|
ZAMEK KRÓLEWSKI W PIOTRKOWIE, WIDOK OD POŁUDNIA
|
|
ie zachowały się do czasów nam współczesnych żadne dokumenty, które wskazywałyby niezbicie na fakt istnienia w Piotrkowie średniowiecznej siedziby królewskiej. Ze źródeł pośrednich możemy się dowiedzieć jednak, że być może w drewnianym jeszcze i pamiętającym czasy
Kazimierza Wielkiego (zm. 1370) castrum Pyotrkow obradowały zgromadzenia rycerskie,
Władysław Jagiełło (zm. 1434) wydawał akty królewskie, trzymano pod kluczem dostojników krzyżackich pojmanych w bitwie pod Grunwaldem, a w 1469 roku posłowie czescy przysłani przez Jerzego z Podiebradu przypuszczalnie właśnie tutaj zaoferowali koronę królewską synowi Kazimierza Jagiellończyka
Władysławowi (zm. 1516) w zamian za pomoc Polaków w walce Jerzego z królem Węgier
Maciejem Korwinem . Najstarszym zachowanym przekazem źródłowym nawiązującym bezpośrednio do rezydencji królewskiej, jest datowana na rok 1487 wzmianka informująca o darowiźnie
podskarbiegoPodskarbi wielki koronny – urząd centralny w I Rzeczypospolitej, sprawujący pieczę nad skarbem i mennicą państwową. Jego prerogatywy zbliżone były do uprawnień dzisiejszego ministra skarbu, finansów i szefa banku centralnego. w wysokości 2
cetnarówCetnar – pozaukładowa jednostka masy wynosząca ok. 50 kg. ołowiu, jaką otrzymał dzierżawca Dobiesław z Kurozwęk herbu
Poraj (zm. 1496) na remont okien w zamku. Zapis ten, jak również wszystkie wcześniejsze relacje dowodzą więc funkcjonowania jakieś rezydencji obronnej w granicach lub w sąsiedztwie miasta Piotrkowa. Niewiadomą pozostaje natomiast zarówno jej lokalizacja w stosunku do murów miejskich jak i forma architektoniczna, choć prawdopodobnie był to obiekt skromnych rozmiarów, służący do krótkich pobytów monarchy sprawującego rządy w systemie objazdowym.
|
|
WIDOK ZAMKU ZE SKZYŻOWANIA PLACU ZAMKOWEGO Z UL. ZAMKOWĄ
|
Centralne położenie Piotrkowa na pograniczu Małopolski i Wielkopolski sprawiło, że już w pierwszej połowie XIII wieku organizowano w nim pierwsze zgromadzenia rycerstwa prowincji łęczyckiej i sądy książęce. Tradycje te kontynuował książę sieradzki, a później król Polski
Władysław Łokietek (zm. 1333), pod którego przewodnictwem odbywały się tutaj zjazdy przedstawicieli rodów ziemskich księstwa sieradzkiego; przypuszczalnie też z jego inicjatywy osada otrzymała prawa miejskie. Po zjednoczeniu ziem polskich, za rządów dwóch ostatnich Piastów, Piotrków intensywnie się rozwijał, został otoczony murem obronnym, a jego znaczenie gospodarcze względem sąsiednich ośrodków miejskich stało się dominujące. Dowodzi tego XIV-wieczna wycena wójtostwa piotrkowskiego, sięgająca kwoty 650
grzywien srebraGrzywna - dawna jednostka miary stosowana w średniowiecznej i nowożytnej Polsce. Odpowiadała wartości około 200 gram srebra. Jedna grzywna krakowska równała się 48 groszom praskim. względem zaledwie 70 grzywien oferowanych za wójtostwo wolborskie. Za życia Kazimierza Wielkiego miasto było siedzibą sądów szlacheckich: ziemskiego i grodzkiego, miały w nim miejsce również zgromadzenia rycerstwa, które podczas panowania Władysława Jagiełły przyjęły formę zjazdów ogólnopaństwowych, gdzie wydawano przywileje i zawiązywano konfederacje. Pierwszy sejm walny w Piotrkowie odbył się w 1444 roku i poświęcony był głównie zaangażowaniu Władysława III w wojnę z Turcją. W kolejnych latach wybierano tutaj nowych władców Rzeczypospolitej, uchwalano konstytucje, nadawano oraz znoszono szlacheckie i królewskie przywileje, nakładano podatki, a nawet decydowano o cenach niektórych wyrobów.
