PRZYGOTOWANIA DO DOŻYNEK W PARKU ZAMKOWYM, 2021

DZIEJE ZAMKU

OPIS ZAMKU

STAN OBECNY

B

udowniczym i pier­wszym dys­po­nen­tem zam­ku w Ujeź­dzie był przy­pusz­czal­nie Piotr Tłuk Stry­kow­ski her­bu Jas­trzę­biec, kasz­te­lan ino­włodz­ki, właś­ci­ciel skrom­ne­go klu­cza ma­jąt­ko­we­go. Po je­go śmier­ci, w ro­ku 1469 lub w 1474 osa­da wraz z zam­kiem zna­laz­ła się w rę­kach Sta­nis­ła­wa War­szyc­kie­go, by już w 1476 przejść w po­sia­da­nie ro­du Du­nin, któ­re­go naj­bar­dziej zna­nym przed­sta­wi­cie­lem był wo­je­wo­da brze­sko­ku­jaw­ski, sta­ros­ta mal­bor­ski i ka­szte­lan sie­radz­ki Piotr Du­nin z Prat­ko­wic her­bu Ła­będź. Praw­do­po­dob­nie nie­co wcześ­niej mu­sia­ły mieć miej­sce ja­kieś bli­żej nie­ok­reś­lo­ne kłót­nie ro­dzin­ne do­ty­czą­ce ma­jąt­ku, bo­wiem w tej spra­wie in­ter­we­nio­wał sam król, po­wie­rza­jąc za­mek na czas wy­jaś­nie­nia spo­ru Piot­ro­wi Wspin­ko­wi z Będ­ko­wa.

UJAZD, REKONSTRUKCJA ZAMKU ŚREDNIOWIECZNEGO

W

la­tach 70. XV wie­ku, na krót­ko przed śmier­cią, Piotr Du­nin roz­bu­do­wał śred­nio­wiecz­ne za­ło­że­nie Stry­kow­skich prze­kształ­ca­jąc je w naj­więk­szy ob­sza­ro­wo pry­wat­ny za­mek w ca­łym re­gio­nie. Po je­go zgo­nie miesz­ka­ła w Ujeź­dzie jesz­cze przez pe­wien czas Win­cen­ty­na Le­żań­ska, wdo­wa po zmar­łym wo­je­wo­dzie. W ko­lej­nych la­tach właś­ci­cie­la­mi dóbr by­li m.in. kasz­te­lan łę­czyc­ki Sta­nis­ław Du­nin, je­go brat, stol­nik łę­czyc­ki Win­cen­ty, a ta­kże cór­ka Win­cen­te­go - An­na, któ­ra w 1594 ro­ku wnio­sła mia­sto w po­sa­gu mę­żo­wi Pa­wło­wi Szcza­wiń­skie­mu her­bu Praw­dzic, och­mis­trzo­wi dwo­ru An­ny Ja­giel­lon­ki. Przed­sta­wi­ciel in­ne­go ro­du pa­nu­ją­ce­go w Ujeź­dzie, bo­ga­ty i bar­dzo wpły­wo­wy re­pre­zen­tant szczy­cą­cej się por­tu­gal­ski­mi ko­rze­nia­mi szlach­ty in­flan­ckiej, sta­ros­ta bo­les­ław­ski i wo­je­wo­da sie­radz­ki Kas­per Den­hoff her­bu Świn­ka, w pier­wszej po­ło­wie XVII stu­le­cia ro­ze­brał śred­nio­wiecz­ną wa­row­nię, a na­stęp­nie wy­ko­rzy­stu­jąc czę­ścio­wo jej mu­ry, za pie­nią­dze żo­ny Ale­ksan­dry Ko­niec­pol­skiej wzniósł wcze­sno­ba­ro­ko­wy pa­łac, któ­ry swą for­mą i wy­po­sa­że­niem za­chwy­cał współ­czes­nych mu znaw­ców.

