RUINA OPACTWA CYSTERSÓW KRZESZOWSKICH, Z PRAWEJ PAŁAC OPATA WZNIESIONY Z WYKORZYSTANIEM MURÓW ŚREDNIOWIECZNEJ WIEŻY

ier­wsza za­cho­wa­na wzmian­ka o wsi po­cho­dzi z do­ku­men­tu Hen­ry­ka Bro­da­te­go (+1238) wy­sta­wio­ne­go w 1209 ro­ku dla o­pa­ta Wi­to­sła­wa, prze­ło­żo­ne­go klasz­to­ru Pan­ny Ma­rii na wro­cław­skim Pia­sku. Wy­mie­nie­ni są w nim naj­star­si zna­ni nam współ­cześ­nie właś­ci­cie­le o­sa­dy co­mes Ste­pha­nus de Wir­bna (Ste­fan Sta­ry, +1241) o­raz je­go ku­zy­ni co­mes Jo­han­nes de Wir­bno (Jan z Wierz­bna, +1266) et fra­ter e­ius Ni­co­laus (Mi­ko­łaj z Wierz­bna, +1209). Przy­pusz­czal­nie sie­dzi­ba ro­do­wa po­wsta­ła w tym miej­scu za pa­no­wa­nia Bo­le­sła­wa Wy­so­kie­go (+1201) po na­da­niach ksią­żę­cych dla eli­ty mo­żno­wład­czej ów­czes­ne­go Śląs­ka, do któ­rych Wierz­bno­wie z pew­noś­cią za­li­cza­li się. Pro­ble­mem po­zo­sta­je na­to­miast lo­ka­li­za­cja pier­wszej bu­do­wli o­bron­nej, po­nie­waż w tra­kcie prac ar­che­o­lo­gicz­nych od­kry­to we wsi po­zo­sta­łoś­ci aż trzech mu­ro­wa­nych za­ło­żeń, z cze­go co naj­mniej dwa z nich cha­ra­kte­ry­zo­wa­ły ce­chy wa­row­ne. Być mo­że na­wet miej­sca te fun­kcjo­no­wa­ły przez pe­wien czas ró­wno­cześ­nie two­rząc wię­kszy zes­pół o­sad­ni­czy skła­da­ją­cy się z ro­mań­skie­go koś­cio­ła, sto­ją­ce­go przy nim dwo­ru o­raz gród­ka o­bron­ne­go wznie­sio­ne­go na po­blis­kim wzgó­rzu zwa­nym Skał­ką. W każ­dym ra­zie część his­to­ry­ków pre­zen­tu­je po­gląd, że praw­do­po­dob­nie to wła­śnie da­to­wa­na na prze­łom XII i XIII stu­le­cia stra­żni­ca na Ska­łce jest naj­star­szym o­biek­tem wa­row­nym w Wierz­bnej. Przy­ję­cie go za ak­sjo­mat pro­wa­dzi z ko­lei do opi­nii, że zaj­mu­ją­ca szczyt skal­ne­go wy­stę­pu wa­row­nia mo­gła sta­no­wić naj­wcześ­niej­szy lub je­den z wcześ­niej­szych przy­kła­dów pry­wat­ne­go, mu­ro­wa­ne­go zam­ku na Ślą­sku.