Piotrków utracił status miasta sejmowego wraz z podpisaniem
Unii LubelskiejUnia lubelska – porozumienie pomiędzy stanami Korony Królestwa Polskiego i Wielkiego Księstwa Litewskiego zawarte 1 lipca 1569 na sejmie walnym w Lublinie. Określana jako unia realna, w odróżnieniu od poprzednich, wiążących oba państwa tylko osobą władcy (unia personalna). W jej wyniku powstało państwo znane jako Rzeczpospolita Obojga Narodów – ze wspólnym monarchą, herbem, sejmem, walutą, polityką zagraniczną i obronną – zachowano odrębny skarb, urzędy, wojsko i sądownictwo. pomiędzy Rzeczypospolitą a Litwą w 1569 roku, w wyniku której – z racji dogodniejszego położenia – obrady zjazdów walnych przeniesiono do Warszawy. Ze względu na dobre skomunikowanie i dużą ilość miejsc noclegowych miasto obarczone zostało innymi zadaniami, stając się od 1578 roku siedzibą
Trybunału KoronnegoTrybunał Główny Koronny – najwyższy sąd apelacyjny Korony Królestwa Polskiego I Rzeczypospolitej dla spraw prawa ziemskiego normującego stosunki między szlachtą. na regiony Wielkopolski, Mazowsza, Kujaw i Prus Królewskich. Odbywające się aż do 1792 roku posiedzenia sądów trybunalskich organizowane były jednak najczęściej nie na zamku, lecz w
ratuszu miejskim .
|
|
|
HISTORYCZNY PLAN MIASTA PIOTRKOWA: 1. ZAMEK KRÓLEWSKI, 2. KOŚĆIÓŁ FARNY ŚW. JAKUBA, 3. KLASZTOR JEZIUTÓW, 4. KLASZTOR DOMINIKANÓW,
5. KLASZTOR DOMINIKANEK, 6. KLASZTOR BERNARDYNÓW, 7. KLASZTOR FRANCISZKANÓW, 8. RYNEK MIEJSKI, 9. MURY OBRONNE,
10. BRAMA WOLBORSKA, 11. BRAMA SIERADZKA
|
raz z rozwojem sejmowych funkcji miasta zmieniały się oczekiwania władcy oraz urzędników królewskich względem standardu pobytu i prowadzenia obrad organów reprezentacji stanowej. W nowej rzeczywistości dotychczasowa forma starszego założenia nie przystawała do potrzeb dworu królewskiego, w związku z tym naturalną tendencją była budowa wygodnej, a jednocześnie nośnej znaczeniowo rezydencji, która oprócz funkcji mieszkalnej stanowić miała ośrodek propagandy władzy skierowany do szlacheckich elit.
Zygmunt Stary (zm. 1548) zlecił więc wystawienie na polu sejmowym w położonej na przedmieściu Piotrkowa Wielkiej Wsi nowego gmachu Turris In Modum Arcis, będącego w stanie sprostać wymaganiom organizowanych tutaj sejmów Wielkich Koronnych. Pracę przy budowie powierzył, sprowadzonemu przypuszczalnie z Górnych Węgier muratorowi Benedyktowi, działającemu również jako królewski architekt na Wawelu i w Sandomierzu. Z datowanej na rok 1511 noty archiwalnej, dokumentującej wypłatę przez
podkanclerzego koronnegoPodkanclerzy koronny (łac. subcancellarius, vicecancellarius regni Poloniae) – urzędnik centralny w I Rzeczypospolitej, odpowiedzialny za mniejszą kancelarię państwa. Wchodził w skład senatu jako jeden z ministrów. Formalnie był zastępcą kanclerza wielkiego koronnego, ale nie jego podwładnym. Zakres jego kompetencji był taki sam jak kanclerza wielkiego.
