PRZED BRAMĄ WJAZDOWĄ NA ZAMEK RAJSKO

DZIEJE ZAMKU

OPIS ZAMKU

ZWIEDZANIE

W

łaściwie tak do końca nie wia­do­mo, jak to na­praw­dę by­ło z zam­kiem Raj­sko. We­dług opi­nii nie­któ­rych hi­sto­ry­ków śred­nio­wiecz­na wa­row­nia ni­gdy w tym miej­scu nie po­wsta­ła; we­dług in­nych - wręcz prze­ciw­nie - za­mek ist­niał i funk­cjo­no­wał ja­ko jed­na z gra­nicz­nych twierdz wcho­dzą­cych w skład hi­sto­rycz­ne­go okrę­gu Kwi­sy. Zgod­nie z tra­dy­cją - i tej wer­sji bę­dzie­my się trzy­mać - stał tu w śred­nio­wie­czu dwór my­śliw­ski, któ­ry w wy­ni­ku roz­bu­do­wy prze­kształ­co­ny zo­stał w wa­row­nię o na­zwie Niet­burg. Nie wia­do­mo, kto przy­ło­żył się do tej in­we­sty­cji, ani kto tu­taj za­miesz­kał lub ad­mi­ni­stro­wał. Je­dy­nym, choć nie­zbyt wia­ry­god­nym świa­dec­twem mo­że być dla nas sta­re po­da­nie wska­zu­ją­ce rau­brit­te­ra Job­sta von Kol­ditz na go­spo­da­rza Raj­ska, pro­wa­dzą­ce­go rze­ko­mo na tych te­re­nach peł­ne przy­gód roz­bój­ni­cze ży­cie. Za­mek ów mógł zo­stać znisz­czo­ny pod­czas wo­jen hu­syc­kich, a na­stęp­nie opusz­czo­ny po­padł w ru­inę.

ZAMEK NA POCZTÓWCE Z LAT 20. XX WIEKU

O

drodzenie zamku po ponad 400-let­nim in­ter­lu­dium na­stę­pu­je w dru­giej po­ło­wie XIX stu­le­cia za spra­wą wła­ści­cie­la po­bli­skie­go ma­jąt­ku w Bie­drzy­cho­wi­cach - hra­bie­go Ale­xan­dra von Mi­nu­to­li (zm. 1887), wiel­kie­go mi­ło­śni­ka, ko­le­kcjo­ne­ra i ko­ne­se­ra sztu­ki. W 1863 ku­pu­je on sta­ry, zruj­no­wa­ny gmach i w la­tach 1875-78 do­ko­nu­je je­go re­kon­struk­cji w sty­lu nad­reń­skie­go ne­o­go­ty­ku, wy­ko­rzy­stu­jąc do te­go ce­lu ory­gi­nal­ne de­ta­le ka­mien­nych skle­pień, sztu­ka­te­rii z pia­skow­ca i mar­mu­ru, a tak­że ele­men­ty me­ta­lo­pla­sty­ki. Ca­łe za­ło­że­nie o po­wierz­chni użyt­ko­wej oko­ło 250 me­trów2 zo­sta­je oto­czo­ne mu­rem na­da­ją­cym mu ce­chy śred­nio­wiecz­ne­go za­ło­że­nia obron­ne­go. Wnę­trza owej „wa­row­ni” słu­żą od­tąd ja­ko ga­le­ria sztu­ki z na­le­żą­cym do hra­bie­go bo­ga­tym zbio­rem szkieł i ce­ra­mi­ki we­nec­kiej, afry­kań­skich ma­sek ple­mien­nych, an­tycz­nych pu­cha­rów i dzba­nów, mi­li­ta­riów, me­bli oraz obra­zów, któ­re wys­zły spod pę­dzla tak zna­nych ar­ty­stów jak Al­brecht Dü­rer, Pa­olo Ve­ro­ne­se, Die­go Ve­la­squez, Lu­cas Cra­nach czy Rem­brandt.