WIDOK PAŁACU OD WSCHODU, PO LEWEJ BAROKOWA BRAMA PROWADZĄCA NA TEREN KLASZTORU

PAŁAC OPATÓW W WIERZBNEJ, WIDOK OD POŁUDNIOWEGO ZACHODU

amek na Ska­łce ist­niał pra­wdo­po­do­bnie do po­cząt­ku XIV stulecia, kie­dy to zos­tał – być mo­że w na­stęp­stwie ja­kichś dzia­łań zbro­jnych – znisz­czo­ny przez po­żar, a na­stęp­nie ro­ze­bra­ny na po­trze­by bu­do­wy in­ne­go za­ło­że­nia. Z koń­cem o­kre­su je­go fun­kcjo­no­wa­nia wią­za­ło się rów­nież wy­gaś­nię­cie męs­kiej li­nii ro­du pa­nów z Wierz­­bnej, cze­go kon­sek­wen­cją by­ła zmia­na właś­ci­cie­la wsi, któ­ra w 1366 ro­ku na­le­ża­ła już do Kon­ra­da von Ro­hau. W po­wszech­nej, choć nie jed­no­głoś­nej o­pi­nii przed­sta­wi­cie­le te­go śląs­kie­go ro­du ry­cer­skie­go wznie­śli w 2. po­ło­wie XIV wie­ku wie­żę miesz­kal­ną, któ­rej re­lik­ty dziś zna­leźć mo­żna w bry­le za­cho­wa­ne­go pa­ła­cu. Wie­ża ta wraz z dwo­rem i ca­łym lo­kal­nym dzie­dzic­twem sprze­da­na zo­sta­ła w 1403 ro­ku o­pac­twu cys­ter­sów krze­szow­skich, o czym in­for­mu­ją za­cho­wa­ne do­ku­men­ty, skąd od­czy­tać mo­żna, że oprócz nie­ru­cho­moś­ci i grun­tów na­le­żą­cych do­tąd do Han­sa von Ro­hau cys­ter­si za­ku­pi­li tak­że owy ge­ma­wer­te Hof. W ten spo­sób za­kon­ni­cy sta­li się go­spo­da­rza­mi zna­cznej czę­ści wsi, lecz nie koś­cio­ła i przy­na­leż­nych mu ziem, gdyż te znaj­do­wa­ły się w rę­kach cys­ter­sów ka­mie­niec­kich. Obie spo­łecz­noś­ci nie prze­pa­da­ły za so­bą, do­cho­dzi­ło więc do kon­flik­tów, kłót­ni o gra­ni­ce, upraw­nie­nia i wpły­wy. Stan ta­ki trwał do ro­ku 1585, gdy mni­si z Ka­mień­ca Ząb­ko­wic­kie­go wo­bec od­da­le­nia od głów­nych grup swo­ich ma­jąt­ków po­sta­no­wi­li po­zbyć się pa­ra­fii w Wierz­bnej i po sie­dmiu la­tach tar­gów sprze­da­li ją cys­ter­som krze­szow­skim. Pod za­rzą­dem tych os­tat­nich pla­ców­ka zo­sta­ła prze­kształ­co­na wpierw w pre­po­zy­tu­ręPrepozytura - probostwo o­pac­twa, zaś w 1680 ro­ku – w prze­oratPrzeorat - klasztor lub jednostka administracyjna kierowana przez przeora. . Wzrost zna­cze­nia tej lo­ka­li­za­cji po­ciąg­nął za so­bą in­wes­ty­cje: z ini­cja­ty­wy Ber­nar­da Ro­sy (+1696) w po­bli­żu ko­ścio­ła zbu­do­wa­no o­ka­za­ły klasz­tor, a obok nie­go - przy wy­ko­rzys­ta­niu mu­rów śred­nio­wiecz­nej wie­ży - w la­tach 80. XVII wie­ku po­wstał pa­łac ma­ją­cy peł­nić fun­kcję let­niej re­zy­den­cji sa­me­go o­pa­ta. Roz­po­czę­te przez Ro­sę pra­ce kon­ty­nu­o­wał opat In­no­cen­ty Fritsch (+1734), któ­ry roz­bu­do­wał koś­ciół, lecz nie u­koń­czył mo­der­ni­za­cji je­go sza­ty zew­nętrz­nej, co by­ło spo­wo­do­wa­ne prze­de wszyst­kim kon­cen­tra­cją wy­dat­ków za­ko­nu na po­wsta­ją­ce w tym sa­mym cza­sie mo­nu­men­tal­ne ba­ro­ko­we za­ło­że­nie w Krze­szo­wie.

WIDOK PRZEORATU KLASZTORU CYSTERSÓW KRZESZOWSKICH NA KARCIE TYTUŁOWEJ INWENTARZA Z 1785 ROKU, POŚRODKU NA PIERWSZYM PLANIE PAŁAC