Krzysztofa Szydłowieckiego kwoty 10
florenówFloren – złota moneta o masie ok. 3,5 grama, bita przez Florencję od 1252. Jej weneckim odpowiednikiem był początkowo cekin, potem dukat. Floren szybko stał się standardem i przez stulecia był naśladowany w wielu krajach europejskich. na poczet tego przedsięwzięcia, przyjąć można, że organizację królewskiej inwestycji rozpoczęto właśnie w tym roku. Wstępny etap działań obejmował zapewne opracowanie planów, kompletowanie warsztatu i rzemieślników, a być może również zakładanie pierwszych wykopów pod fundamenty. Właściwe prace przy budowie trójkondygnacyjnego gmachu wieżowego trwały prawdopodobnie do roku 1519, a z pewnością nie dłużej niż do 1521, wtedy bowiem poświadczona jest prywatna msza odprawiana dla króla w jego apartamencie. Zygmunt Stary w trakcie swojego panowania odwiedził Piotrków przynajmniej 16-krotnie, przy czym należy zwrócić uwagę, że pałac był na ogół wykorzystywany przez władcę jedynie przez kilka tygodni w roku, podczas trwania zjazdów sejmowych.
|
|
|
PŁONĄCY ZAMEK NA SZTYCHU E. DAHLBERGA Z DZIEŁA S. PUFENDORFA DE REBUS A CAROLO GUSTAVO GESTIS, 1656
PO PRAWEJ JUŻ NIE ISTNIEJĄCY KLASZTOR FRANCISZKANÓW
|
o śmierci Zygmunta Starego wieża piotrkowska utraciła funkcję królewskiej rezydencji, choć przez pewien czas przebywała tutaj jeszcze królowa
Bona (zm. 1557). Również
Zygmunt August (zm. 1572) nie był zainteresowany adaptacją budowli do własnych potrzeb, podczas swoich pobytów na sejmach wybierając bardziej ustronny dwór w podmiejskim Bugaju. W drugiej połowie XVI stulecia gmach stał się więc tylko miejscem obrad sejmowych, a gdy te w 1567 roku przeniesiono do Warszawy, przeznaczono go na siedzibę
starostów grodowychStarosta grodowy - Od XIV wieku do rozbiorów starosta był urzędnikiem królewskim w Królestwie Polskim i Wielkim Księstwie Litewskim. Nadzorował w powiecie administrację skarbową, policyjną oraz sądy, stał na czele sądu grodzkiego, miał prawo miecza (to znaczy egzekucji wszystkich wyroków sądowych na terenie powiatu). . W 1588 starostą piotrkowskim był Andrzej Zebrzydowski herbu
Radwan , zmarły w tymże roku. Do kompetencji jego urzędu należało między innymi sprawowanie sądów w sprawach gardłowych z tzw.
