RUINA ZAMKU KSIĄŻĘCEGO W GOŚCISZOWIE, WIDOK OD POŁUDNIOWEGO ZACHODU

redniowieczny za­mek we wsi Go­ści­szów zbu­do­wa­ny zo­stał pod ko­niec XIII wie­ku, praw­do­po­do­bnie z ini­cja­ty­wy księ­cia gło­gow­skie­go Hen­ry­ka III Bia­łe­go, któ­ry w 1294 ro­ku si­łą prze­jął o­ko­licz­ne zie­mie od swe­go stry­jecz­ne­go bra­ta księ­cia Hen­ry­ka V Gru­be­go (wię­cej w opi­sie Gło­go­wa). Na po­cząt­ku XIV stu­le­cia o­sa­da Gos­bin­sdorf po­dle­ga­ła ja­wor­skie­mu księ­ciu Hen­ry­ko­wi; ten w ro­ku 1318 od­dał ją wraz z 40-ła­no­wym fol­war­kiem w len­no ry­ce­rzo­wi Geb­hard­to­wi von Que­ren­fur­the. Pó­źniej ma­ją­tek na­le­żał do ro­du von Re­dern, by w 1371 przejść na włas­ność ślą­skie­go ry­ce­rza Jo­han­na von Greis­slau. Po­cząw­szy od ro­ku 1381 przez na­stęp­ne 250 lat wa­row­nia znaj­do­wa­ła się w rę­kach ro­dzi­ny von Warn­sdorf. W okre­sie tym co naj­mniej dwu­krot­nie pod­da­wa­no ją mo­der­ni­za­cji: pier­wszy raz, przy­pusz­czal­nie z ini­cja­ty­wy Mel­chio­ra von Warn­sdorf, go­ty­ckiej roz­bu­do­wy do­ko­na­no pod ko­niec XIV wie­ku, na­to­miast w la­tach 1550-1603 Ka­cper von Warn­sdorf zu Gus­sman­sdorff wraz z żo­ną He­le­ną von Zed­litz prze­kształ­ci­li do­tych­cza­so­we za­ło­że­nie, do­sta­wia­jąc no­we skrzy­dła mie­szkal­ne i ozdob­ne por­ta­le, ca­ło­ści na­da­jąc ce­chy pó­źno­re­ne­san­so­we.

LITOGRAFIA T. BLATTERBAUERA Z POŁOWY XIX WIEKU

olejne zmia­ny w ukła­dzie prze­strzen­nym i wy­stro­ju re­zy­den­cji mia­ły miej­sce w XVIII wie­ku za pa­no­wa­nia we wsi ro­du von Bi­bran-Mo­dlau (1635-1828). Od ro­ku 1828 aż do ko­ńca II wo­jny świa­to­wej za­mek sta­no­wił część ma­jąt­ku ro­dzi­ny von Scho­en­berg i ich spad­ko­bier­ców, któ­rzy zna­ni by­li w ca­łych Pru­sach z ze­bra­nej w Go­ści­szo­wie wspa­nia­łej ko­lek­cji rzeźb o­raz o­grom­nej bi­blio­te­ki z na­le­żą­cy­mi do jej zbio­rów li­sta­mi i oso­bis­ty­mi przy­rzą­da­mi Mi­ko­ła­ja Ko­per­ni­ka. W 1930 ro­ku ów­czes­ny wła­ści­ciel za­mku Frie­drich Karl von Eg­ge­ling pod­jął de­cy­zję o przy­wró­ce­niu mu form re­ne­san­so­wych - za­mia­rów tych nie zdą­żył jed­nak zre­a­li­zo­wać, bo­wiem wkró­tce za ja­wną po­sta­wę an­ty­hi­tle­row­ską i cią­żą­ce mał­żeń­stwo z Ży­dów­ką zo­stał zam­knię­ty w obo­zie. Pod­czas wo­jny za­byt­ko­wy o­biekt peł­nił fun­kcję miej­sca spo­tkań an­ty­na­zis­tow­skiej o­po­zy­cji; tu­taj u­kry­wał się mię­dzy in­ny­mi pier­wszy po­wo­jen­ny pre­zy­dent Nie­miec Te­o­dor Heuss. Zi­mą 1945 za­mek zo­stał zbom­bar­do­wa­ny przez lot­nic­two Luft­waf­fe i wkró­tce o­pusz­czo­ny zde­gra­do­wał do fo­rmy po­ro­śnię­tej ro­ślin­no­ścią przy­gnę­bia­ją­cej ru­i­ny.

