RUINA ZAMKU KSI¡¯ÊCEGO W ¦WIECIU, WIDOK OD PÓ£NOCY

DZIEJE ZAMKU

OPIS ZAMKU

ZWIEDZANIE

M

urowany zamek w ¦wieciu stanowi przypuszczalnie ini­cja­ty­wê bu­dow­la­n± ksiê­cia ¶wid­ni­cko-ja­wor­skie­go Ber­nar­da (zm. 1326) lub je­go m³od­sze­go bra­ta Hen­ry­ka I (zm. 1346). Wzmian­ko­wa­ny po raz pierw­szy w 1329 ro­ku ja­ko cas­trum Swe­ta ze­spó³ wa­row­ny pe³­ni po­cz±t­ko­wo funk­cjê jed­ne­go z og­niw sys­te­mu obron­ne­go okrê­gu Kwi­sy za­bez­pie­cza­j±­ce­go po­³u­dnio­wo-za­chod­nie ru­bie­¿e ¦l±­ska przed za­gro­¿e­niem cze­skim, strze­¿e rów­nie¿ szla­ku han­dlo­we­go pro­wa­dz±­ce­go z £u­¿yc do Lu­ba­nia, i da­lej do Je­le­niej Gó­ry. W ro­ku 1337 na mo­cy uk³a­du za­war­te­go z kró­lem Czech Ja­nem Luk­sem­bur­skim (zm. 1346) ksi±­¿ê Hen­ryk I prze­ka­zu­je mu czê¶æ dziel­ni­cy ³u­¿yc­kiej wraz z zam­kiem, otrzy­mu­j±c w za­mian pra­wo do do­¿y­wot­nie­go w³a­da­nia ksiê­stwem g³o­gow­skim, a wraz z nim sta­tus naj­po­tê¿­niej­sze­go w owym cza­sie w³ad­cy pia­stow­skie­go na ¦l±­sku. Pod pa­no­wa­niem cze­skim wa­row­nia tra­ci swo­j± po­zy­cjê, wpierw stra­te­gicz­n± (po­nie­wa¿ nie jest ju¿ wa­row­ni± gra­nicz­n±), a nie­d³u­go po­tem rów­nie¿ eko­no­micz­n±, gdy pro­wa­dz±­cy w jej po­bli­¿u szlak zo­sta­je ze­pchniê­ty do ran­gi dru­go­rzêd­nej dro­gi (je­go funk­cje przej­mu­je Via Re­gia – dro­ga kró­lew­ska prze­bie­ga­j±­ca przez Zgo­rze­lec).

WIDOK RUIN Z LOTU PTAKA OD PO£UDNIOWEGO ZACHODU

PRZED BRAM¡ WEJ¦CIOW¡

W

drugiej po³owie XIV stulecia ¦wiecie prze­cho­dzi, za­pew­ne ja­ko len­no, w po­sia­da­nie cze­skich ro­dów ry­cer­skich. Od 1385 ro­ku znaj­du­je siê ono w rê­kach Hein­ri­cha von Uech­tritz (zm. ok. 1427) i od­t±d a¿ do 1638 pe³­ni funk­cjê sie­dzi­by przed­sta­wi­cie­li ró¿­nych li­nii te­go szla­chec­kie­go ro­du. W Wiel­ka­noc 1527 wy­bu­cha na zam­ku po­¿ar, pod­czas któ­re­go znisz­cze­niu ule­ga ca­³e ar­chi­wum zam­ko­we, m³yn i sto­j±­ca nie­opo­dal kar­czma, a dzie­dzicz­ka Ka­the­ri­ne von Uech­tritz i jej dzie­ci cu­dem uni­ka­j± ¶mier­ci w p³o­mie­niach. To dra­ma­tycz­ne wy­da­rze­nie sta­no­wi im­puls do prze­bu­do­wy wa­row­ni, a tak­¿e mo­der­ni­za­cji jej umoc­nieñ w ce­lu do­sto­so­wa­nia ich do pro­wa­dze­nia aktyw­nej obro­ny ar­ty­le­ryj­skiej.