czterech artykułów grodzkichCztery artykuły grodzkie (gardłowe) – grupa przestępstw dawnego prawa polskiego, dla rozpatrzenia których, bez względu na stan, z którego wywodził się oskarżony, właściwym był sąd grodzki. Były to: podpalenie, napad na dom szlachcica, rabunek na drodze publicznej i gwałt na kobiecie (szlachciance). , czego zapewne pamiątką pozostają XVI-wieczne imiona i nazwiska,
wyryte przez podsądnych na murach najniższej kondygnacji zamku, wśród nich Mikołaj Odrzywolski 1581, Roch Sierakowski 1565. Marginalizacja funkcji politycznej wieży i upadek prestiżu dawnej rezydencji królewskiej znalazły swoje przełożenie w wydatkach ponoszonych na jej utrzymanie, które znacznie ograniczono. W konsekwencji już w 1611 roku gmach był bardzo zaniedbany, o czym informuje fragment lustracji: fosa zalazła szlamem, palisada prawie cała obalona, a z dawnej bramy resztki pozostały. Prawdziwe jednak zniszczenia przyniosły mu wojny ze Szwecją, a szczególnie oblężenie z 1657 roku, gdy zamek najpierw został doszczętnie ograbiony przez Szwedów, a następnie spalony przez polskie wojska Stefana Czarneckiego. Jego odbudowy podjął się
miecznikMiecznik – dworski urzędnik w średniowiecznej Polsce, zawiadujący zbrojownią panującego i noszący przed nim miecz, będący oznaką jego władzy wojskowej. Od XIV w. miecznik przekształcił się w tytularny urząd dworski (miecznik wielki koronny, od XVI w. także miecznik wielki litewski). Miecznicy poszczególnych księstw (ziem) stali się niskimi w hierarchii urzędnikami ziemskimi. łęczycki i starosta piotrkowski Michał Warszycki herbu
Abdank (zm. 1697), który w latach 1668-71 wprowadził nowy podział wnętrz z dekoracją barokową i kominkami w miejscach renesansowych pieców, otynkował mury, a całość nakrył dachem namiotowym. Prace prowadzone z inicjatywy Warszyckiego nie objęły natomiast rekonstrukcji renesansowej attyki ani otaczających budowli umocnień, w związku z czym w drugiej połowie XVII wieku utraciła ona ostatecznie, i tak w znacznym stopniu symboliczne, znaczenie obronne.
|
|
ZAMEK W PIOTRKOWIE TRYBUNALSKIM, KŁOSY 1868
|
WIEŻA NA RYCINIE POLKOWSKIEGO, TYGODNIK ILUSTROWANY
|
NAJWAŻNIEJSZE WYDARZENIA I AKTY PRAWNE UCHWALONE W PIOTRKOWIE
- wielki mistrz zakonu krzyżackiego
Henryk von Plauen składa hołd
Kazimierzowi Jagiellończykowi , 1469
- uchwalenie konstytucji wraz z uniwersałem o poborze, 1493
- uchwalenie tzw. przywileju piotrkowskiego ograniczającego ekonomiczne podstawy rozwoju miast, uszczuplającego prawa mieszczan i przywiązującego chłopów do ziemi, 1496
- ograniczenie władzy królewskiej: zniesienie przywileju mielnickiego, brak zgody sejmu na samodzielne dysponowanie dobrami koronnymi przez króla, 1503/4
- obniżenie cen przypraw i trunków, 1524
- uchwała zakazująca nabywania dóbr ziemskich przez mieszczan, 1538
- konflikt pomiędzy Zygmuntem Augustem a szlachtą w związku z jego małżeństwem z
Barbarą Radziwiłłówną , 1548
- zgłoszenie postulatu szlachty protestanckiej dotyczącego utworzenia – na wzór kościoła anglikańskiego - niezależnego od papieża polskiego kościoła narodowego, 1555
- sejm egzekucyjny w sprawie zwrotu nieprawnie zagarniętych przez możnowładców dóbr ziemskich, a także głęboka reforma podatkowa (zwiększenie podatków płaconych przez szlachtę i kościół, fiskalne odciążenie stanu chłopskiego) i wojskowa (ustalenie zasad finansowania tzw. wojsk kwarcianych), 1562/63
- reforma monetarna polegająca na ustaleniu kursu obcej waluty względem własnej, 1567
|
|
|
|
WIEŻA NA XIX-WIECZNYCH RYCINACH, PONIŻEJ SZKIC UKAZUJĄCY WYGLĄD WIEŻY PO PRZEBUDOWIE NA CERKIEW (Z USUNIĘTĄ NAJWYŻSZĄ KONDYGNACJĄ)
|
Niema może w całem królestwie zabytku równie starożytnego i tak bogatego w wspomnienia dziejowe, jak zamek w Piotrkowie Trybunalskim, który wśród najuboższej dzielnicy miasta nad brzegiem rzeki Strawy, teraz zaledwie strumykiem zwać się mogącej, w nieprzystępnem prawie po deszczu położeniu, stoi zniszczony i siłą swoich murów zdaje się urągać czasowi. Dziś, patrząc na zaczerniałe zwaliska tego osobliwego gmachu otoczonego lichemi domkami starozakonnych mieszkańców, niktby się nie domyślił, aby on mógł być świadkiem tylu pamiętnych i świetnych zdarzeń, aby w nim kiedyś toczyły się i rozstrzygały najważniejsze sprawy dawnej Rzeczypospolitej, a ważyły losy monarchów i całego kraju.