PAŁAC NA FOTOGRAFII Z 1. DEKADY XX WIEKU

1810 ro­ku na­stą­pi­ła se­ku­la­ry­za­cja za­ko­nów znaj­du­ją­cych się na te­re­nie Prus, któ­ra ob­ję­ła rów­nież śląs­kich cys­ter­sów. Znisz­czo­ne przez woj­ny, nę­ka­ne ogrom­ny­mi pro­ble­ma­mi fi­nan­so­wy­mi Pań­stwo Prus­kie prze­ję­ło ma­jąt­ki za­kon­ne i roz­po­czę­ło ich wy­prze­daż - w ten spo­sób no­wym właś­ci­cie­lem pa­ła­cu zos­tał prus­ki mi­nis­ter spraw za­gra­nicz­nych Au­gust Graf von der Goltz (+1832). Po nim miesz­ka­li w Wierz­bnej przed­sta­wi­cie­le ro­dzi­ny Malt­tzan, a póź­niej ku­piec Gold­smied, od któ­re­go w 1859 roku po­siad­łość na­był mar­sza­łek dwo­ru, syn kró­la prus­kie­go z nie­pra­we­go ło­ża – Edu­ard von Wal­den­burg (+1882). W la­tach 90. XIX wie­ku Al­fred von Wal­den­burg (+1915) do­pro­wa­dził do pa­ła­cu bie­żą­cą wo­dę i elek­trycz­ność, a je­go wy­gląd zew­nętrz­ny wzbo­ga­cił o de­ta­le na­wią­zu­ją­ce do ne­o­go­ty­ku, ulu­bio­ne­go przez właś­ci­cie­la sty­lu w ar­chi­tek­tu­rze. Dru­gą woj­nę świa­to­wą ca­ły za­byt­ko­wy kom­pleks przetr­wał wpraw­dzie bez po­waż­niej­szych znisz­czeń, lecz póź­niej­sza o­bec­ność wojsk so­wiec­kich i ‘opie­ka’ za­ło­żo­ne­go w daw­nym fol­war­ku Pań­stwo­we­go Gos­po­dar­stwa Rol­ne­go wy­war­ła na nim pięt­no cha­rak­te­rys­tycz­ne dla za­byt­ków le­żą­cych na te­re­nach tak zwa­nych ziem od­zys­ka­nych, tj. roz­kra­dzio­no wszyst­ko, co mia­ło ja­ką­kol­wiek war­tość, a resz­tę zde­was­to­wa­no. Szczęś­li­wie dla bu­dyn­ku pa­ła­co­we­go u­rzą­dzo­no w nim lo­ka­le miesz­kal­ne, co nie­co za­ha­mo­wa­ło pro­ces roz­kła­du. W os­tat­nich la­tach żył w nim tyl­ko je­den czło­wiek, któ­re­go eks­mi­to­wa­no w 2002 ro­ku po tym, jak zruj­no­wa­ne o­pac­two od­ku­pi­ła od gmi­ny Fun­da­cja Za­mek Chu­dów. Z ini­cja­ty­wy tej or­ga­ni­za­cji wy­ko­na­no naj­pil­niej­sze pra­ce za­bez­pie­cza­ją­ce i upo­rząd­ko­wa­no park.

WIDOK WSCHODNIEGO SKRZYDŁA PAŁACOWEGO, 1910

NA ZDJĘCIACH PO LEWEJ: RUINY KLASZTORU, NA PIERWSZYM PLANIE POZOSTAŁOŚĆI BAROKOWEJ FONTANNY
PO PRAWEJ: POŁUDNIOWA FASADA PAŁACU, STAN W 2012 ROKU

ierwszym zi­den­ty­fi­ko­wa­nym za­ło­że­niem obron­nym w Wierz­bnej by­ła sto­ją­ca na wzgó­rzu zwa­nym Skał­ką wa­row­nia ty­pu mot­teRezydencja rycerska typu motte (gródek stożkowaty) – rodzaj obiektu mieszkalnego o cechach obronnych, forma przejściowa pomiędzy grodem, wieżą rycerską, dworem obronnym a zamkiem. Składała się z otaczającego budowle wewnętrzne wału oraz drewnianych lub kamiennych fortyfikacji. , któ­rej bu­do­wę da­tu­je się na prze­łom XII i XIII stu­le­cia. Przy­pusz­czal­nie w 2. po­ło­wie XIII wie­ku zas­tą­pi­ła ją mu­ro­wa­na z miej­sco­we­go ka­mie­nia wie­ża-don­żon, wznie­sio­na na pla­nie pro­sto­ką­ta o wy­mia­rach 12x17 met­rów, dłuż­szą o­sią zo­rien­to­wa­na na li­nii pół­noc-po­łud­nie. Był to gmach nie­pod­piw­ni­czo­ny, co naj­mniej dwu­kon­dyg­na­cyj­ny, z dwie­ma iz­ba­mi w czę­ści par­te­ro­wej. Za­my­kał go od wscho­du mie­rzą­cy 1,2 me­tra sze­ro­koś­ci mur ob­wo­do­wy bieg­ną­cy pro­stym od­cin­kiem do gra­ni­cy spłasz­czo­ne­go szczy­tu, gdzie za­ła­my­wał się pod ką­tem pros­tym pro­wa­dząc da­lej wzdłuż kra­wę­dzi skar­py w kie­run­ku po­łud­nio­wo-za­chod­nim. Część pół­noc­ną za­ło­że­nia zaj­mo­wa­ło nie­wiel­kie pod­zam­cze. W je­go ob­rę­bie na­tra­fio­no na re­lik­ty drew­nia­ne­go bu­dyn­ku o wy­mia­rach 6x7 me­trów o­raz znacz­ną ilość po­zo­sta­łoś­ci ce­ra­mi­ki i koś­ci zwie­rzę­cych, co su­ge­ru­je, że ob­iekt ten mógł w prze­szłoś­ci mieć za­sto­so­wa­nie ja­ko za­ple­cze dla kuch­ni. W koń­co­wej fa­zie fun­kcjo­no­wa­nia wa­row­ni ro­ze­bra­no mu­ry ma­gis­tral­ne wie­ży wraz z mu­rem o­ta­cza­ją­cym ma­ły wschod­ni dzie­dzi­niec, a z ma­te­ria­łu roz­biór­ko­we­go po­bu­do­wa­no na ko­ro­nie pod­wyż­szo­nych wa­łów no­wą li­nię ka­mien­nych u­moc­nień. Ro­lę miesz­kal­ną prze­ję­ły bu­dyn­ki w ty­pie fa­chów­ki, u schył­ku ist­nie­nia był to więc już za­mek bez­wie­żo­wy. Za­ło­że­nie zo­sta­ło o­pusz­czo­ne praw­do­po­dob­nie w 1. po­ło­wie XIV wie­ku, choć jesz­cze po ro­ku 1400 wznie­sio­no tu­taj bu­dy­nek mie­szkal­ny, któ­ry jed­nak poz­ba­wio­ny był cech ob­ron­nych.

