|
KLASZTOR CYSTERSKI W SULEJOWIE, WIDOK OD PÓŁNOCY
|
|
ajstarsza zachowana wzmianka na temat osady pochodzi z dokumentu wydanego w 1145 roku, w którym wskazana została ona jako własność książęca z komorą celną obsługującą ruch handlowy na szlakach prowadzących z Kazimierza nad Wisłą do Wielkopolski i znad Morza Bałtyckiego na tereny obecnych Węgier. W roku 1176 książę Kazimierz Sprawiedliwy przyznał cystersom ziemie położone w pobliżu wsi i ufundował tutaj opactwo. Pierwsi mnisi przybyli do Sulejowa w 1177 roku z miejscowości Morimond we Francji. Oparty na surowej regule benedyktyńskiej zakon cysterski należał do najbogatszych w tej części Europy, a liczne przywileje królewskie, darowizny osób świeckich, ale również wzorowo prowadzona gospodarka rolna, dochody z targów i odpustów, czy zwolnienia z podatków ugruntowały jego silną pozycję finansową umożliwiającą udźwignięcie wielkiego wysiłku finansowego, jakim była budowa okazałego warownego zespołu klasztornego. Wkrótce po swoim przybyciu cystersi wznieśli prowizoryczną świątynię, tzw. oratorium, którą pod kierunkiem włoskiego architekta Simona w latach 1213-32 rozbudowano w trójnawowy kościół p.w. Najświętszej Marii Panny i św. Tomasza Kanterberyjskiego. Jeszcze w pierwszej połowie XIII wieku rozpoczęto prace nad budową głównego gmachu klasztornego. Częściowo ukończone skrzydło wschodnie, mieszczące pokoje opata, dormitorium i archiwum, zostało jednak wkrótce zniszczone w wyniku najazdu tatarskiego w 1259 roku.
|
|
WIDOK OD STRONY POŁUDNIOWEJ, POCZTÓWKA Z 1. DEKADY XX WIEKU
|
rzypuszczalnie pod koniec XIV stulecia rozpoczęto budowę otaczającego klasztor murowanego zespołu umocnień. Fortyfikowanie założenia rozpoczęto od wzniesienia wieży opackiej i wieży mauretańskiej wraz z dochodzącymi do nich murami południowego odcinka obwodu, a także nie zachowanego do naszych czasów, zamykającego go od północy muru kurtynowego. Na ten etap rozwoju infrastruktury klasztornej datuje się również wysunięte poza obrys murów budynki gospodarcze: owczarnię i słodownię oraz tzw. składzik. Kolejny najazd tatarski z 1431 roku wpłynął na intensyfikację prac fortyfikacyjnych, które kontynuowano z przerwami aż do początków XVI wieku. W rezultacie powstał nowy, rozbudowany ku północy i w kierunku północno-wschodnim zespół warowny, uzupełniony o wieżę muzyczną i attykową, a także o dwie wieże bramne: krakowską i rycerską. Około 1530 roku zakończono prace przy budowie południowego skrzydła klasztornego, do którego pod koniec stulecia dostawiono skrzydło zachodnie. Rozmach tej inwestycji sprawił, że w 1584 na terenie opactwa umieszczono przeniesiony z Rawy Mazowieckiej skarbiec wojsk kwarcianych. Tak ważną z punktu widzenia obronności państwa decyzję poprzedziła lustracja wizytatora królewskiego, który dla zapewnienia wymaganego poziomu bezpieczeństwa zarządził wykonanie poprawek, m.in. likwidację pierwotnego przejazdu bramnego w wieży rycerskiej. Na przełomie XVI i XVII wieku wzniesiono w południowej części założenia pałac opacki, a do wieży opackiej dostawiono arsenał.
