RENESANSOWY DWÓR W PIOTROWICACH ¦WIDNICKICH, WIDOK OD ZACHODU

DZIEJE ZAMKU

OPIS ZAMKU

STAN OBECNY

S

to­j±­cy na skra­ju wsi dwór o cha­rak­te­rze ob­ron­nym, zwa­ny te¿ przez nie­któ­rych zam­kiem, ufun­do­wa³ w la­tach 1590-99 Ja­cob von Zed­litz z P³o­ni­ny, za­pew­ne przy u­dzia­le w³os­kich ar­chi­tek­tów i bu­dow­ni­czych. Od 1606 ro­ku gos­po­da­rzem lo­kal­nych w³o¶­ci by³ Abra­ham von Zed­litz, któ­ry - do cza­su uzys­ka­nia pe³­no­let­no¶­ci przez m³o­de­go dzie­dzi­ca Chris­top­ha von Zed­litz - spra­wo­wa³ rów­nie¿ ku­ra­te­lê nad zwi±­za­nym z ro­do­wy­mi do­br­ami ma­j±t­kiem w £a­¿a­nach (La­asan). Po wy­bu­chu woj­ny 30-let­niej nê­ka­ni przez zbroj­ne na­jaz­dy von Zed­­lit­zo­wie prze­nie¶­li siê na sta­³e do wspo­mnia­nych wcze¶­niej £a­¿an, pio­tro­wic­ki dwór za¶ pe³­ni³ od­t±d funk­cje gos­po­dar­cze; by³ te¿ miesz­ka­niem dla za­rz±d­cy ma­j±t­ku i pra­cow­ni­ków fol­war­ku. Nie uchro­ni­³o go to jed­nak przed znisz­cze­nia­mi bê­d±­cy­mi skut­kiem za­wie­ru­chy wo­jen­nej - spl±­dro­wa­ny przez uz­bro­jo­ne ban­dy i oko­licz­nych ch³o­pów po­pad³ w cz궭cio­w± ru­i­nê.

DWÓR NA RYCINIE T. BLATTERBAUERA, STAN W 1885

R

e­mon­tu za­³o­¿e­nia i je­go nie­wiel­kiej prze­bu­do­wy w la­tach 1698-99 pod­j±³ siê Si­gis­mund Ot­to von Nos­titz, od 1694 ro­ku pan na do­brach Laa­san i Pe­ter­witz. Gdy Si­gis­mund zmar³, w ro­ku 1716 wie¶ Pio­tro­wi­ce prze­j±³ po swym oj­cu Carl Got­tlieb von Nos­titz, a po je­go bez­po­tom­nej ¶mier­ci - wdo­wa po nim Be­a­te Abi­gail z do­mu von Sieg­roth-Schlaw­kau. Byæ mo­¿e z mi­³o¶­ci, a byæ mo­¿e je­dy­nie dla ra­to­wa­nia po­wa¿­nie za­d³u­¿o­ne­go ma­j±t­ku ba­ro­no­wa von Nos­titz kil­ka lat pó¼­niej wysz­³a po­now­nie za m±¿. Jej wy­bór pad³ na ge­ne­ra­³a Wil­hel­ma Die­tri­cha von Bud­den­brock, któ­ry za­s³u­¿y³ siê ja­ko do­wód­ca w I Woj­nie ¦l±s­kiej, co poz­wo­li­³o mu zdo­byæ ³as­kê kró­la Fry­de­ry­ka II oraz zwi±­za­ne z ni± ty­tu­³y i du­¿e pie­ni±­dze.