[...] Niegdyś cztery baszty strzegły tego gmachu, zbudowanego [...] na dwa piętra, z których najwyższe z największym przepychem było urządzone, jak to zeznaje współczesny pisarz niemiecki Herberstein, bawiący w tym zamku podczas sejmu za Zygmunta I. Ściana południowa była główną, i na tej wszystkie futra od okien mają jednakowy wymiar. Wejścia były dwa od północy, jedno na górę a drugie do sklepów podziemnych, obadwa u góry kołowemi łukami opasane. Wejście od strony wschodu później dopiero, a nawet, jak się zdaje, po opuszczeniu zamku zrobione zostało. Mury zewnętrzne grube są na trzy łokcie, wewnętrzne niewiele cieńsze. Te ostatnie nie idą w pośrodku budynku, ale się zbliżają do ścian wschodniej i północnej. Tym sposobem każde piętro ma jedną wielką salę narożną, po dwóch jej bokach dwa mniejsze pokoje, a w drugim rogu gmachu sień. Pokoje te i sale na wszystkich piętrach były sufitowane. Po utrzymujących się jeszcze kamiennych schodach, można dojść, chociaż z trudnością, aż do samego szczytu zamku, lecz dawnych sal i komnat obejrzeć już nie można. W jednej tylko na dole rozpoznać się daje wymalowany na ścianie wielki wizerunek Zbawiciela ukrzyżowanego, ale nałożona później powłoka wapna zakryła go zupełnie, równie jak pomieszczenie dokoła, a w części widne dotąd napisy łacińskie. Zresztą i te ślady zacierają się zwolna i cały zamek przedstawia smutny widok zupełnie opuszczonego. Dziś dach mocno zniszczał, i wyjąwszy wejścia, niema już żadnej komnaty z pułapem ani z podłogą, nie poruszone tylko zostały bale modrzewiowe. Dolne części zamku mają jeszcze stałych biednych mieszkańców. W suchych zaś rozległych piwnicach, z okrągłego polnego kamienia murowanych, są rozmaite składy [...].
|
|
(pisownia oryginalna) Tygodnik Ilustrowany, 1860
|
FOTOGRAFIE Z PRZEŁOMU XIX I XX WIEKU
|
związku z postępującym zaniedbaniem budynek w XVIII wieku popadał w coraz gorszy stan techniczny, którego nie były w stanie trwale poprawić doraźne remonty prowadzone przez kolejnych starostów. Po likwidacji polskich urzędów przez okupacyjną administrację pruską urządzono w nim magazyny, a gdy w 1865 roku pożar zniszczył całą wschodnią dzielnicę miasta, uszkodzony przez ogień gmach przekazano stacjonującym w Piotrkowie wojskom rosyjskim. Decyzją władz guberni rozebrano wówczas najwyższą kondygnację zamku, skuto też nadprożne gzymsy i parapety okienne oraz renesansowe portale. Zachowane wnętrza wyremontowano, wyższe piętra adaptując na zbrojownię i kancelarię wojskową, a piwnice – na piekarnię. Pomiędzy nimi, na parterze urządzono cerkiew garnizonową, której obecność w tym miejscu podkreślał nowy dach z charakterystyczną kopułką. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości zabytek trafił w ręce miejskiego Oddziału Towarzystwa Krajoznawczego, a następnie, po przeprowadzeniu niezbędnych prac remontowo-adaptacyjnych, od 1922 roku pełnił funkcję siedziby Muzeum Krajoznawczego Ziemi Piotrkowskiej. Okres drugiej wojny światowej zamek szczęśliwie przetrwał bez zniszczeń i już w roku 1947 Wojewódzki Konserwator Zabytków zdecydował o przywróceniu mu cech renesansowych sprzed XVII-wiecznej przebudowy Michała Warszyckiego. Główne prace budowlane prowadzono tutaj w latach 1963-72, a ich efektem było m. in. odtworzenie drugiego piętra budynku oraz obecny kształt dachu.
