|
RUINA ZAMKU KSIĄŻĘCEGO W GOŚCISZOWIE, WIDOK OD POŁUDNIOWEGO ZACHODU
|
|
redniowieczny zamek we wsi Gościszów zbudowany został pod koniec XIII wieku, prawdopodobnie z inicjatywy księcia głogowskiego Henryka III Białego, który w 1294 roku siłą przejął okoliczne ziemie od swego stryjecznego brata księcia Henryka V Grubego (więcej w opisie Głogowa). Na początku XIV stulecia osada Gosbinsdorf podlegała jaworskiemu księciu Henrykowi; ten w roku 1318 oddał ją wraz z 40-łanowym folwarkiem w lenno rycerzowi Gebhardtowi von Querenfurthe. Później majątek należał do rodu von Redern, by w 1371 przejść na własność śląskiego rycerza Johanna von Greisslau. Począwszy od roku 1381 przez następne 250 lat warownia znajdowała się w rękach rodziny von Warnsdorf. W okresie tym co najmniej dwukrotnie poddawano ją modernizacji: pierwszy raz, przypuszczalnie z inicjatywy Melchiora von Warnsdorf, gotyckiej rozbudowy dokonano pod koniec XIV wieku, natomiast w latach 1550-1603 Kacper von Warnsdorf zu Gussmansdorff wraz z żoną Heleną von Zedlitz przekształcili dotychczasowe założenie, dostawiając nowe skrzydła mieszkalne i ozdobne portale, całości nadając cechy późnorenesansowe.
|
|
LITOGRAFIA T. BLATTERBAUERA Z POŁOWY XIX WIEKU
|
olejne zmiany w układzie przestrzennym i wystroju rezydencji miały miejsce w XVIII wieku za panowania we wsi rodu von Bibran-Modlau (1635-1828). Od roku 1828 aż do końca II wojny światowej zamek stanowił część majątku rodziny von Schoenberg i ich spadkobierców, którzy znani byli w całych Prusach z zebranej w Gościszowie wspaniałej kolekcji rzeźb oraz ogromnej biblioteki z należącymi do jej zbiorów listami i osobistymi przyrządami Mikołaja Kopernika. W 1930 roku ówczesny właściciel zamku Friedrich Karl von Eggeling podjął decyzję o przywróceniu mu form renesansowych - zamiarów tych nie zdążył jednak zrealizować, bowiem wkrótce za jawną postawę antyhitlerowską i ciążące małżeństwo z Żydówką został zamknięty w obozie. Podczas wojny zabytkowy obiekt pełnił funkcję miejsca spotkań antynazistowskiej opozycji; tutaj ukrywał się między innymi pierwszy powojenny prezydent Niemiec Teodor Heuss. Zimą 1945 zamek został zbombardowany przez lotnictwo Luftwaffe i wkrótce opuszczony zdegradował do formy porośniętej roślinnością przygnębiającej ruiny.
|
|
ZAMEK NA POCZTÓWCE Z LAT 20. XX WIEKU
|
XVI-WIECZNA FASADA FRONTOWA ZAMKU, STAN NA POCZĄTKU XX WIEKU
|
|
ajstarsze murowane założenie obronne w Gościszowie wyznaczał kolisty mur obwodowy o grubości do 2 metrów z szeroką ostrołuczną bramą od wschodu. Część mieszkalną stanowiła piętrowa, podpiwniczona wieża, wzniesiona w północno-zachodniej części zamku, dokładnie naprzeciwko bramy. Mur i wieżę zbudowano z kamieni łamanych, narożniki wieży akcentując starannie obrobionymi ciosami. Pomieszczenia piętra i parteru dostępne były przez osobne wejścia umieszczone od strony zaułka muru. Podczas prowadzonej w XVI stuleciu przebudowy zamkowy dziedziniec został otoczony od zachodu, południa i wschodu renesansową zabudową mieszkalną i gospodarczą, której ściany zwieńczono trójkątnymi szczytami i ozdobiono dekoracją sgraffitową. Całość otaczała fosa, przez którą przerzucono most prowadzący do nowo wybitej w murze północno-zachodnim bramy. W skład zespołu rezydencjalnego wchodziły również położone na północ od zamku budynki gospodarcze, w tym najbardziej charakterystyczny (zachowany do dziś) gmach z kolumnami zwany Domem Kawalerów.