GRAFIKA ELFRIEDE SPRINGER Z LAT 30. XX WIEKU

P

o ¶mier­ci Be­a­te von Bud­den­brock ma­j±­tek, po­dob­no w dro­dze lo­so­wa­nia, otrzy­ma³ jej da­le­ki krew­ny hra­bia Nik­las Her­mann Frie­drich von Burg­hauss, kró­lew­ski szam­be­lan, dy­rek­tor To­wa­rzys­twa Ziem­stwa ¦l±s­kie­go i dzie­dzicz­ny cz³o­nek prus­kiej Iz­by Pa­nów, a za­ra­zem cz³o­wiek o wiel­kim ser­cu wy­da­j±­cy znacz­ne su­my na ce­le cha­ry­ta­tyw­ne i na­u­ko­we. By³ on fun­da­to­rem miê­dzy in­ny­mi do­mu o­pie­ki dla star­ców i szpi­ta­la, oraz ini­cja­to­rem bu­do­wy pierw­sze­go na kon­ty­nen­cie eu­ro­pej­skim ¿e­laz­ne­go mos­tu (na rzecz­ce Strze­gom­ce). Po je­go bez­dziet­nej ¶mier­ci Pio­tro­wi­ce przesz­³y w rê­ce sios­trzeñ­ca Kar­la Fried­ri­cha hra­bie­go von Pfeil und Klein-El­lguth, któ­ry na pod­sta­wie ce­sar­skie­go zez­wo­le­nia w 1889 przy­j±³ na­zwi­sko von Pfeil-Burgh­auss. Kie­dy hra­bia spad³ niesz­cz궭li­wie z ko­nia i umar³, fol­wark jesz­cze kil­ka­krot­nie zmie­nia³ w³a¶­ci­cie­li, bê­d±c za­rz±­dza­nym przez na­jem­nych dzier­¿aw­ców.

ELEWACJA WSCHODNIA I PÓ£NOCNA ZAMKU, LATA 30. XX WIEKU

W

1894 ro­ku moc­no ju¿ za­nied­ba­ny dwór do­cze­ka³ siê re­mon­tu - prze­bu­do­wa­no grun­tow­nie je­go gór­ne piêt­ro, a wie­¿e za­o­pat­rzo­no w kry­te bla­ch± szczy­ty. Tu¿ po woj­nie za spra­w± sta­cjo­nu­j±­cych tu ¿o³­nie­rzy so­wiec­kich i nie bez udzia­³u miej­sco­wej lud­no¶­ci gmach bar­dzo szyb­ko u­leg³ de­was­ta­cji. Po­tem prze­ka­za­no go do u¿yt­ko­wa­nia za­k³a­dom ma­te­ria­³ów o­gnio­trwa­³ych w Ja­ro­szo­wie, a nas­têp­nie pod o­pie­kê PGR £a­¿a­ny, któ­ry do­ko­na³ pew­nych in­wes­ty­cji ma­j±­cych na ce­lu za­bez­pie­cze­nie za­byt­ko­wej sub­stan­cji: sko­twio­no spê­ka­ne mu­ry, wy­ko­na­no no­w± wiê¼­bê da­cho­w±, za­mu­ro­wa­no ot­wo­ry o­kien­ne i drzwi. Miesz­kañ­cy wsi opo­wia­da­j±, ¿e w la­tach 80. we wnêt­rzach zam­ku zas­trze­lo­ny zos­ta³ z zim­n± krwi± przez so­wiec­k± ¿an­dar­me­riê u­kry­wa­j±­cy siê tu­taj ro­syj­ski de­zer­ter z jed­nos­tki woj­sko­wej w ¦wid­ni­cy.