WIE¯A MIESZKALNA, WIDOK OD STRONY WSCHODNIEJ

P

o 1638 zamek nale¿y do rodziny von Meu­rer, by w ro­ku 1665 przej¶æ na w³a­sno¶æ nie­ja­kie­go Da­nie­la von Lö­ben. Dzie­dzi­czy po nim Fer­di­nand Adolph (zm. 1705), a na­stêp­nie Jo­han­ne Vic­to­ria Tu­gend­reich von Lö­ben (zm. 1747), ¿o­na ksiê­cia Kur­lan­dii Mau­ry­ce­go Sas­kie­go (sy­na kró­la Au­gu­sta II Moc­ne­go, zm. 1733), któ­ra w 1719 ro­ku sprze­da­je ¦wie­cie wraz z oko­licz­ny­mi zie­mia­mi feld­mar­sza³­ko­wi kró­lew­skie­mu Ja­ko­bo­wi Hein­ri­cho­wi Flem­min­go­wi (zm. 1728). Mniej wiê­cej w tym cza­sie za­mek do­¶wiad­cza ko­lej­ne­go po­¿a­ru, co zmu­sza je­go w³a­¶ci­cie­li do pod­jê­cia wy­si³­ku fi­nan­so­we­go w ce­lu na­pra­wy po­wsta­³ych znisz­czeñ. Re­kon­struk­cji wnêtrz i wy­po­sa­¿e­nia to­wa­rzy­szy bu­do­wa we wschod­niej czê­¶ci dzie­dziñ­ca wy­god­ne­go ba­ro­ko­we­go dwo­ru, któ­ry ra­dy­kal­nie zmie­nia cha­rak­ter ca­³ej bry­³y zam­ko­wej.

ZAMEK WRAZ Z BAROKOWYM DWOREM NA POCZTÓWCE Z LAT 20. XX WIEKU

OBECNIE DWÓR JEST JU¯ KOMPLETN¡ RUIN¡

W

1725 roku maj±tek ¦wiecie nabywa od Flem­min­ga pol­sko sas­ki mi­ni­ster Jan Ka­zi­mierz Ray­sky. Czte­ry la­ta pó¼­niej tra­ci go jed­nak w wy­ni­ku kon­fi­ska­ty prze­pro­wa­dzo­nej przez Au­gu­sta Moc­ne­go, któ­ry po­tem za kwo­tê 52,000 ta­la­rów prze­ka­zu­je oko­licz­ne zie­mie w rê­ce Wol­fa Adol­pha von Gers­dorff (zm. 1749), sak­soñ­skie­go ge­ne­ra­³a i in­spek­to­ra ka­wa­le­rii. Po ¶mier­ci ge­ne­ra­³a lo­kal­ne do­bra dzie­dzi­czy (ma­³o­let­ni wów­czas) sio­strze­niec Adolph Tru­gott von Gers­dorff (zm. 1809), przy­sz³y fi­lan­trop, przy­rod­nik i na­uko­wiec zaj­mu­j±­cy siê zja­wi­ska­mi zwi±­za­ny­mi z elek­trycz­no­¶ci± atmo­sfe­rycz­n±. Nie miesz­ka on oczy­wi­¶cie na zam­ku, lecz w ro­dzin­nym ma­j±t­ku Ren­gens­dorff, a pó¼­niej w piêk­nym pa­³a­cu w Po­bied­nej. W tym cza­sie stan tech­nicz­ny wa­row­ni jest ju¿ tak z³y, ¿e oko­³o 1760 ro­ku zo­sta­je ona osta­tecz­nie opusz­czo­na.

