WIEŻA MIEJSKA W RAKOWICACH WIELKICH, WIDOK OD PÓŁNOCNEGO ZACHODU

WIEŻA MIEJSKA

WIEŻA KSIĄŻĘCA

W

niewielkiej dolnośląskiej wsi fun­kcjo­no­wa­ły od póź­ne­go śre­dnio­wie­cza co naj­mniej dwa fol­war­ki - kró­lew­ski i miej­ski, z sie­dzi­ba­mi ich za­rząd­ców w nie­wiel­kich wie­żach mie­szkal­nych. Star­sza z tych bu­do­wli, zwa­na w li­te­ra­tu­rze wie­żą mie­jską, zbu­do­wa­na zo­sta­ła przy­pusz­czal­nie po 1491 ro­ku przez Ge­or­ga von Zed­litz, któ­re­mu w spa­dku po Nic­ke­lu Młod­szym von Zed­litz (zm. 1491) przy­pa­dła zna­czna część mie­jsco­wo­ści. W ro­ku 1535 bra­cia Ni­co­las i Georg von Zed­litz zrze­kli się praw do tu­tej­sze­go fol­war­ku prze­ka­zu­jąc go na rzecz mia­sta Lwów­ka. W po­sia­da­niu Ra­dy Mie­jskiej był on do XVII wie­ku, kie­dy prze­szedł w rę­ce pry­wat­ne. Po 1945 ro­ku o­to­czo­na za­bu­do­wa­nia­mi fol­war­czny­mi wie­ża we­szła w skład ma­jąt­ku Pań­stwo­we­go Go­spo­dar­stwa Rol­ne­go i wy­ko­rzy­sty­wa­na by­ła jako ma­ga­zyn, co szczę­śli­wym tra­fem u­ra­to­wa­ło ją przed znisz­cze­niem. Ze wzglę­du bo­wiem na fun­kcję, jaką peł­ni­ła, pod­da­wa­na by­ła w tym cza­sie naj­pil­niej­szym re­mon­tom poz­wa­la­ją­cym na u­trzy­ma­nie jej w nie­naj­gor­szym sta­nie tech­nicz­nym.

WIDOK WIEŻY OD STRONY DROGI PROWADZĄCEJ DO LWÓWKA ŚLĄSKIEGO

ELEWACJA PÓŁNOCNA W LATACH 50. XX WIEKU I OBECNIE

W

ieża zbudowana została z ła­ma­ne­go pia­sko­wca wzmo­cnio­ne­go w na­ro­żach ka­mien­ny­mi cio­sa­mi, na pla­nie pro­sto­ką­ta o bo­kach około 8,4x9 met­rów. Pier­wo­tnie li­czy­ła ona czte­ry kon­dy­gna­cje, gdzie par­ter peł­nił fun­kcje gos­po­dar­cze, prze­dzie­lo­ne prze­pie­rze­niem pier­wsze pię­tro mie­ści­ło świe­tli­cę i trakt scho­do­wy, a pię­tro dru­gie słu­ży­ło za a­par­ta­men­ty mie­szkal­ne wła­ści­cie­li. Czwa­rtą kon­dy­gna­cję zaj­mo­wał wspa­rty na ka­mien­nych krok­szty­nach drew­nia­ny ga­nek o­bron­ny z otwo­ra­mi strzel­ni­czy­mi w pod­ło­dze i ścia­nach, za­stą­pio­ny w XVIII stu­le­ciu czte­ro­spa­do­wym man­sar­do­wym da­chemDach mansardowy – typ dachu łamanego, w którym każda z połaci składa się z dwóch części: górnej - o mniejszym kącie nachylenia oraz dolnej - stromej, co zwiększa możliwości użytkowania poddasza. Dach mansardowy może być dachem dwu- lub czterospadowym.. Po­cząt­ko­wo do wie­ży pro­wa­dził ka­mien­ny późno­go­ty­cki por­tal, u­mie­szczo­ny w pół­noc­nej e­le­wa­cji na wy­so­ko­ści je­go trze­ciej kon­dy­gna­cji. W okre­sie no­wo­ży­tnym wej­ście go­ty­ckie za­mu­ro­wa­no, a je­go fun­kcję prze­jął otwór w przy­zie­miu, z cza­sem po­sze­rzo­ny i wy­po­sa­żo­ny w po­dwój­ne drzwi z ryg­lem. Wnę­trze wie­ży o­świe­tla­ło łącz­nie kil­ka­na­ście szcze­lin o wy­mia­rach ok. 15x60 cm o­raz u­ję­tych w fa­zo­wa­ne o­pra­wy pięć więk­szych okien mie­rzą­cych ok. 70x85 cm. Szcze­li­no­wy cha­ra­kter o­two­rów o­kien­nych i wień­czą­cy bu­dy­nek ga­nek na­da­wa­ły mu po­zo­ry o­bron­no­ści, co na­le­ży tra­kto­wać ra­czej w ka­te­go­riach sym­bo­licz­nych i pre­sti­żo­wych, bo­wiem wnę­trze by­ło dość ła­twe do zdo­by­cia z po­wo­du bra­ku skle­pień.