DWÓR W PIOTROWICACH PRZED REWITALIZACJ¡, FOTOGRAFIE WYKONANO W 2005 ROKU

DZIEJE ZAMKU

OPIS ZAMKU

STAN OBECNY

Z

a­mek zos­ta³ zbu­do­wa­ny na pla­nie pros­to­k±­ta o bo­kach 27x29 me­trów, z czte­re­ma o­kr±g­³y­mi wie­¿a­mi w na­ro¿­ni­kach, na­kry­ty­mi po­now­nie w XIX wie­ku wys­muk­³y­mi da­cha­mi sto¿­ko­wy­mi. Gmach jest mu­ro­wa­ny z ³a­ma­ne­go ka­mie­nia, cza­sem u­zu­pe³­nia­ne­go ce­g³±, i otyn­ko­wa­ny, choæ miej­sca­mi nie­wie­le ju¿ dzi¶ z te­go tyn­ku po­zos­ta­³o. Je­go ku­ba­tu­ra prze­kra­cza 13.000 me­trów3, a ca³­ko­wi­ta po­wierzch­nia za­bu­do­wy wy­no­si o­ko­³o 680 met­rów2. Ele­wa­cje bocz­ne dwo­ru s± dwu­kon­dyg­na­cyj­ne, piê­cio­okien­ne, na­to­miast czê¶æ fron­to­wa i tyl­na jest czte­ro­kon­dyg­na­cyj­na, z sied­mio­ma okna­mi na ka¿­dej ze stron na trzech ni¿­szych po­zio­mach i z czte­re­ma na pod­da­szu. Za­rów­no wie­¿e jak i ele­wa­cja fron­to­wa dzie­lo­ne by­³y gzym­sa­mi i ude­ko­ro­wa­ne fry­za­mi ty­pu sgraf­fi­to, ok­na za¶ o­bra­mo­wa­no pros­t± ka­mie­niar­k± u­trzy­ma­n± w sty­lu re­ne­san­so­wym. Ca­³o¶æ zos­ta­³a na­kry­ta wiel­kim da­chem siod­³o­wym, pro­sto­pad­³ym do e­le­wa­cji fron­to­wej, pier­wot­nie wy­ko­na­nym z tak zwa­nych da­chó­wek ³up­ko­wych. G³ów­ne wej­¶cie wiod­³o od stro­ny po­³ud­nio­wo-wschod­niej przez u­sy­tu­o­wa­ny na osi ¶rod­ko­wej mis­ter­nie zdo­bio­ny por­tal z pias­kow­ca (któ­ry w 2002 ro­ku niez­na­ni spraw­cy od­r±­ba­li i wy­wie¼­li). Nad por­ta­lem po­wie­szo­no dwa rzê­dy szes­nas­tu her­bów ro­do­wych zwieñ­czo­nych u­jê­tym miê­dzy dwa gry­fy or­³em. Do wej­¶cia pro­wa­dzi piê­cio­przês­³o­wy ce­gla­ny most nad o­ka­la­j±­c± za­mek fo­s±.

DWÓR W PIOTROWICACH ¦WIDNICKICH, PLAN PARTERU

W

nêt­rza bu­dyn­ku s± trzy­trak­to­we, nie­któ­re z nich za­cho­wa­³y skle­pie­nia ko­leb­ko­we z lu­ne­ta­mi. Na par­te­rze ¶rod­ko­wy trakt sta­no­wi sze­ro­ka skle­pio­na sieñ, prze­bie­ga­j±­ca przez ca­³± d³u­go¶æ gma­chu i zaj­mu­j±­ca 1/3 je­go sze­ro­ko¶­ci. Po le­wej stro­nie sie­ni u­lo­ko­wa­no a­par­ta­men­ty miesz­kal­ne, na­to­miast po pra­wej naj­praw­do­po­dob­niej znaj­do­wa­³a siê ja­dal­nia o­raz kuch­nia. Cen­tral­ne miej­sce na pierw­szym piêt­rze zaj­mo­wa³ ob­szer­ny, skle­pio­ny hall, sk±d przez ka­mien­ne por­ta­le pro­wa­dzi­³y wej­¶cia do posz­cze­gól­nych sal. Scho­dy ³±­cz±­ce piêt­ra u­³o­¿o­no jed­nym d³u­gim bie­giem wzd³u¿ mu­ru sie­ni. Obok sta­re­go dwo­ru w sk³ad za­bu­do­wy fol­war­ku wcho­dzi­³y rów­nie¿: XVIII-wiecz­na sto­do­³a, staj­nie, a tak­¿e bu­dy­nek szpi­ta­la z po­³o­wy XIX stu­le­cia. Wo­kó³ wa­³ów ziem­nych, po stro­nie pó³­noc­nej i pó³­noc­no-wschod­niej roz­ci±­ga³ siê park z gru­p± sta­rych lip i dê­bów.