ZAMEK NA POCZTÓWCE Z LAT 20. XX WIEKU

XVI-WIECZNA FASADA FRONTOWA ZAMKU, STAN NA POCZĄTKU XX WIEKU

ajstarsze mu­ro­wa­ne za­ło­że­nie o­bron­ne w Go­ści­szo­wie wy­zna­czał ko­lis­ty mur ob­wo­­do­wy o gru­bo­ści do 2 me­trów z sze­ro­ką o­stro­łuc­zną bra­mą od wscho­du. Część mie­szkal­ną sta­no­wi­ła pię­tro­wa, pod­pi­wni­czo­na wie­ża, wznie­sio­na w pół­no­cno-za­chod­niej czę­ści za­mku, do­kła­dnie na­prze­ciw­ko bra­my. Mur i wie­żę zbu­do­wa­no z ka­mie­ni ła­ma­nych, na­ro­żni­ki wie­ży ak­cen­tu­jąc sta­ran­nie o­bro­bio­ny­mi cio­sa­mi. Po­mie­szcze­nia pię­tra i par­te­ru do­stęp­ne by­ły przez o­so­bne we­jścia u­mie­szczo­ne od stro­ny za­uł­ka mu­ru. Pod­czas pro­wa­dzo­nej w XVI stu­le­ciu prze­bu­do­wy zam­ko­wy dzie­dzi­niec zo­stał o­to­czo­ny od za­cho­du, po­łud­nia i wscho­du re­ne­san­so­wą za­bu­do­wą mie­szkal­ną i go­spo­dar­czą, któ­rej ścia­ny zwień­czo­no trój­kąt­ny­mi szczy­ta­mi i ozdo­bio­no de­ko­ra­cją sgraf­fi­to­wą. Ca­łość o­ta­cza­ła fo­sa, przez któ­rą prze­rzu­co­no most pro­wa­dzą­cy do no­wo wy­bi­tej w mu­rze pół­noc­no-za­chod­nim bra­my. W skład ze­spo­łu re­zy­den­cjal­ne­go wcho­dzi­ły rów­nież po­ło­żo­ne na pół­noc od za­mku bu­dyn­ki go­spo­dar­cze, w tym naj­bar­dziej cha­rak­te­ry­sty­czny (za­cho­wa­ny do dziś) gmach z ko­lum­na­mi zwa­ny Do­mem Ka­wa­le­rów.

PLAN ZAMKU W GOŚCISZOWIE WG J. PILCHA

o cza­sów współ­cze­snych za­cho­wał się mur obwo­do­wy, fra­gmen­ty ścian ze­wnę­trznych i dzia­ło­wych z re­ne­san­so­wy­mi szczy­ta­mi, re­sztka­mi zdo­bień, ka­mie­niar­ką o­kien­ną, scho­da­mi, a ta­kże śre­dnio­wie­czne piw­ni­ce. Ru­ina po­ro­śnię­ta jest sa­mo­siej­ka­mi, co utru­dnia o­rien­ta­cję w la­bi­ryn­cie mu­rów, przejść i ko­ry­ta­rzy, choć trze­ba uznać wy­si­łek wła­ści­cie­li, któ­rzy kil­ka lat te­mu u­su­nę­li wy­so­ką ro­ślin­ność za­sła­nia­ją­cą za­mek od po­łud­nia, dzię­ki cze­mu re­sztki je­go e­le­wa­cji są wi­do­czne bez­po­śred­nio z dro­gi. Od po­nad dwu­dzie­stu lat po­zo­sta­ło­ści da­wnej sie­dzi­by ksią­żę­cej znaj­du­ją się w rę­kach pry­wat­nych, więc do­stęp do nich mo­że być o­gra­ni­czo­ny. Je­szcze dzie­sięć lat te­mu był to te­ren o­twar­ty, co do­pro­wa­dzi­ło do ka­ta­stro­fal­ne­go wręcz jeg­o za­śmie­ce­nia przez o­ko­licz­nych mie­szkań­ców, któ­rzy wśród mu­rów u­rzą­dzi­li so­bie me­li­nę. Pod­czas o­sta­tniej wi­zy­ty w Go­ści­szo­wie (2018) za­trzy­ma­łem się tyl­ko na chwi­lę, nie mia­łem więc o­ka­zji spra­wdzić, czy stan ten u­legł ja­kieś zmia­nie.

POZOSTAŁOŚCI ZAMKU W GOŚCISZOWIE, W GÓRNYM PRAWYM ROGU TZW. DOM KAWALERA

W ZDERZENIU PRUSKIEJ WIELOWIEKOWEJ TRADYCJI BUDOWLANEJ Z MIESZANKĄ MENTALNOSCI KRESOWEJ I "KULTURY" PRL-u NA RAZIE ZWYCIĘŻA TA DRUGA

ościszów to bardzo dłu­ga wieś, po­ło­żo­na kil­ka ki­lo­me­trów na po­łud­nio­wy wschód od No­wo­grodź­ca, przy dro­dze pro­wa­dzą­cej do Lwów­ka Ślą­skie­go. Ru­ina znaj­du­je się w cen­tral­nej jej czę­ści, na­prze­ciw­ko szko­ły pod­sta­wo­wej, w są­siedz­twie ko­ścio­ła. Do­je­chać mo­żna tu­taj au­to­bu­sa­mi PKS z Bo­le­sław­ca, No­wo­grodź­ca o­raz Lwów­ka (przy­sta­nek tuż o­bok za­mku). Sa­mo­chód par­ku­je­my przy szko­le lub pod ko­ścio­łem. (ma­pa zam­ków wo­je­wódz­twa)

PRZED BUDYNKIEM WCHODZĄCYM W SKŁAD DAWNEGO FOLWARKU ZAMKOWEGO, ZAMEK NA DRUGIM PLANIE,
W ODDALI WIEŻA KOŚCIOŁA PW. MATKI BOŻEJ CZĘSTOCHOWSKIEJ

W pobliżu:
Radłówka - ruina zamku szlacheckiego XVIw., 10 km
Rakowice Wielkie - wieże mieszkalno-obronne XV-XVIw., 10 km
Rząsiny - relikty zamku Podskale XIIIw., 11 km
Płakowice - zamek szlachecki XVIw., 16 km
Warta Bolesławiecka - ruina zamku rycerskiego XIVw., 20 km
Proszówka - ruina zamku piastowskiego Gryf XIIIw., 22 km
Zapusta - zamek piastowski Rajsko XIIIw., 22 km
Kliczków - zamek książęcy XIII-XVIw., 24 km
Leśna - zamek Czocha XIII/XIVw., 25 km
Wleń - ruina zamku książęcego XII-XIIIw., 28 km

tekst: 2004
fotografie: 2011, 2018
© Jacek Bednarek