|
|
|
ZAMEK PIOTRKOWSKI W OKRESIE MIĘDZYWOJENNYM I OBECNIE: WYŻEJ - ELEWACJA ZACHODNIA, NIŻEJ - WIDOK OD POŁUDNIA
|
|
ieża królewska wzniesiona została na wschodnich peryferiach miasta, w obrębie ówczesnej Wielkiej Wsi. Zbudowano ją na wzmocnionym sosnowymi balami kopcu ziemnym i otoczono fosą zasilaną wodami rzeki Strawy, której koryto odcinało zamek od organizmu miejskiego. Określenie budowli mianem zamku ma w tym przypadku znaczenie symboliczne i często bywa kwestionowane; pomijając zewnętrzne systemy obronne w formie palisady (w koło oparkaniona koły sosnowemi), czy wspomnianej wcześniej fosy, wieża nie posiadała bowiem wyraźnych cech militarnych i od samego początku jej przeznaczeniem była realizacja rezydencjalno-reprezentacyjnych ambicji władcy, a nie zapewnienie strategicznej przewagi na wypadek konfliktów zbrojnych. Gotycko-renesansowy wieżowy pałac wypiętrzono ponad okolicę potężnym masywem trzech kondygnacji wspartych na wysokim przyziemiu, którego budulec stanowił solidny
mur z kamieni eratycznych związanych zaprawą wapienną. Gmach zaprojektowano na planie prostokąta o bokach ok. 18,5x20 metrów, dłuższymi bokami skierowanego na południe i ku północy, rozwiniętego w prostopadłościan ceglanych ścian,
oblicowanych w narożach piaskowcem . Ich płaszczyznę organizują wykonane z wapienia obramienia okienne nawiązujące dekoracją do detali architektonicznych zamku królewskiego na Wawelu, przy czym cechą charakterystyczną okien wieży w Piotrkowie jest to, że ich rozmiary rosną wraz z wysokością budowli. Brak otworów okiennych w skrajnych osiach elewacji północnej i wschodniej wskazuje na poprowadzoną w tym miejscu klatkę schodową, a ich nieobecność w części środkowej elewacji zachodniej wynika z umieszczonych tutaj pierwotnie wykuszy latrynowych. Fronty budowli pozbawione są ozdób, jedynie w pasie między parterem, a pierwszym piętrem ściany południowej wmurowano w okresie międzywojennym
kamienny kartusz z wyobrażeniem orła Jagiellonów . Przy narożniku wschodnim umieszczono główne wejście do wieży, obwiedzione arkadowym portalem z piaskowca, zaś w linii drugiej osi okiennej znajduje się podobne wejście do piwnic. Przypuszcza się, że budynek oryginalnie nakryty był dachem dwuspadowym, być może zdobionym renesansową attyką. Rezydencję królewską otaczały w XVI wieku zabudowania drewniane lub konstrukcji szachulcowej, w których m.in. rezydował dwór królewski i odbywały się spotkania izb sejmowych, choć nie można wykluczyć, że senat obradował również w reprezentacyjnych wnętrzach drugiego piętra wieży.