WIDOK Z WIEŻY W KIERUNKU BRAMY, STAN SPRZED (2005) I PO REWITALIZACJI (2020)

FRAGMENT KOLEKCJI HRABIEGO VON MINUTOLI, "VORBILDER FÜR FABRIKANTEN UND HANDWERKER" 1844-55

ZAMEK NA PRZEDWOJENNYCH POCZTÓWKACH

N

a fali rewolucyjnych rozruchów w 1919 ro­ku Raj­sko zaj­mu­ją si­łą, plą­dru­ją i nisz­czą ubo­dzy miesz­kań­cy oko­licz­nych wsi. Pod­czas tych burz­li­wych wy­da­rzeń część cen­nych zbio­rów gi­nie bez­po­wrot­nie, po­zo­sta­łe i oca­la­łe eks­po­na­ty nie­dłu­go po­tem prze­nie­sio­ne zo­sta­ją do pa­ła­cu w Bie­drzy­cho­wi­cach (gdzie od sa­me­go po­cząt­ku znaj­do­wa­ła się lwia część ca­łej ko­le­kcji). W tym cza­sie ma­jąt­kiem za­rzą­dza cór­ka Alex­an­dra, An­ne (zm. 1936) oraz jej mąż Jo­achim von Pfeil und Klein Ell­gut (zm. 1924), za­pa­lo­ny po­dróż­nik i ba­dacz Afry­ki. Rok po je­go śmier­ci An­ne de­cy­du­je się wy­dzier­ża­wić Raj­sko na okres 30 lat lu­boń­skie­mu od­dzia­ło­wi Ver­band Für Deu­tsche Ju­gend­her­ber­gen (To­wa­rzy­stwu Schro­nisk Mło­dzie­żo­wych), któ­ry or­ga­ni­zu­je w nim schro­ni­sko tu­ry­stycz­ne na­zwa­ne od imie­nia jej zmar­łe­go mę­ża: Graf Jo­achim Pfeil-Ju­gend­her­ber­ge. Ostat­nim przed­wo­jen­nym wła­ści­cie­lem ma­jąt­ku jest adop­to­wa­ny syn An­ne i Jo­achi­ma, Ort­win, ty­tu­łu­ją­cy się hra­bią von Pfeil-Mi­nu­to­li, ale już w 1942 gi­nie on na fron­cie wschod­nim.

WNĘTRZA SCHRONISKA MŁODZIEŻOWEGO NA ZAMKU RAJSKO (LATA 30. XX WIEKU)

W

czesnopowojenne losy zameczku po­zo­sta­ją dla nas ta­jem­ni­cą, bo­wiem nie po­wsta­ły lub nie za­cho­wa­ły się żad­ne do­ku­men­ty bę­dą­ce w sta­nie opo­wie­dzieć nam je­go hi­sto­rię wkrót­ce po 1945. Z pew­no­ścią miej­sce to zo­sta­je roz­gra­bio­ne jesz­cze pod ko­niec woj­ny, al­bo rę­ko­ma żoł­nie­rzy so­wiec­kich, al­bo przez na­pły­wa­ją­cych ze wscho­du pol­skich sza­brow­ni­ków, a być mo­że przez jed­nych i dru­gich. Ro­man­tycz­ny do nie­daw­na za­ką­tek nisz­cze­je od­tąd i suk­ce­syw­nie po­pa­da w ru­inę aż do ro­ku 2010, gdy gru­pa przed­się­bior­ców od­ku­pu­je go od pry­wat­ne­go wła­ści­cie­la i po trwa­ją­cym czte­ry la­ta re­mon­cie (2010-14) za­mie­nia na urok­li­wy ho­tel o wy­so­kim stan­dar­dzie.