|
|
OPACTWO NA FOTOGRAFII Z LAT 30. XX WIEKU, WIDOK OD ZACHODU
|
iek XVIII przyniósł zmianę funkcji umocnień klasztornych, które w związku z rozwojem sztuki wojennej nie były już w stanie zapewnić skutecznej ochrony jego mieszkańcom. Część murów rozebrano, a w oparciu o pozostałe wzniesiono zabudowania gospodarcze w północnej części zespołu, mieszczące m.in. browar, gorzelnię, magazyny, młyn oraz spichrze. Pożar z 1790 roku częściowo zniszczył kościół oraz klasztor, którego próbę odbudowy przerwała kasata zakonu w roku 1819. Zabudowania klasztorne przeszły wówczas na własność państwa, a wypuszczone przez nie w dzierżawę, przy braku należytej opieki z upływem lat podupadły. W 1847 roku kolejny pożar strawił dach parafialnego już wówczas kościoła, budynek klasztorny i należący do opata pałac. Kilka lat później klasztor i pałac rozebrano, zlikwidowano także część zabudowań gospodarczych na północnym i wschodnim odcinku obwodu. W roku 1923 ponownie spłonął dach kościoła i od tego tragicznego wydarzenia datuje się powolną, trwającą do dziś rekonstrukcję całego założenia. Najszerzej zakrojone prace remontowe przeprowadzono w latach 1973-86, gdy zrewitalizowano, a następnie adaptowano na hotel ciąg północnych budynków gospodarczych, oraz trwale zabezpieczono zrujnowane, zabytkowe fragmenty młyna i pałacu opata. W 1986 roku do pomieszczeń należących do parafii powrócili oo. cystersi. Wraz z ich powtórnym przybyciem rozpoczął się kolejny etap prac konserwatorskich w kościele i zabudowaniach klasztornych.
|
|
UMOCNIENIA KLASZTORNE W LATACH 60. XX WIEKU, NA PIERWSZYM PLANIE BASZTA MUZYCZNA, NIECO DALEJ BASZTA KRAKOWSKA
|
OPACTWO NA FOTOGRAFII LOTNICZEJ, ŹRÓDŁO: SPOTKANIA Z ZABYTKAMI, 1998
|
|
kazałe warowne opactwo w Sulejowie należy (obok Jędrzejowa, Koprzywnicy oraz Wąchocka) do najpiękniejszych, najlepiej zachowanych założeń pocysterskich w Polsce. Najstarszym jego ogniwem jest romański kościół p.w. Najświętszej Marii Panny i św. Tomasza Kanterberyjskiego, wzniesiony na planie krzyża z ciosów kamiennych i tylko w niewielkim stopniu wykończony cegłą. Zbudowany on został przed rokiem 1232 i do dziś przetrwał w bardzo dobrym stanie, zachowując wszystkie swoje cechy konstrukcyjne, a także dużą część oryginalnych detali architektonicznych. Szczególnie interesująco przedstawia się fasada zachodnia świątyni z okazałym portalem głównym (1230) i rozmieszczonymi na jej osi oknami w formie rozety. Początkowo istniały jeszcze dwa dodatkowe wejścia do naw bocznych, które z czasem zamurowano, przy czym wejście północne uznawane jest za relikt wcześniejszego XII-wiecznego kościółka, tzw. oratorium. Od południa do kościoła przylega skrzydło wschodnie budynku klasztornego, najstarsze i najlepiej zachowane. Po pożarze w 1847 i przebudowie w 1858 roku ocalała jego północna część tj. kapitularz z pięknym sklepieniem krzyżowo-żebrowym i fragmentem gotyckiego krużganka z XV wieku. Obecnie w kapitularzu mieści się niewielkie muzeum, udostępniane selektywnie, w zależności od zainteresowania. W stanie trwałej ruiny zachowało się klasztorne skrzydło zachodnie, a także skrzydło południowe, którego zrekonstruowana ściana stanowi jeden z najbardziej romantycznych elementów całego założenia.
|
|
ROMAŃSKI KOŚCIÓŁ PW. NMP I ŚW. TOMASZA KANTERBERYJSKIEGO, W TLE ARSENAŁ
|
POŁUDNIOWA ŚCIANY DAWNEGO KLASZTORU
|
ółnocną część zespołu klasztornego opasa rozciągnięty pomiędzy bramę rycerską a wieżę muzyczną obwód obronny, składający się z trzech odcinków murów, pomiędzy które wkomponowane zostały wieże: attykowa i wyższa, zwieńczona barokowym hełmem wieża krakowska. Wzniesione w XV stuleciu umocnienia swój obecny wygląd zawdzięczają XVI-wiecznej przebudowie, otrzymując w jej wyniku dekoracyjne renesansowe attyki. Nieopodal wieży rycerskiej zachowały się ruiny XVIII-wiecznego młyna konnego, obecnie reprezentowane już tylko w formie fundamentu ściany północno-wschodniej o długości około 11 metrów. Ciąg dawnych budynków gospodarczych (owczarnia, stodoła i składzik) usytuowanych wzdłuż południowego muru obronnego stanowi własność parafii i mieści się w nich plebania. Również w południowej części opactwa, wzdłuż krawędzi terasy Pilicy, zobaczyć można relikty pałacu opackiego zachowane w formie zrekonstruowanej ściany zewnętrznej.