PO LEWEJ ELEWACJA ZACHODNIA WIEŻY Z ORYGINALNYM GANKIEM OBRONNYM, Z PRAWEJ ELEWACJA WSCHODNIA OBECNIE
REKONSTRUKCJE WG E. RÓŻYCKIEJ I B. JACASZKA

D

o czasów współ­cze­snych w do­brym sta­nie za­cho­wał się pe­łen ob­wód mu­rów z o­ry­gi­nal­ną ka­mie­niar­ką o­kien­ną, wąs­ki­mi szcze­li­na­mi o­kien­ny­mi i wy­ko­na­ny­mi z pias­kow­ca krok­szty­na­mi słu­żą­cy­mi do pod­trzy­my­wa­nia drew­nia­ne­go gan­ku. Wnę­trza poz­ba­wio­ne są pier­wot­nych po­dzia­łów, w mu­rach dos­trzec jed­nak mo­żna śla­dy po daw­nych prze­pie­rze­niach. Wie­ża stoi przy dro­dze pro­wa­dzą­cej do Lwów­ka, na po­łud­nio­wym skra­ju wsi. Znaj­du­je się ona na te­re­nie o­twar­tym i ogól­nie do­stęp­nym, choć do środ­ka wstę­pu nie ma.

WIEŻA STOI PRZY ZJEŹDZIE DO ZABUDOWAŃ DAWNEGO FOLWARKU; SAMOCHÓD MOŻNA ZAPARKOWAĆ TUŻ OBOK

* * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *

RUINA WIEŻY KSIĄŻĘCEJ, WIDOK OD ZACHODU

WIEŻA MIEJSKA

WIEŻA KSIĄŻĘCA

W

odległości około 500 metrów na pół­noc od daw­ne­go fol­war­ku miej­skie­go znaj­du­ją się ru­iny wie­ży zwa­nej ksią­żę­cą, choć ta­kie przy­po­rzą­dko­wa­nie wła­sno­ścio­we mo­że być my­lą­ce, bo­wiem jej fun­da­to­rem i pier­wszym wła­ści­cie­lem był za­rząd­ca dóbr kró­lew­skich Si­mon (Hans?) Reus­sner. Bu­do­wla zo­sta­ła wznie­sio­na na po­czą­tku XVI wie­ku w ce­lach wy­łącz­nie mie­szkal­nych, o czym świad­czył m.in. brak gan­ków o­bron­nych i re­la­ty­wnie du­że o­kna. W la­tach póź­niej­szych gmach wraz z ota­cza­ją­cym go fol­war­kiem był w po­sia­da­niu dro­bnych fe­uda­łów, któ­rych ma­ją­tek zwy­kle nie prze­kra­czał jed­nej wsi. Wie­ża za­cho­wa­ła się w ca­ło­ści aż do lat 60. XX wie­ku, gdy w wy­ni­ku o­su­wa­nia się mu­rów na pod­mo­kłym grun­cie za­wa­lił się jej dach, a kil­ka lat póź­niej rów­nież stro­py i wyż­sze par­tie wszy­stkich ścian. Od te­go cza­su po­zo­sta­je w ru­inie.