ZAMEK RAJSKO PRZED I PO REWITALIZACJI (2005 VS 2020)

DZIEJE ZAMKU

OPIS ZAMKU

ZWIEDZANIE

Z

arówno przedwojenna, jak i współ­czesna for­ma zam­ku sta­no­wi je­dy­nie ro­man­tycz­ną wi­zję te­go, jak mógł on wy­glą­dać w okre­sie śred­nio­wiecz­nym, bez żad­nych głęb­szych stu­diów czy ba­dań nad je­go roz­pla­no­wa­niem, for­mą prze­strzen­ną i zdo­bią­cym ele­wa­cje de­ta­lem ar­chi­tek­to­nicz­nym. Gmach ten w XIX-wiecz­nej po­sta­ci zbu­do­wa­ny zo­stał z ła­ma­ne­go ka­mie­nia i wy­koń­czo­ny ce­głą. Je­go do­mi­nan­tę sta­no­wi smu­kła wie­ża z plat­for­mą wi­do­ko­wą, na któ­rą pro­wa­dzą wą­skie, krę­te scho­dy. W jej ścia­nach wy­ku­to otwo­ry 'strzel­ni­cze', do­dat­ko­wo w ścia­nę wschod­nią wkom­po­no­wa­no płyt­ki wy­kusz. Obok bra­my wznie­sio­no dru­gą wie­żę, znacz­nie niż­szą, zwień­czo­ną blan­ka­mi i da­chem stoż­ko­wym. Po­mię­dzy wie­ża­mi znaj­du­je się ta­ras, do któ­re­go wej­ście pro­wa­dzi przez póź­no­go­ty­cki por­tal w kształ­cie ośle­go grzbie­tu, po­cho­dzą­cy praw­do­po­dob­nie z jed­ne­go z ko­ścio­łów ślą­skich. Obecny układ po­miesz­czeń zam­ko­wych obej­mu­je 5 apar­ta­men­tów z ła­zien­ka­mi, li­ving room, kuch­nię i go­spo­dar­cze przy­zie­mie.

ZAMEK RAJSKO, ZABYTKOWE PORTALE

DZIEJE ZAMKU

OPIS ZAMKU

ZWIEDZANIE

Z

amek Rajsko położony jest na stromym, gra­ni­to­wo-gnej­so­wym wznie­sie­niu pra­we­go brze­gu Kwi­sy w jej prze­ło­mo­wym od­cin­ku mię­dzy je­zio­ra­mi Złot­ni­ckim i Leś­niań­skim. Bu­dow­la ta ma cha­rak­ter wtór­ny, po­nie­waż jej współ­czes­na for­ma to prze­de wszyst­kim na­wią­za­nie do XIX-wiecz­nej re­kon­struk­cji, dla któ­rej pod­ło­żem by­ły re­lik­ty śred­nio­wiecz­nej wa­row­ni. Wpraw­dzie we­dług lo­kal­nej tra­dy­cji w za­cho­wa­nych mu­rach kry­ją się de­ta­le ka­mie­niar­skie po­cho­dzą­ce z daw­ne­go pia­stow­skie­go za­ło­że­nia, jed­nak w rze­czy­wi­sto­ści zde­cy­do­wa­ną ich więk­szość sta­no­wi XIX-wiecz­ny im­port z te­re­nów Nad­re­nii.

WIEŻA PEŁNI FUNKCJĘ PLATFORMY WIDOKOWEJ

O

becnie gmach funkcjonuje jako hotel wy­naj­mo­wa­ny tyl­ko ja­ko ca­łość, a ce­na naj­mu co nie­któ­rych mo­że przy­pra­wić o za­wrót gło­wy. Nie­wąt­pli­wie wpływ na re­pu­ta­cję te­go miej­sca mia­ła obec­ność świa­to­wej sła­wy pio­sen­ka­rza i kom­po­zy­to­ra Ed Sheer­ana, któ­ry je­sie­nią 2018 ro­ku prze­by­wał przez kil­ka dni na zam­ku Raj­sko ba­wiąc z przy­ja­ciół­mi pod­czas pry­wat­nej wi­zy­ty w Pol­sce. W ro­ku 2022 obiekt ten wy­sta­wio­no na sprze­daż.

APARTAMENTY ZAMKOWE

Przy braku gości hotelowych za­mek by­wa udo­stęp­nia­ny do zwie­dza­nia. Nie jest to jed­nak re­gu­łą. Zwie­dza­nie obej­mu­je ta­ra­sy i wie­żę wi­do­ko­wą, bez do­stę­pu do apar­ta­men­tów. Ce­ny bi­le­tów ade­kwat­ne do ilo­ści atrak­cji, czy­li nie­wy­so­kie (5 zł w 2020).