PLAN ZAMKU NA SKAŁCE Z PRZEŁOMU XIII I XIV WIEKU: 1. ZARYS MURÓW MAGISTRALNYCH WIEŻY, 2. STARY MUR OBRONNY, 3. NOWY MUR OBRONNY,
4. BUDYNKI KONSTRUKCJI RYGLOWEJ, 5. POZOSTAŁOŚCI WCZEŚNIEJSZEGO BUDYNKU GOSPODARCZEGO
ŹRÓDŁO: A. M. ROSIEK SIEDZIBY RYCERSKIE W KSIĘSTWIE ŚWIDNICKO-JAWORSKIM DO KOŃCA XIV WIEKU

bez­po­śred­nim są­siedz­twie pa­ła­cu od­kry­to po­zos­ta­łoś­ci mu­ro­wa­ne­go bu­dyn­ku z XIII stulecia, któ­ry być mo­że peł­nił fun­kcję pierw­szej sie­dzi­by pa­nów z Wierz­bna, choć rów­nie do­brze mo­gą to być re­lik­ty śred­nio­wiecz­nej ple­ba­nii. W je­go miej­scu wznie­sio­no w 2. po­ło­wie XIV wie­ku gmach o kon­struk­cji ry­glo­wej, za­o­pat­rzo­ny w dwa u­rzą­dze­nia grzew­cze ty­pu hy­po­cau­stum: star­sze - wy­ko­na­ne z ka­mie­nia i młod­sze - mu­ro­wa­ne z ka­mie­nia o­raz ce­gły. Bu­dy­nek ten praw­do­po­dob­nie był nie­ufor­ty­fi­ko­wa­ną sie­dzi­bą przed­sta­wi­cie­li ry­cer­skie­go ro­du von Ro­hau i ist­niał tu­taj do po­cząt­ku XV wie­ku, gdy wieś prze­jął w po­sia­da­nie za­kon cys­ter­ski. Jesz­cze jed­nak w wie­ku XIV za pa­nów von Ro­hau lub, jak su­ge­ru­je część his­to­ry­ków, do­pie­ro w 1. po­ło­wie XV stu­le­cia we wschod­niej częś­ci zes­po­łu wy­sta­wio­no mu­ro­wa­ną z ła­ma­ne­go ka­mie­nia wie­żę miesz­kal­ną. Wie­ża ta wznie­sio­na zo­sta­ła na pla­nie pro­sto­ką­ta o wy­mia­rach 15x12,7 me­tra, li­czy­ła co naj­mniej trzy kon­dyg­na­cje i mia­ła układ dwu­dziel­ny ze skle­pio­ny­mi ko­leb­ko­wo pi­wni­ca­mi. Jej na­ro­ża wy­ko­na­no ze sta­ran­nie ob­ro­bio­nych cio­sów z pias­kow­ca; rów­nież te­go ma­te­ria­łu u­ży­to do wy­ku­cia por­ta­lu wej­ścio­we­go i opraw o­kien­nych. Po­sia­da­ją­cy me­try­kę śred­nio­wiecz­ną gmach prze­bu­do­wy­wa­no póź­niej co naj­mniej dwu­krot­nie, by pod ko­niec XVII wie­ku włą­czyć go w za­bu­do­wę wschod­nie­go skrzyd­ła no­we­go ba­ro­ko­we­go pa­ła­cu o­pac­kie­go.