|
|
PLAN PARTERU WIEŻY WG T. JAKIMOWICZ
|
a czterech kondygnacjach, jakie składają się na kubaturę wieży królewskiej, zastosowano trójwnętrzowy podział dwiema ścianami krzyżującymi się pod kątem prostym. W ten sposób dwa zachodnie pomieszczenia na każdym piętrze otrzymały plan kwadratu, a duża komnata po stronie wschodniej – plan prostokąta. Dwie najniższe kondygnacje zamku przeznaczone były do pełnienia zadań wspomagających jego funkcje mieszkalne i administracyjne. W sklepionych kolebkowo piwnicach trzymano skarbiec, archiwum starościńskie, czasami więziono tutaj również aresztantów. Na parterze, który podobnie jak wszystkie pozostałe piętra, przykryty był drewnianym stropem, urządzono apartament podkomorzego, zwierzchnika służby pokojowej, dworskiego urzędnika odpowiedzialnego za osobiste bezpieczeństwo monarchy. Ponad nimi znajdowały się osobiste pokoje króla z dużą salą zwaną Palatium Stubam Superiorem, natomiast najwyższy poziom zajmowała sala paradna. Wszystkie nadziemne kondygnacje wieży cechował powtarzalny układ obejmujący małą izbę i dużą komnatę poprzedzoną sienią. Komunikację pionową realizowała umieszczona w północno-wschodnim narożniku sklepiona klatka schodowa otwierająca się na ogromne sale na każdym poziomie. Warto przypomnieć, że najwyższe piętro wieży zostało rozebrane przez Rosjan w XIX wieku, a obecnie istniejące jest jego rekonstrukcją wykonaną po drugiej wojnie światowej.
|
|
PRZEKRÓJ POPRZECZNY WIEŻY WG T. JAKIMOWICZ: 1 . PIWNICE, 2. APARTAMENTY PODKOMORZEGO, 3. POKOJE KRÓLEWSKIE, 4. SALA REPREZENTACYJNA
|
|
wczesnego wystroju wieży i jej oryginalnych detali architektonicznych zachowały się sklepienia kolebkowe piwnic, barokowe nadproża i odrzwia na pierwszym piętrze z herbem starosty Michała Warszyckiego, skromne fragmenty posadzki z czerwonego marmuru, a także część bogato zdobionej kamieniarki
obramień okiennych oraz
portali i nadproży w otworach drzwiowych prowadzących z sieni do komnat królewskich. Na ścianach dostrzec można również resztki XVI-wiecznych malowideł i tynków, pamiętających być może jeszcze czasy sejmów koronnych. Obecnie w zamku mieści się Muzeum Okręgowe ze stałą ekspozycją obejmującą zakresem tematycznym zagadnienia ze świata archeologii, etnografii, historii, militariów oraz sztuki. Obok artefaktów dokumentujących prehistoryczny okres rozwoju cywilizacyjnego pramieszkańców ziemi piotrkowskiej na poszczególnych piętrach wieży udostępniono
rekonstrukcję XIX-wiecznej wiejskiej zagrody oraz wystawę renesansowych i barokowych
wnętrz szlacheckich z kolekcją mebli gdańskich. Muzeum dysponuje również różnorodnym zbiorem dawnej broni, spośród której na szczególną uwagę zasługują najstarsze miecze (m.in. miecz krzyżacki z okresu bitwy pod Grunwaldem i krótki miecz katowski używany przy wykonywaniu wyroków wydawanych przez Trybunał Koronny w Piotrkowie), kosy bojowe wykorzystywane podczas insurekcji kościuszkowskiej i w trakcie XIX-wiecznych zrywów powstańczych oraz liczący ponad 200 sztuk
arsenał broni palnej . Ściany wnętrz wieży zdobi galeria malarstwa portretowego z wizerunkami królów i książąt polskich, namalowanymi w XVIII wieku przez nieznanego artystę. Ekspozycję uzupełniają rzeźby i przedmioty rzemiosła artystycznego, a także liczne pamiątki historyczne związane z Piotrkowem oraz jego mieszkańcami.