PRZYPUSZCZALNY WYGLĄD ZAMKU NA PRZEŁOMIE XV I XVI WIEKU

P

od ko­niec XVIII wie­ku Apo­lo­nia Den­hof­fów­na wnio­sła mia­sto Ujazd w po­sa­gu za­ło­ży­cie­lo­wi To­ma­szo­wa Ma­zo­wiec­kie­go To­ma­szo­wi Os­trow­skie­mu her­bu Ra­wicz, pod­skar­bie­mu ko­ron­ne­mu i mar­szał­ko­wi Sej­mu Czte­ro­let­nie­go. W 1812 ro­ku Os­trow­ski wy­bu­do­wał pa­łac dre­wnia­ny na miej­scu ruin po­przed­nie­go, ka­zał też spo­rzą­dzić pie­częć "Pań­stwo Ujazd", a na­wet o­two­rzył men­ni­cę wy­bi­ja­ją­cą włas­ne mo­ne­ty. Je­go syn - An­to­ni Os­trow­ski wzniósł w miej­scu dre­wnia­ne­go pa­ła­cu ist­nie­ją­cy do dziś ne­o­go­tyc­ki dwór mu­ro­wa­ny, sam jed­nak nie­dłu­go po­tem zmu­szo­ny zos­tał u­dać się na e­mi­gra­cję w oba­wie przed san­kcja­mi ze stro­ny rzą­du car­skie­go, któ­ry za udział w Pow­sta­niu Lis­to­pa­do­wym skon­fis­ko­wał ca­ły je­go ma­ją­tek. Z rąk ro­syj­skich część ziem, w tym park i pa­łac, w ro­ku 1869 wy­ku­pił Sta­nis­ław Os­trow­ski, syn An­to­nie­go. W la­tach 1882-86 wy­re­mon­to­wał on ro­do­wą sie­dzi­bę i prze­kształ­cił ją w sty­lu ne­o­go­tyc­kim. Od­res­tau­ro­wa­na bu­dow­la słu­ży­ła Os­trow­skim do dru­giej woj­ny świa­to­wej; ostat­nim jej przed­wo­jen­nym właś­ci­cie­lem był hra­bia Jan Krys­tian Os­trow­ski.

DWÓR OSTROWSKICH W 1885, ELEWACJA POŁUDNIOWA

P

o ob­ję­ciu wła­dzy przez ko­mu­nis­tów, na mo­cy de­kre­tu z dn. 6 wrze­śnia 1944 ma­ją­tek Os­trow­skich prze­szedł na włas­ność skar­bu pań­stwa, a sam pa­łac stał się in­te­gral­ną częś­cią miej­sco­we­go PGR-u, co na­tu­ral­nie przy­czy­ni­ło się do je­go głę­bo­kiej i szyb­kiej de­wa­sta­cji. W 1957 opie­ku­nem i użyt­kow­ni­kiem o­biek­tu zos­tał Zwią­zek Har­cer­stwa Pol­skie­go, któ­ry do ro­ku 2001 pro­wa­dził tu­taj o­śro­dek szko­le­nio­wy. Po­mi­mo zre­a­li­zo­wa­ne­go w la­tach 60. ge­ne­ral­ne­go re­mon­tu gmach z upły­wem cza­su pod­u­padł, a ZHP tłu­ma­cząc się bra­kiem nie­zbęd­nych na je­go u­trzy­ma­nie środ­ków, w 2002 ro­ku o­gło­sił prze­targ na je­go sprze­daż. Kon­kurs o­fert wy­gra­ła spół­dziel­nia le­ka­rzy z Ło­dzi ma­ją­ca w pla­nach ot­war­cie w pa­ła­cu do­mu spo­koj­nej sta­roś­ci. Z nie­jas­nych przy­czyn li­cy­ta­cja zos­ta­ła jed­nak u­nie­waż­nio­na i w nas­tęp­nej zwy­cięz­cą o­ka­zał się przed­się­bior­ca z Brze­zin, któ­ry za 763,000 zł na­był bu­dy­nek pa­ła­co­wy wraz o­ta­cza­ją­cym go 14-hek­ta­ro­wym par­kiem. Ta­ki stan rze­czy wy­wo­łał sze­ro­ką la­wi­nę pro­tes­tów ze stro­ny miesz­kań­ców o­ba­wia­ją­cych się rych­łe­go zam­knię­cia par­ku i os­kar­ża­ją­cych ZHP o sprze­daż ma­jąt­ku, któ­ry for­mal­nie nig­dy do nie­go nie na­le­żał. Za­ło­żo­ny zos­tał Spo­łecz­ny Ko­mi­tet Obro­ny Dóbr Skar­bów Pań­stwa w Ujeź­dzie żą­da­ją­cy u­nie­waż­nie­nia tran­sak­cji, te­mat po­ja­wił się też w pro­gra­mie Spra­wa dla re­por­te­ra Ewy Ja­wo­ro­wicz, a ca­ła kwes­tia tra­fi­ła do są­du, gdzie sprze­daż a­nu­lo­wa­no. No­wy właś­ci­ciel od­wo­łał się jed­nak od tej de­cy­zji i wy­grał, z ko­rzyś­cią dla za­byt­ku, któ­ry cał­kiem nie­daw­no zos­tał grun­tow­nie wy­re­mon­to­wa­ny.

