|
|
RUINA ZAMKU KSIĄŻĘCEGO W GOŚCISZOWIE, WIDOK OD POŁUDNIA
|
|
Z
amek zbudowany został pod koniec XIII wieku, prawdopodobnie z inicjatywy księcia głogowskiego Henryka III Białego, który w 1294 roku siłą przejął okoliczne ziemie od swego stryjecznego brata księcia Henryka V Grubego (więcej w opisie Głogowa). Na początku XIV stulecia osada Gosbinsdorf podlegała jaworskiemu księciu Henrykowi; ten w roku 1318 oddał ją wraz z 40-łanowym folwarkiem w lenno rycerzowi Gebhardtowi von Querenfurthe. Później majątek należał do rodu von Redern, by w 1371 przejść na własność śląskiego rycerza Johanna von Greisslau. Począwszy od roku 1381 przez następne 250 lat warownia znajdowała się w rękach rodziny von Warnsdorf. W okresie tym co najmniej dwukrotnie poddawano ją modernizacji: pierwszy raz, przypuszczalnie z inicjatywy Melchiora von Warnsdorf gotyckiej rozbudowy dokonano pod koniec XIV wieku. W latach 1550-1603 Kacper von Warnsdorf zu Gussmansdorff wraz z żoną Heleną von Zedlitz przekształcili dotychczasowe założenie, dostawiając nowe skrzydła mieszkalne i ozdobne portale, całości nadając cechy późnorenesansowe.
|
|
LITOGRAFIA T. BLATTERBAUERA Z POŁOWY XIX WIEKU, WIDZIMY NA NIEJ ZACHODNIĄ ELEWACJĘ ZAMKU
|
|
D
alsze zmiany w układzie przestrzennym i wystroju rezydencji miały miejsce w XVIII wieku za panowania we wsi rodu von Bibran-Modlau (1635-1828). Od roku 1828 aż do końca II wojny światowej zamek stanowił część majątku rodziny von Schoenberg i ich spadkobierców, którzy znani byli w całych Prusach z zebranej w Gościszowie wspaniałej kolekcji rzeźb oraz ogromnej biblioteki z należącymi do jej zbiorów listami i osobistymi przyrządami Mikołaja Kopernika. W 1930 roku ówczesny właściciel zamku Friedrich Karl von Eggeling podjął decyzję o przywróceniu mu form renesansowych - zamiarów tych nie zdążył jednak zrealizować, bowiem wkrótce za jawną postawę antyhitlerowską i ciążące małżeństwo z Żydówką został zamknięty w obozie. Podczas wojny zabytkowy obiekt pełnił funkcję miejsca spotkań antynazistowskiej opozycji; tutaj ukrywał się między innymi pierwszy powojenny prezydent Niemiec Teodor Heuss. Zimą 1945 zamek został zbombardowany przez lotnictwo Luftwaffe i wkrótce opuszczony zdegradował do formy porośniętej roślinnością przygnębiającej ruiny.
|
|
ZAMEK NA POCZTÓWCE Z LAT 20. XX WIEKU
|
XVI-WIECZNA ELEWACJA FRONTOWA ZAMKU, STAN NA POCZĄTKU XX WIEKU
|
|
N
ajstarsze murowane założenie obronne w Gościszowie wyznaczał kolisty mur obwodowy o grubości do 2 metrów z szeroką ostrołuczną bramą od wschodu. Część mieszkalną stanowiła piętrowa, podpiwniczona wieża, wzniesiona w północno-zachodniej części zamku, dokładnie naprzeciwko bramy. Mur i wieżę zbudowano z kamieni łamanych, narożniki wieży akcentując starannie obrobionymi ciosami. Pomieszczenia piętra i parteru dostępne były przez osobne wejścia umieszczone od strony zaułka muru. Podczas prowadzonej w XVI stuleciu przebudowy zamkowy dziedziniec został otoczony od zachodu, południa i wschodu renesansową zabudową mieszkalną i gospodarczą, której ściany zwieńczono trójkątnymi szczytami i ozdobiono dekoracją sgraffitową. Całość otaczała fosa, przez którą przerzucono most prowadzący do nowo wybitej w murze zachodnim bramy. W skład zespołu rezydencjalnego wchodziły również położone na północ od zamku budynki gospodarcze, w tym najbardziej charakterystyczny (zachowany do dziś) gmach z kolumnami zwany Domem Kawalerów.