PLAN NAJSTARSZEJ CZĘŚCI PAŁACU: 1. MURY WIEŻY MIESZKALNEJ Z XIV/XV WIEKU, 2. RELIKTY BUDYNKU Z XIII WIEKU,
3. POZOSTAŁOŚCI DAWNEJ FOSY, 4. PIECE TYPU HYPOCAUSTUM, 5. ZABUDOWA Z XVII STULECIA
ŹRÓDŁO: A. M. ROSIEK SIEDZIBY RYCERSKIE W KSIĘSTWIE ŚWIDNICKO-JAWORSKIM DO KOŃCA XIV WIEKU

PLAN KOMPLEKSU KLASZTORNEGO W WIERZBNEJ: 1. ŚREDNIOWIECZNA WIEŻA, 2. PAŁAC XVIIw., 3. KLASZTOR TZW. DŁUGI DOM XVIIIw.,
4. KOŚCIÓŁ ROMAŃSKI XIIIw., 5. KOŚĆIÓŁ BAROKOWY XVIIIw., 6. BUDYNKI GOSPODARCZE XVIIIw.

KOLEJNO OD LEWEJ GÓRNEJ FOTOGRAFII ZGODNIE RUCHEM WSKAZÓWEK ZEGARA: ODBICIE PAŁACU W STAWIE ZAMKOWYM, DOM DŁUGI,
WIDOK ZAŁOŻENIA PAŁACOWEGO OD PÓŁNOCNEGO WSCHODU, PRZED BAROKOWĄ BRAMĄ WJAZDOWĄ

uiny da­wne­go ze­spo­łu kla­sztor­ne­go gó­ru­ją nad wsią i mi­mo da­le­ko po­su­nię­te­go roz­kła­du wciąż mo­gą ro­bić wra­że­nie. W sto­sun­ko­wo naj­lep­szym sta­nie znaj­du­je się XVII-wie­czny ba­ro­ko­wy pa­łac o­pac­ki, w któ­re­go wscho­dnim skrzy­dle u­kry­te są ka­mien­ne mu­ry śre­dnio­wiecz­nej wie­ży, za­cho­wa­ne do wy­so­koś­ci po­nad 9 me­trów. Po prze­ję­ciu bu­dyn­ku przez Fun­da­cję Za­mek Chu­dów w ogra­ni­czo­nym za­kre­sie za­bez­pie­czo­no go przed dal­szą de­gra­da­cją: sko­twio­no ścia­ny, na­pra­wio­no ko­mi­ny o­raz dach. Sto­ją­cy w po­bli­żu pa­ła­cu dłu­gi gmach kla­sztor­ny to już nie­ste­ty kom­plet­na ru­ina. Po­zos­ta­łoś­cią po daw­nych cza­sach jest też wie­ża ciś­nień, zwa­na wie­żą Pau­la Kel­le­ra, wy­bu­do­wa­na pod ko­niec XVII stu­le­cia w ce­lu za­o­pa­try­wa­nia ma­jąt­ku w wo­dę. Po­cząt­ko­wo mie­rzy­ła ona o­ko­ło 50 me­trów wy­so­koś­ci, to jest mniej wię­cej ty­le, ile wy­no­si­ła ró­żni­ca wznie­sień po­mię­dzy rze­ką a kla­szto­rem. Zwień­czo­no ją pod­grze­wa­nym zi­mą zbior­ni­kiem, skąd drew­nia­nym wo­do­cią­giem pły­nę­ła wo­da do za­bu­do­wań cys­ter­sów. Ca­ły kom­pleks fol­war­czno-klasz­tor­ny od kil­ku lat nie na­le­ży już do fun­da­cji i nie jest o­bec­nie do­stęp­ny dla zwie­dza­ją­cych lub do­stęp do nie­go jest o­gra­ni­czo­ny.