Całość obejrzymy w oko­ło 15-20 mi­nut.

O zgodę na wpro­wa­dze­nie psa na­le­ży py­tać pa­na „klucz­ni­ka”. Pod­czas na­szej wi­zy­ty spo­tka­li­śmy zwie­dza­ją­cych z ma­łym pie­skiem.

Łatwy dostęp z wózkiem na dzie­dzi­niec. Da­lej na­po­ty­ka­my spo­ro scho­dów, co wy­ni­ka z ukształ­to­wa­nia te­re­nu, na któ­rym za­mek po­sa­do­wio­no.

Otoczenie zamku gęsto po­ro­śnię­te la­sem. Miej­sce ci­che, od­lud­ne, unie­mo­żli­wia lo­ty z za­cho­wa­niem dy­skre­cji.

NA TARASACH ZAMKU RAJSKO

DOJAZD

Z

amek stoi ukryty na skraju lasu po­mię­dzy wsia­mi Za­pu­sta a Boż­ko­wi­ce, nie­opo­dal dro­gi pro­wa­dzą­cej z Le­śnej do Bie­drzy­cho­wic. Aby się do nie­go do­stać, na­le­ży przy wje­ździe do Za­pu­sty (ja­dąc od stro­ny Le­śnej) skrę­cić w pra­wo w dro­gę wy­ło­żo­ną be­to­no­wy­mi pły­ta­mi pro­wa­dzą­cą wprost pod zam­ko­wą bra­mę. W orien­ta­cji po­ma­ga nie­po­zor­ny dro­go­wskaz, któ­re­go obec­ny stan (2021) nie przy­stoi do kla­sy ho­te­lu. Moż­na tu­taj dojść rów­nież szla­kiem tu­ry­stycz­nym wy­ty­czo­nym wzdłuż brze­gu je­zio­ra.
(ma­pa zam­ków wo­je­wódz­twa)

Pod zamkiem niewielki darmowy parking

LITERATURA

1. J. Lamparska: Tajemnice, zamki, podziemia, Asia Press 1999
2. M. Perzyński: Arystokraci i ich niezwykłe zamki, dwory i pałace na Dolnym Śląsku, WDW 2008
3. R. Strzelewicz: Sztuczny zamek nad jeziorem, Sudety nr 10/2003
4. M. Świeży: Zamki, twierdze, warownie, Foto art. 2002
5. A. Wagner: Murowane budowle obronne w Polsce X-XVIIw., Bellona 2019
6. dzs.biedrzychowice.dolnyslask.pl: Dzieje Biedrzychowic

NA ZAMKU RAJSKO
NA FOTOGRAFII PO PRAWEJ WIDZIMY W ODDALI KAMIENNE FILARY NIE ISTNIEJĄCEGO JUŻ MOSTU NA KWISIE

W pobliżu:
Leśna - zamek Czocha, 6 km
Rząsiny - relikty zamku Podskale z XIII w., 10 km
Świecie - ruina zamku książęcego z XIV w., 11 km
Proszówka - ruina zamku piastowskiego Gryf z XIII w., 12 km
Gościszów - ruina zamku książęcego z XIII w., 23 km
Radłówka - ruina zamku szlacheckiego z XVI w., 24 km
Płakowice - zamek rensesansowy z XVI w., 26 km
Rakowice Wielkie - dwie wieże mieszkalno-obronne z XV/XVI w., 26 km
Rybnica - ruina zamku gotyckiego z XIV w., 28 km
Stara Kamienica - ruina zamku rycerskiego z XVI w., 28 km
Wleń - ruina zamku książęcego z XII/XIII w., 31 km
Siedlęcin - gotycka wieża mieszkalno-obronna z XIV w., 34 km
Czarne - renesansowy dwór obronny z XVI w., przebudowany, 39 km

tekst: 2023
fotografie: 2005, 2020
© Jacek Bednarek