WIE¯A WE WSCHODNIEJ CZʦCI ZAMKU, STAN W LATACH 30. XX WIEKU I OBECNIE (2022)

O

dt±d dawna siedziba ksi±¿êca pozostaje nie­za­miesz­ka­na, ale wci±¿ w sta­nie zam­kniê­tym. Jej sy­tu­acjê dra­ma­tycz­nie zmie­nia po­¿ar, ja­ki wy­bu­cha tu­taj od ude­rze­nia pio­ru­na w ro­ku 1827, nisz­cz±c da­chy i tra­wi±c opu­sto­sza³e wnê­trza. W wy­ni­ku po­¿o­gi za­mek obra­ca siê w czê­¶cio­w±, po­stê­pu­j±­c± ru­inê, któ­r± na po­cz±­tku XX wie­ku na­by­wa Ernst Gü­tschow (zm. 1946), bo­ga­ty prze­my­s³o­wiec i w³a­¶ci­ciel ma­j±t­ku Czo­cha. Po­cz±t­ko­wo pla­nu­je on pro­wa­dziæ tu­taj pew­ne pra­ce ma­j±­ce na ce­lu re­kon­struk­cjê lub re­wi­ta­li­za­cjê wa­row­ni, osta­tecz­nie jed­nak re­zy­gnu­je z te­go po­my­s³u sku­pia­j±c wy­si³­ki na wiel­kiej prze­bu­do­wie zam­ku Czo­cha, do któ­rej wy­ko­rzy­stu­je miê­dzy in­ny­mi ory­gi­nal­ne ele­men­ty ka­mie­niar­ki po­cho­dz±­ce z zam­ku ¦wie­cie. Gü­tschow w ja­kim¶ stop­niu jed­nak przy­czy­nia siê do czê­¶cio­we­go choæ­by „o¿y­wie­nia” ru­in, or­ga­ni­zu­j±c w bu­dyn­ku daw­ne­go dwo­ru go­spo­dê i nie­wiel­ki za­jazd.

ZAMEK NA STARYCH NIEMIECKICH POCZTÓWKACH

W

trakcie drugiej wojny ¶wiatowej zamek nie do­zna­je wiêk­sze­go uszczer­bku ze stro­ny So­wie­tów, a wschod­nia czê¶æ dwor­ska wci±¿ na­da­je siê do za­miesz­ka­nia. Do­pie­ro w okre­sie pó¼­niej­szym, pod za­rz±­dem pañ­stwo­wych in­sty­tu­cji po­pa­da on w za­nie­dba­nie i z up³y­wem cza­su ule­ga de­ka­pi­ta­li­za­cji. W la­tach 90. XX wie­ku ru­ina ad­mi­ni­stro­wa­na jest przez Urz±d Gmi­ny w Le¶­nej, a od 2002 ro­ku sta­no­wi w³a­sno¶æ pry­wat­n±. No­wi go­spo­da­rze po­dej­mu­j± wy­si­³ek czê­¶cio­wej jej od­bu­do­wy i re­wi­ta­li­za­cji, któ­ry kon­ty­nu­uj± po dzi¶ dzieñ.

DZIEDZINIEC ZAMKOWY W 2004 ROKU (WY¯EJ) I W 2022

DZIEJE ZAMKU

OPIS ZAMKU

ZWIEDZANIE

W

arownia otrzyma³a plan zbli¿ony do sp³asz­czo­ne­go owa­lu, orien­to­wa­ne­go wzd³u¿ osi wschód-za­chód i od­po­wia­da­j±­ce­go ukszta³­to­wa­niu wzgó­rza, na któ­rym j± wznie­sio­no. Ele­men­tem do­mi­nu­j±­cym zam­ku jest ka­mien­na, zbu­do­wa­na z gnej­so­wych blo­ków czte­ro­kon­dyg­na­cyj­na wie­¿a miesz­kal­na mie­rz±­ca oko­³o 27 me­trów d³u­go­¶ci i oko­³o 11 me­trów sze­ro­ko­¶ci, z nie­wiel­kim nie­re­gu­lar­nym dzie­dziñ­cem w czê­¶ci wschod­niej. Dwie ni¿­sze kon­dyg­na­cje wie­¿y po­sia­da­³y skle­pie­nia ko­leb­ko­we, wy­¿ej za¶ po­miesz­cze­nia na­kry­te by­³y drew­nia­ny­mi stro­pa­mi. Do­stêp ¶wia­t³a do wnêtrz za­pew­nia­³y nie­re­gu­lar­nie roz­miesz­czo­ne okna o ró¿­nych pro­por­cjach, pro­sto­k±t­ne lub ostro­³u­ko­we.