W RUINACH DAWNEGO BUDYNKU KLASZTORNEGO, ZWANEGO DŁUGIM DOMEM

dawnym kla­szto­rem są­sia­du­je pię­kny ro­mań­ski koś­ciół pa­ra­fial­ny pw. Wnie­bo­wzię­cia NMP, któ­re­go wy­jąt­ko­wość pod­kreś­la fakt, że w śred­nio­wie­czu był to pra­wdo­po­dob­nie je­dy­ny wiej­ski koś­ciół dwu­wie­żo­wy na te­re­nie ca­łe­go Ślą­ska. Dwu­wie­żo­wa fa­sa­da, a ta­kże rza­dko spo­ty­ka­na sta­ran­ność o­brób­ki wiel­kich gra­ni­to­wych cio­sów świad­czy­ły o po­nad­prze­cięt­nych mo­żli­woś­ciach fi­nan­so­wych je­go fun­da­to­rów – pa­nów z Wierz­bnej. We wnę­trzu przy­ku­wa­ją u­wa­gę od­kry­te pod­czas prac kon­ser­wa­cyj­nych XIV-wiecz­ne po­li­chro­mie i XVIII-wiecz­na de­ko­ra­cja fres­ko­wa skle­pie­nia, a ta­kże oł­tarz głó­wny z ma­lo­wid­łem Mi­cha­ela Le­o­pol­da Wil­lma­na o­raz ba­ro­ko­we wy­po­sa­że­nie po­cho­dzą­ce głów­nie z da­wne­go kom­ple­ksu kla­sztor­ne­go w Krze­szo­wie. Naj­bar­dziej jed­nak za­dzi­wia u­kład świą­ty­ni z usta­wio­ny­mi wzglę­dem sie­bie pod ką­tem pro­stym dwie­ma na­wa­mi. W XVIII wie­ku sto­sun­ko­wo nie­wiel­ka część ro­mań­ska by­ła już zbyt cia­sna, aby po­mieś­cić wier­nych, więc do­bu­do­wa­no do niej zna­cznie wię­ksze ba­ro­ko­we skrzy­dło pół­noc­ne, któ­re z cza­sem prze­ję­ło fun­kcję na­wy głów­nej.

KOŚCIÓŁ PW. WNIEBOWZIĘCIA NMP: PO LEWEJ CZĘŚĆ BAROKOWA POCHODZĄCA Z XVIII WIEKU, Z PRAWEJ XIII-WIECZNA CZĘŚĆ ROMAŃSKA

ieś Wierz­bna po­ło­żo­na jest o­ko­ło 7 km na pół­noc od Świd­ni­cy, przy dro­dze do Ża­ro­wa. Ja­dąc w kie­run­ku Świd­ni­cy pa­łac wi­docz­ny bę­dzie po pra­wej stro­nie, tuż za ko­ścio­łem - pro­wa­dzi do nie­go wą­ska, stro­mo wspi­na­ją­ca się w gó­rę a­lej­ka. Sa­mo­chód par­ku­je­my pod bra­mą. Adres: Wierz­bna, ul. Koś­ciel­na 7. (ma­pa zam­ków wo­je­wódz­twa)

1. A. Boguszewicz, Ł.Koniarek: Sprawozdanie z badań archeologicznych siedziby [...] w Wierzbnej w 1999r.
2. M. Chorowska: Rezydencje średniowieczne na Śląsku, OFPWW 2003
3. J. Lamparska: Niezwykłe miejsca wokół Wrocławia, część 3, Asia-Press 2006
4. M. Perzyński: Zamki, twierdze i pałace Dolnego Śląska i Opolszczyzny, WDW 2006
5. A. M. Rosiek: Siedziby rycerskie w księstwie świdnicko-jaworskim do końca XIV wieku, Kraków 2010

NA PIERWSZYM PLANIE STAW KLASZTORNY I POZOSTAŁOŚCI ZABYTKOWEGO PARKU

W pobliżu:
Bagieniec - zamek renesansowy XVIw., przebudowany, 3 km
Panków - ruina zamku szlacheckiego XVw., 3 km
Świdnica - relikty zamku książęcego XIIIw., 7 km
Krasków - zamek rycerski XIVw., przebudowany w założenie pałacowe, 8 km
Piotrowice Świdnickie - dwór obronny XVIw., 8 km
Pastuchów - wieża mieszkalno-obronna XV/XVIw., 10 km
Domanice - zamek renesansowy XVIw., przebudowany, 12 km
Grodziszcze - relikty zamku XIIIw., 14 km

tekst: 2019
fotografie: 2012
© Jacek Bednarek