|
|
CIĄG DAWNYCH BUDYNKÓW GOSPODARCZYCH, OBECNIE HOTEL
|
PÓŁNOCNO-ZACHODNI FRAGMENT OBWAROWAŃ Z BASZTĄ ATTYKOWĄ, NA DRUGIM PLANIE NIŻSZA BASZTA RYCERSKA, ZA NIĄ BASZTA MAURETAŃSKA
|
o pałacu opackiego od zachodu przylegała latryna i skrzydło klasztorne (obydwa w ruinie), natomiast od strony północnej sąsiadował z nim arsenał, dostawiony do wieży opackiej na przełomie XVI i XVII stulecia. Po kasacie zakonu wykorzystywany był on jako gmach mieszkalny, a od 1922 roku mieściła się w nim szkoła. Obecnie przejęty przez parafię czeka na znalezienie nowej funkcji i prace konserwatorskie, które przywrócą budowli pierwot­tny wygląd, zatarty po XIX-wiecznych przebudowach. Najmłodszą część zespołu reprezentuje ciąg budynków gospodarczych oplatających opactwo od wschodu i od północy, opartych o północny mur obronny, który stanowi obecnie ich zewnętrzną ścianę. W budynkach tych dawniej funkcjonowały: browar, spichrze i magazyny, a po kasacie zakonu dzierżawiono je osobom prywatnym. Pod koniec XIX wieku część z nich rozebrano, ale w latach 1973-81 dokonano gruntownej rekonstrukcji z przeznaczeniem na kompleks szkoleniowo-wypoczynkowy. Dzisiaj mieści się tutaj komfortowy hotel. Wstęp na teren opactwa jest bezpłatny.
|
|
WSPÓŁCZESNY PLAN OPACTWA: 1. KOŚCIÓŁ, 2. WSCHODNIE SKRZYDŁO KLASZTORNE, 3. RUINA SKRZYDŁA POŁUDNIOWEGO,
4. RUINA SKRZYDŁA ZACHODNIEGO, 5. WIEŻA RYCERSKA, 6. WIEŻA ATTYKOWA, 7. WIEŻA KRAKOWSKA, 8. WIEŻA MUZYCZNA,
9. WIEŻA OPACKA, 10. ARSENAŁ, 11. RUINA PAŁACU OPACKIEGO, 12. WIEŻA MAURETAŃSKA, 13. SKŁADZIK, 14. OWCZARNIA,
15. OBECNA PLEBANIA, 16. RUINA DAWNEJ PLEBANII, 17. RELKTY MŁYNA, 18. ZREKONSTRUOWANE ZABUDOWANIA GOSPODARCZE - HOTEL
|
ulejów położony jest około 15 km na południowy wschód od Piotrkowa Trybunalskiego, przy drodze krajowej nr 74 (kierunek Radom). Jadąc przez miejscowość od strony Piotrkowa opactwo widoczne jest w oddali po lewej stronie, a kilkaset metrów dalej zauważyć można drogowskaz z napisem Podklasztorze, prowadzący najkrótszą drogą do celu. Na miejscu duży darmowy parking. (mapa zamków województwa)
|
1. A. R. Sypek: Zamki i warownie ziemi mazowieckiej, TRIO 2002
2. Piotrków Trybunalski i okolice - przewodnik, it 1997
|
PÓŁNOCNA CZĘŚĆ OBWODU Z BASZTĄ KRAKOWSKĄ, OBECNIE JEST TO GŁÓWNE WEJŚCIE DO HOTELU
|
tekst: 2005
fotografie: 2005
© Jacek Bednarek
|
|