STAN DWORU PRZED REMONTEM, FOTOGRAFIE Z 2005 ROKU

DZIEJE ZAMKU

OPIS ZAMKU

STAN OBECNY

L

atem 2003 i 2004 ro­ku na te­re­nie par­ku pro­wa­dzo­ne by­ły pod kie­run­kiem ś.p. Lesz­ka Kaj­ze­ra pra­ce ar­che­o­lo­gicz­ne, któ­rych e­fek­tem by­ło od­sło­nię­cie fun­da­men­tów śred­nio­wiecz­ne­go zam­ku i zba­da­nie je­go roz­pla­no­wa­nia. Do cza­su o­fic­jal­nych pu­bli­ka­cji wy­ni­ków tych ba­dań pow­szech­na wie­dza na te­mat wa­row­ni o­gra­ni­cza się je­dy­nie do pod­sta­wo­wych in­for­ma­cji do­ty­czą­cych za­sad­ni­czych e­le­men­tów jej za­bu­do­wy. By­ło to więc praw­do­po­dob­nie czwo­ro­bocz­ne za­ło­że­nie o łącz­nej po­wierz­chni o­ko­ło 1000 m2 (czte­ro­krot­nie więk­sze od dzi­siej­sze­go dworu) z wie­żą w pół­noc­no-za­chod­nim na­ro­żu i trzy­kon­dyg­na­cyj­nym do­mem miesz­kal­nym przy kur­ty­nie pół­noc­nej. Za­mek zaj­mo­wał te­ren bez­poś­red­nio na pół­noc od dworu, przy czym je­go mur po­łud­nio­wy wy­ko­rzys­ta­ny zo­stał przy wzno­sze­niu no­wo­żyt­nej sie­dzi­by Den­hof­fów, sta­jąc się częś­cią jej ścia­ny pół­noc­nej.

WSPÓŁCZESNY PLAN DWORU OSTROWSKICH WG H. JAWOROWSKIEGO,
CIEMNYM KOLOREM OZNACZONO ŚREDNIOWIECZNY MUR ZAMKOWY

ODSŁONIĘTY MUR GOTYCKI W ŚCIANEJ PÓŁNOCNEJ DWORU

DZIEJE ZAMKU

OPIS ZAMKU

STAN OBECNY

J

edy­ną za­cho­wa­ną na­ziem­ną częś­cią zam­ku go­tyc­kie­go jest mur z ka­mie­nia i ce­gły o dłu­goś­ci o­ko­ło 12 i wy­so­koś­ci 3 met­rów, wto­pio­ny we fron­to­wą ścia­nę o­bec­ne­go dworu. W kil­ku miej­scach po­kry­wa­ją­cy bu­dow­lę tynk zos­tał wy­cię­ty, dzię­ki cze­mu frag­men­ty te­go mu­ru są do­brze wi­docz­ne. Sam dwór zos­tał kil­ka lat te­mu od­no­wio­ny; zre­wi­ta­li­zo­wa­no rów­nież o­ta­cza­ją­ce go za­ło­że­nie par­ko­we.

PARK ZAMKOWY W UJEŹDZIE

DOJAZD

D

wór Ostrowskich znaj­du­je się po wschod­niej stro­nie dro­gi nr 713 pro­wa­dzą­cej z To­ma­szo­wa Ma­zo­wiec­kie­go do Ło­dzi. Do­jazd do mias­ta au­to­bu­sa­mi PKS, naj­wy­god­niej z Ło­dzi, Nie­wia­do­wa lub To­ma­szo­wa. Z przy­stan­ku doj­ście 10 min. spa­ce­rem w kie­run­ku po­łud­nio­wo-wschod­nim. Sa­mo­chód za­par­ko­wać moż­na na ma­łym par­kin­gu przy ul. Ko­ściel­nej (DW713), tuż przy wej­ściu do par­ku. (ma­pa zam­ków wo­je­wódz­twa)

W pobliżu:
Inowłódz - ruina zamku królewskiego z XIV w., 23 km
Piotrków-Byki - dwór obronny z XV-XVII w., 27 km
Piotrków Trybunalski - zamek królewski z XVI w., 28 km
Sulejów - warowne opactwo cystersów z XIII-XVII w., 32 km
Rawa Mazowiecka - ruina zamku książąt mazowieckich z XIV w., 35 km

tekst: 2005
fotografie: 2005, 2021
© Jacek Bednarek