYZALITU PÓŁNOCNEGO I BASZTY, PO LEWEJ FRAGMENT ŚCIANY WSCHODNIEJ

1. B. Guerquin: Zamki w Polsce, Arkady 1984
2. L. Kajzer: Małe czy duże, czyli o tzw. zamkach rycerskich na Niżu Polskim
3. L. Kajzer, J. Salm, S. Kołodziejski: Leksykon zamków w Polsce, Arkady 2001
4. R. A. Sypek: Zamki i warownie ziemi sandomierskiej, TRIO 2003

WIODK NA RUINY OD PÓŁNOCNEGO WSCHODU

W pobliżu:
Bąkowa Góra - ruina dworu obronnego XVIw., 3 km
Przedbórz - pozostałości zamku królewskiego XIVw., 10 km
Fałków - ruina dworu obronnego XVIIw., 28 km
Sulejów - warowne opactwo pocysterskie XIII-XVIw., 24 km

tekst: 2003
fotografie: 2003
© Jacek Bednarek