|
|
PLAN ZAMKU W GOŚCISZOWIE WG J. PILCHA
|
|
o czasów współczesnych zachował się mur obwodowy, fragmenty ścian zewnętrznych i działowych z renesansowymi szczytami, resztkami zdobień, kamieniarką okienną, schodami, a także średniowieczne piwnice. Ruina porośnięta jest samosiejkami, co utrudnia orientację w labiryncie murów, przejść i korytarzy, choć trzeba uznać wysiłek właścicieli, którzy kilka lat temu usunęli wysoką roślinność zasłaniającą zamek od południa, dzięki czemu resztki jego elewacji są widoczne bezpośrednio z drogi. Od ponad dwudziestu lat pozostałości dawnej siedziby książęcej znajdują się w rękach prywatnych, więc dostęp do nich może być ograniczony. Jeszcze dziesięć lat temu był to teren otwarty, co doprowadziło do katastrofalnego wręcz jego zaśmiecenia przez okolicznych mieszkańców, którzy wśród murów urządzili sobie melinę. Podczas ostatniej wizyty w Gościszowie (2018) zatrzymałem się tylko na chwilę, nie miałem więc okazji sprawdzić, czy stan ten uległ jakieś zmianie.
|
|
|
|
|
POZOSTAŁOŚCI ZAMKU W GOŚCISZOWIE, W GÓRNYM PRAWYM ROGU TZW. DOM KAWALERA
|
W ZDERZENIU PRUSKIEJ WIELOWIEKOWEJ TRADYCJI BUDOWLANEJ Z MIESZANKĄ MENTALNOSCI KRESOWEJ I "KULTURY" PRL-u NA RAZIE ZWYCIĘŻA TA DRUGA
|
ościszów to bardzo długa wieś, położona kilka kilometrów na południowy wschód od Nowogrodźca, przy drodze prowadzącej do Lwówka Śląskiego. Ruina znajduje się w centralnej jej części, naprzeciwko szkoły podstawowej, w sąsiedztwie kościoła. Dojechać można tutaj autobusami PKS z Bolesławca, Nowogrodźca oraz Lwówka (przystanek tuż obok zamku). Samochód parkujemy przy szkole lub pod kościołem. (mapa zamków województwa)
|
PRZED BUDYNKIEM WCHODZĄCYM W SKŁAD DAWNEGO FOLWARKU ZAMKOWEGO, ZAMEK NA DRUGIM PLANIE,
W ODDALI WIEŻA KOŚCIOŁA PW. MATKI BOŻEJ CZĘSTOCHOWSKIEJ
|
W pobliżu:
Radłówka - ruina zamku szlacheckiego XVIw., 10 km
Rakowice Wielkie - wieże mieszkalno-obronne XV-XVIw., 10 km
Rząsiny - relikty zamku Podskale XIIIw., 11 km
Płakowice - zamek szlachecki XVIw., 16 km
Warta Bolesławiecka - ruina zamku rycerskiego XIVw., 20 km
Proszówka - ruina zamku piastowskiego Gryf XIIIw., 22 km
Zapusta - zamek piastowski Rajsko XIIIw., 22 km
Kliczków - zamek książęcy XIII-XVIw., 24 km
Leśna - zamek Czocha XIII/XIVw., 25 km
Wleń - ruina zamku książęcego XII-XIIIw., 28 km
|
tekst: 2004
fotografie: 2011, 2018
© Jacek Bednarek
|
|