WIE¯A MIESZKALNA, WIDOK OD PÓ£NOCY

WNÊTRZA WIE¯Y Z DOSKONALE ZACHOWANYMI NEGATYWAMI PO BELKACH STROPOWYCH

O

bwarowania zewnêtrze zamku stanowi³ za­my­ka­j±­cy nie­wiel­kie pod­zam­cze mur po­³u­dnio­wy oraz mur w czê­¶ci pó³­noc­nej, wy­po­sa­¿o­ny (od XVI wie­ku) w nie­wiel­k± ba­ste­jê ar­ty­le­ryj­sk±. Ota­cza³ on dzie­dzi­niec ze­wnêtrz­ny, w któ­re­go pó³­noc­no-wschod­niej czê­¶ci na po­cz±t­ku XVIII wie­ku wznie­sio­no mu­ro­wa­ny bu­dy­nek (miesz­kal­ny, go­spo­dar­czy?) po­³±­czo­ny z ka­pli­c± i gó­ru­j±­c± nad ni± o¶mio­bocz­n± wie­¿ycz­k±. Od pó³­no­cy do­stê­pu do wa­row­ni bro­ni­³a sze­ro­ka fo­sa, a od po­³u­dnia utru­dnia³ go gwa³­tow­ny uskok i prze­p³y­wa­j±­cy pod nim stru­mieñ.

WIDOK RUIN OD ZACHODU, M. CHOROWSKA "REZYDENCJE ¦REDNIOWIECZNE NA ¦L¡SKU"

MUR PÓ£NOCNY, CZE¦CIOWO ZREKONSTRUOWANY

R

ównie¿ w XVIII wieku na wschód od wie¿y zbu­do­wa­no – byæ mo­¿e z wy­ko­rzy­sta­niem frag­men­tów star­szej ka­pli­cy - ba­ro­ko­wy dwór. By³ to gmach pod­piw­ni­czo­ny, dwu­kon­dyg­na­cyj­ny, z ta­ra­sem od po­³u­dnia. Je­go ele­wa­cje zdo­mi­no­wa­³y du­¿e, sy­me­trycz­nie roz­miesz­czo­ne ok­na i de­ko­ra­cyj­ne bo­nio­wa­nie, a ca­³o¶æ na­kry­wa³ dwu­spa­do­wy dach z na­czó³­ka­mi. Dwór by³ naj­d³u­¿ej u¿yt­ko­wa­nym ele­men­tem za­³o­¿e­nia zam­ko­we­go – jesz­cze w la­tach 60. XX wie­ku mie­¶ci­³y siê w nim lo­ka­le miesz­kal­ne pra­cow­ni­ków miej­sco­we­go PGR-u.

PLAN ZAMKU W ¦WIECIU: 1. WIE¯A MIESZKALNA, 2. DZIEDZINIEC PO£UDNIOWY, 3. DZIEDZINIEC ZEWNÊTRZNY,
4. GOSPODA, 5. KAPLICA / O¦MIOBOCZNA WIE¯A, 6. BAROKOWY DWÓR

DZIEJE ZAMKU

OPIS ZAMKU

ZWIEDZANIE

S

tan zachowania ruin pozwala bez wiêkszego tru­du od­czy­taæ roz­pla­no­wa­nie ¶re­dnio­wiecz­nej wa­row­ni. Oca­la­³a bo­wiem zna­ko­mi­ta czê¶æ go­tyc­kich mu­rów ob­wo­do­wych oraz nie­mal pe³­nej wy­so­ko­¶ci wie­¿a miesz­kal­na z ne­ga­ty­wa­mi po bel­kach stro­po­wych, ale ju¿ bez po­dzia­³ów pio­no­wych. Za­cho­wa³ siê tak­¿e zde­wa­sto­wa­ny dwór, ka­pli­ca i re­lik­ty bu­dyn­ków go­spo­dar­czych (w trak­cie re­kon­struk­cji, 2022). Kom­pleks zam­ko­wy do koñ­ca XX wie­ku po­zba­wio­ny by³ opie­ki i nisz­cza³; obec­nie je­go mu­ry suk­ce­syw­nie za­bez­pie­cza­ne s± przez pry­wat­nych w³a­¶ci­cie­li, któ­rzy z w³a­snych ¶rod­ków, sto­su­j±c tra­dy­cyj­ne me­to­dy bu­dow­la­ne sta­ra­j± siê ura­to­waæ za­by­tek przed po­stê­pu­j±­c± de­gra­da­cj±. W pla­nach jest adap­ta­cja bu­dyn­ku go­spo­dar­cze­go na punkt ga­stro­no­micz­ny („kar­czmê”).