|
EKSPOZYCJA MUZEALNA NA ZAMKU KRÓLEWSKIM W PIOTRKOWIE
|
ieża stoi przy Placu Zamkowym w starszej, pożydowskiej dzielnicy miasta, około 300 metrów na wschód od Rynku. Duży parking znajduje się vis-a-vis południowej elewacji budynku, przy ul. Zamkowej. Osoby podróżujące koleją po wyjściu z dworca PKP powinny kierować się na północ ul. Polskiej Organizacji Wojskowej, a następnie na wschód ul. Wojska Polskiego. Spacer tą drogą zajmuje około 20 minut.
|
|
1. L. Kajzer, J. Salm, S. Kołodziejski: Leksykon zamków w Polsce, Arkady 2001
2. A. R. Sypek: Zamki i warownie ziemi mazowieckiej, TRIO 2002
3. Piotrków Trybunalski i okolice - przewodnik, it 1997
4. T. Ratajczak: Podróże władcy i architektura. Przebudowa królewskich rezydencji za panowania Z. Starego
5. T. Ratajczak: Nie tylko Wawel. Przebudowy monarszych rezydencji w Królestwie Polskim...
6. T. Ratajczak: Udział mistrza Benedykta w przebudowie zamku wawelskiego, Studia Waweliana 2009
7. A. Wagner: Murowane budowle obronne w Polsce X-XVIIw., Bellona 2019
|
PRZYZIEMIA WIEŻY: POWYŻEJ FRAGMENT ŚCIANY ZACHODNIEJ, PONIŻEJ ELEWACJA PÓŁNOCNA Z WEJŚCIEM DO SIENI I DO PIWNIC (NA DALSZYM PLANIE)
|
W pobliżu:
Piotrków Trybunalski-Byki - dwór obronny XV-XVIIw., 5 km
Sulejów - warowne opactwo pocysterskie XIII-XVIw., 21 km
Ujazd - relikty zamku rycerskiego XVw. (w bryle pałacu), 28 km
Majkowice - ruina dworu obronnego XVIw., 40 km
Pabianice - dwór kapituły krakowskiej XVIw., 40 km
Bąkowa Góra - ruina dworu obronnego XVw., 41 km
|
Usytuowane przy Placu Tadeusza Kościuszki kościół i klasztor bernardynów, wzniesione w pierwszej połowie XVII wieku z inicjatywy prowincjała Floriana Starczewskiego, na Rokszyckim Przedmieściu zwanym niegdyś Łysą Górą. Kompleks utrzymany w stylu barokowym, z bogatą dekoracją wnętrz, w których szczególną pozycję zajmuje malowany na miedzianej blasze „cudowny” wizerunek Matki Bożej z 1625 roku, umieszczony w bocznym ołtarzu przytęczowym. W części wschodniej zespołu klasztornego stoi charakterystyczna barokowa brama wykonana według projektu brata Wenantego Pensa, od zachodu zaś rozpościera się dawny ogród zakonny, odebrany bernardynom w XIX wieku i przekształcony w park miejski. Po przeciwnej stronie placu wznoszą się gmachy zabytkowego kościoła Matki Bożej Śnieżnej i klasztoru dominikanek, które wkomponowane w średniowieczne mury obronne należą dziś do najbardziej charakterystycznych symboli miasta. Po remoncie z 2015 roku w części klasztornej otwarto placówkę kulturalną o nazwie Centrum Idei Ku Demokracji, gdzie m.in. organizowane są wystawy i koncerty plenerowe. Kierując się stąd w stronę zamku mijamy XIV-wieczny Rynek Trybunalski, największy historyczny plac miasta z oryginalnym układem urbanistycznym, złożonym z ośmiu ulic krzyżujących się na jego czterech narożnikach. Środkową część Rynku zajmował ratusz (już nie istniejący), wzniesiony przypuszczalnie w XV wieku, w którym do 1792 roku obradował Trybunał Koronny.
|
tekst: 2020
fotografie: 2018
© Jacek Bednarek
|
|