ELEWACJA PO£UDNIOWO-ZACHODNIA PRZED- I PO REWITALIZACJI

DZIEJE ZAMKU

OPIS ZAMKU

STAN OBECNY

P

o la­tach za­nied­bañ i po­zor­nych dzia­³añ na rzecz u­ra­to­wa­nia nisz­cze­j±­cej bu­dow­li nas­ta­³y wresz­cie jas­ne dni dla te­go piêk­ne­go, uni­ka­to­we­go w ska­li kra­ju za­byt­ku. Od nie­daw­na na­le­¿y on bo­wiem do Fun­da­cji Och­ro­ny Dzie­dzic­twa Prze­mys­³o­we­go ¦l±s­ka, któ­ra ak­tu­al­nie pro­wa­dzi tu­taj pra­ce a­dap­ta­cyj­ne na po­trze­by po­wo­³a­ne­go do ¿y­cia Mu­ze­um Tech­ni­ki Rol­ni­czej. Obiekt ten u­dos­têp­nia­ny jest in­cy­den­tal­nie przy o­ka­zji or­ga­ni­za­cji wy­da­rzeñ ple­ne­ro­wych (stan w 2021).

DWÓR WRAZ Z FOLWARKIEM, WIDOK OD PO£UDNIA

DOJAZD

W

ie¶ Pio­tro­wi­ce ¦wid­nic­kie po­³o­¿o­na jest w pó³­noc­nej cz궭ci Rów­ni­ny ¦wid­nic­kiej, oko­³o 15 km na pó³­noc od ¦wid­ni­cy i kil­ka km na wschód od Strze­go­mia, nie­co na pó³­noc od dro­gi kra­jo­wej 382 ³±­cz±­cej o­byd­wa te mias­ta. Przez po­³ud­nio­wo-wschod­ni kra­niec miej­sco­wo¶­ci bieg­nie li­nia ko­le­jo­wa z Wro­c³a­wia do Wa³­brzy­cha - ja­d±c po­ci±­giem w tym kie­run­ku dwór jest do­sko­na­le wi­docz­ny po pra­wej stro­nie. Stoi on na pó³­noc­nym skra­ju Pio­tro­wic, przy dro­dze wy­lo­to­wej do Pas­tu­cho­wa. (ma­pa zam­ków wo­je­wódz­twa)

LITERATURA

1. J. Lamparska: Loteria spadkobierców, S³owo Polskie, 9 maj 2003
2. R.M. £uczyñski: Zamki i pa³ace Dolnego ¦l±ska, OWPW 1997
3. R.M. £uczyñski: Dwór w odbudowie, Sudety, nr 4/2005

W pobli¿u:
Pastuchów - wie¿a mieszkalno-obronna z XV/XVI w., 2 km
Wierzbna - dwór obronny z XV w., rozbudowany w za³o¿enie pa³acowe, w ruinie, 8 km
Bagieniec - zamek renesansowy z XVI w., w ruinie, 10 km
Panków - zamek szlachecki z XV w., w ruinie, 10 km
Pielaszkowice - ruina pa³acu o charakterze obronnym, 15 km
Domanice - zamek renesansowy z XVI w., przebudowany, 17 km
¦widnica - relikty zamku ksi±¿êcego z XIII w., 15 km
Krasków - zamek rycerski z XIV w., przebudowany w za³o¿enie pa³acowe, 17 km

tekst: 2005, 2019
fotografie: 2005, 2020
© Jacek Bednarek