WIEŻA KSIĄŻĘCA W LATACH 50. XX WIEKU...

...I OBECNIE

W

ieżę książęcą wzniesiono z ła­ma­ne­go ka­mie­nia u­zu­peł­nio­ne­go cio­sa­mi z pias­kow­ca, na pla­nie pro­sto­ką­ta o wy­mia­rach ok. 10x12 met­rów. Z trzech jej kon­dy­gna­cji naj­niż­sza mie­ści­ła du­żą skle­pio­ną iz­bę i od­dzie­lo­ną mu­ro­wa­ną ścia­ną wą­ską sień z ka­mien­ny­mi scho­da­mi pro­wa­dzą­cy­mi na pier­wsze pię­tro o roz­pla­no­wa­niu po­kry­wa­ją­cym się z rzu­tem par­te­ru. Stąd dre­wnia­ne scho­dy wio­dły na prze­kry­te stro­pem pię­tro dru­gie, po­dzie­lo­ne prze­pie­rze­niem na po­kój mie­szkal­ny, ko­mo­rę o­raz u­sy­tu­owa­ną w czę­ści pół­noc­nej nie­wiel­ką la­try­nę z me­ta­lo­wym na­czy­niem i ka­mien­ną ryn­ną do od­pro­wa­dza­nia nie­czy­sto­ści. Wej­ście do wie­ży u­mie­szczo­no w ścia­nie pół­noc­nej i ozdo­bio­no ka­mien­nym por­ta­lem z pół­ko­lis­tym łu­kiem. Dos­tęp świa­tła do jej wnę­trza za­pe­wnia­ły wię­ksze okna z de­ko­ra­cją fas­cio­wą o­raz wą­skie otwo­ry szcze­li­no­we. Bu­dy­nek zwień­czo­no ka­mien­nym gzym­sem i na­kry­to da­chem czte­ro­spa­do­wym, któ­ry w XVIII wieku za­stąp­io­no stro­mym da­chem dwu­spa­do­wym.

ELEWACJA POŁUDNIOWA (Z LEWEJ) I PÓŁNOCNA WIEŻY KSIĄŻĘCEJ WG J. BACHMIŃSKIEGO

POZOSTAŁOŚCI ŚCIANY POŁUDNIOWEJ

Z

dawnej zabudowy prze­trwa­ły je­dy­nie dol­ne par­tie mu­rów zew­nę­trznych do wy­so­ko­ści pię­tra i frag­men­ty po­dzia­łów wew­nę­trznych naj­niż­szej kon­dy­gna­cji. Wie­ża ksią­żę­ca stoi ok. 500 met­rów na pół­noc od wie­ży miej­skiej, na łą­ce, po le­wej stro­nie dro­gi pro­wa­dzą­cej do Lwów­ka Ślą­skie­go. Do­stęp do ru­in nie jest ni­czym o­gra­ni­czo­ny. Sa­mo­chód za­par­ko­wać mo­żna przy u­sy­tu­owa­nym w po­bli­żu skle­pie spo­żyw­czym.

WIDOK NA RUINĘ OD PÓŁNOCY, Z PRAWEJ ZNISZCZONY OTWÓR WEJŚCIOWY

LITERATURA

1. M. Chorowska: Rezydencje średniowieczne na Śląsku, OFPWW 2003
2. L. Kajzer, J. Salm, S. Kołodziejski: Leksykon zamków w Polsce, Arkady 2001
3. A. Wagner: Murowane budowle obronne w Polsce X-XVIIw., Bellona 2019

W pobliżu:
Radłówka - ruina zamku szlacheckiego z XVI w., 2 km
Płakowice - zamek szlachecki z XVI w., 9 km
Gościszów - ruina zamku książęcego z XIII/XVII w., 10 km
Rząsiny - relikty zamku Podskale z XIII w., 10 km

tekst: 2020
fotografie: 2018
© Jacek Bednarek