BUDYNEK GOSPODARCZY REKONSTRUOWANY JEST W£A¦CIWIE OD PODSTAW

W KAPLICY

Wstêp biletowany (10 z³ w 2022), ale godziny otwar­cia nie­re­gu­lar­ne. Gdy bra­ma do zam­ku uchy­lo­na, to znak, ¿e w³a­¶ci­cie­le s± na miej­scu.

Wej¶æ mo¿emy do wie¿y, piwnic dworskich i do ka­pli­cy. Na obej­rze­nie ca­³o­¶ci po­trze­bu­je­my mniej wiê­cej 15-30 mi­nut w za­le¿­no­¶ci od pre­fe­ren­cji.

Wej¶cie z psem nale¿y uzgodniæ z w³a­¶ci­cie­la­mi.

Ruina nie jest przystosowana do zwie­dza­nia przez oso­by nie­pe³­no­spraw­ne ru­cho­wo (p. fo­to­gra­fie).

Brak ograniczeñ dla lotów rekreacyjnych

PODZIEMIA ZAMKOWE

DOJAZD

Z

amek stoi tu¿ przy drodze nr 358 ³±­cz±­cej Le¶­n± ze ¦wie­ra­do­wem, oko­³o 4 km na po­³u­dnie od Le¶­nej. Przez wie¶ kur­su­j± au­to­bu­sy PKS - przy­sta­nek znaj­du­je siê nie­opo­dal ru­in. (ma­pa zam­ków wo­je­wódz­twa)

Samochód mo¿na zaparkowaæ przy drodze, vis-a-vis bra­my zam­ko­wej.

LITERATURA

1. M. Chorowska: Rezydencje ¶redniowieczne na ¦l±sku, OFPWW 2003
2. I. T. Kaczyñscy: Zamki w Polsce po³udniowej, Muza SA 1999
3. L. Kajzer, J. Salm, S. Ko³odziejski: Leksykon zamków w Polsce, Arkady 2001
4. R. £uczyñski: Zamki, dwory i pa³ace w Sudetach, Wspólnota Akademicka 2008
5. M. Perzyñski: Dolno¶l±skie zamki, dwory i pa³ace, Wroc³awski Dom Wydawniczy 2012
6. M. ¦wie¿y: Zamki, twierdze, warownie, Foto Art 2002
7. A. Wagner: Murowane budowle obronne w Polsce X-XVIIw., Bellona 2019

W pobli¿u:
Le¶na - zamek Czocha z XIII/XIV w., 6 km
Zapusta - zamek Rajsko z XIII w., przebudowany, 11 km
Proszówka - ruina zamku piastowskiego Gryf z XIII w., 16 km
Rz±siny - relikty zamku Podskale z XIII w., 24 km
Stara Kamienica - ruina zamku rycerskiego z XVI w., 29 km
Go¶ciszów - ruina zamku ksi±¿êcego z XIII w., 31 km
Rad³ówka - ruina zamku szlacheckiego z XVI w., 33 km
P³akowice - zamek rensesansowy z XVI w., 35 km
Rakowice Wielkie - dwie wie¿e mieszkalno-obronne z XV/XVI w., 36 km
Rybnica - ruina zamku gotyckiego z XIV w., 36 km
Wleñ - ruina zamku ksi±¿êcego z XII/XIII w., 39 km
Siedlêcin - gotycka wie¿a mieszkalno-obronna z XIV w., 40 km

tekst: 2023
fotografie: 2004, 2022
© Jacek Bednarek