|
|
PLAN ZAMKU W GOŚCISZOWIE WG J. PLICHA, KOLOREM CZARNYM OZNACZONO MURY ŚREDNIOWIECZNE, CIEMNOZIELONYM - RENESANSOWE
|
|
D
o czasów współczesnych zachował się mur obwodowy, fragmenty ścian zewnętrznych i działowych z renesansowymi szczytami, resztkami zdobień, kamieniarką okienną, schodami, a także średniowieczne piwnice. Ruina porośnięta jest samosiejkami, co utrudnia orientację w labiryncie murów, przejść i korytarzy, choć trzeba uznać wysiłek właścicieli, którzy kilka lat temu usunęli wysoką roślinność zasłaniającą zamek od południa, dzięki czemu resztki jego elewacji są widoczne bezpośrednio z drogi. Pomimo, że od ponad dwudziestu lat pozostałości dawnej siedziby książęcej znajdują się w rękach prywatnych, jest to teren ogólnie dostepny, co doprowadziło do katastrofalnego wręcz jego zaśmiecenia przez okolicznych mieszkańców, którzy wśród murów urządzili sobie melinę.
|
POZOSTAŁOŚCI ZAMKU W GOŚCISZOWIE, W GÓRNYM PRAWYM ROGU TZW. DOM KAWALERA
|
W ZDERZENIU PRUSKIEJ WIELOWIEKOWEJ TRADYCJI BUDOWLANEJ Z MIESZANKĄ MENTALNOSCI KRESOWEJ I "KULTURY" PRL-u NA RAZIE ZWYCIĘŻA TA DRUGA
|
|
G
ościszów to bardzo długa wieś, położona kilka kilometrów na południowy wschód od Nowogrodźca, przy drodze prowadzącej do Lwówka Śląskiego. Ruina znajduje się w centralnej jej części, naprzeciwko szkoły podstawowej, w sąsiedztwie kościoła. Dojechać można tutaj autobusami PKS z Bolesławca, Nowogrodźca oraz Lwówka (przystanek tuż obok zamku). Samochód parkujemy pod kościołem. Do ruin prowadzi wąska, ukryta w gęstwinie ścieżka - wejście na nią znajduje się pomiędzy kościołem a zamkiem. (mapa zamków województwa)
|
PRZED BUDYNKIEM WCHODZĄCYM W SKŁAD DAWNEGO FOLWARKU ZAMKOWEGO, ZAMEK NA DRUGIM PLANIE,
W ODDALI WIEŻA KOŚCIOŁA PW. MATKI BOŻEJ CZĘSTOCHOWSKIEJ
|
WIDOK RUIN Z DROGI PRZECINAJĄCEJ WIEŚ (OD POŁUDNIA)
|
|
W pobliżu:
Radłówka - ruina zamku szlacheckiego z XVI w., 10 km
Rakowice Wielkie - wieże mieszkalno-obronne z XV-XVI w., 10 km
Rząsiny - relikty zamku Podskale z XIII w., 11 km
Płakowice - zamek szlachecki z XVI w., 16 km
Warta Bolesławiecka - ruina zamku rycerskiego z XIV w., 20 km
Proszówka - ruina zamku piastowskiego Gryf z XIII w., 22 km
Zapusta - zamek piastowski Rajsko z XIII w., 22 km
Kliczków - zamek książęcy z XIII-XVI w., 24 km
Leśna - zamek Czocha z XIII/XIV w., 25 km
Wleń - ruina zamku książęcego z XII-XIII w., 28 km
|
tekst: 2004
fotografie: 2011, 2018, 2020
© Jacek Bednarek
|
|
