ZAMEK W SIEWIERZU, WIDOK OD STRONY PÓŁNOCNEJ

ierw­sza wzmian­ka o osa­dzie śred­nio­wiecz­nej po­ło­żo­nej w gra­ni­cach współ­czes­ne­go zes­po­łu miej­skie­go po­cho­dzi z da­to­wa­ne­go na rok 1105 do­ku­men­tu, w któ­rym kar­dy­nał Egi­diusz z Tus­ku­lum (+ ok. 1140) za­twier­dza po­siad­łoś­ci na­da­ne klasz­to­ro­wi be­ne­dyk­tyń­skie­mu w Tyń­cu. Ze wzglę­du na pew­ne roz­bież­noś­ci po­mię­dzy przy­to­czo­ną wy­żej da­tą a po­twier­dzo­nym w in­nych źród­łach o­kre­sem po­by­tu le­ga­ta pa­pies­kie­goLegat papieski – przedstawiciel Stolicy Apostolskiej, delegowany przez papieża w celu prowadzenia, kształtowania i kontroli polityki kościelnej w danym kraju. na zie­miach pol­skich treść na­da­nia cza­sa­mi pod­da­wa­na jest w wąt­pli­wość, jed­nak nie­wie­le młod­sze od niej prze­ka­zy po­twier­dza­ją fun­kcjo­no­wa­nie na po­łud­nio­wy wschód od lo­ka­cyj­ne­go mias­ta, na te­re­nie dzi­siej­szej Kuź­ni­cy Świę­to­jań­skiej, XII-wiecz­ne­go gro­du sta­no­wią­ce­go przy­pusz­czal­nie sie­dzi­bę kasz­te­la­niKasztelania – jednostka administracyjna podziału terytorialnego średniego szczebla w średniowiecznej Polsce wchodząca w skład danej ziemi lub prowincji, ośrodkiem kasztelanii był kasztel (zamek lub znaczący gród); kasztelania odpowiadała późniejszemu powiatowi. bę­dą­cej w za­kresie władz­twa Pias­tów opol­sko-ra­ci­bor­skich. Gród ten prze­nie­sio­no w po­ło­wie XIII stu­le­cia w chro­nio­ną rze­ką i roz­leg­ły­mi bag­na­mi do­li­nę Czar­nej Przem­szy, co praw­do­po­dob­nie zwią­za­ne by­ło z ko­niecz­noś­cią pod­nie­sie­nia ob­ron­noś­ci za­ło­że­nia w związ­ku z ucią­żli­wy­mi na­jaz­da­mi ta­tar­ski­mi, ja­kie w tym cza­sie dot­knę­ły zie­mie śląs­kie. Na po­cząt­ku XIV wie­ku w miej­scu ar­cha­icz­ne­go już za­ło­że­nia gro­do­we­go je­den z ksią­żąt by­tom­skich wzniósł za­mek wa­row­ny, za­pew­ne jesz­cze o kon­struk­cji drew­nia­no-ziem­nej. Je­go spad­ko­bier­ca, a być mo­że sam bu­dow­ni­czy, spra­wu­ją­cy wła­dzę nad By­to­miem, Tosz­kiem i Koź­lem ksią­żę Wła­dys­ław (+1352) sprze­dał księ­ciu cie­szyń­skie­mu Ka­zi­mie­rzo­wi I wspom­nia­ne cas­tri Se­vor w ro­ku 1337 za kwo­tę 870 grzy­wien i 133 ko­py gro­szy pras­kich, o czym in­for­mu­je naj­star­sza za­cho­wa­na wzmian­ka źród­ło­wa na jej te­mat. Po śmier­ci Ka­zi­mie­rza I w 1358 ro­ku praw­nym zwierz­chni­kiem księs­twa sie­wier­skie­go zos­tał naj­star­szy z je­go ży­ją­cych sy­nów Prze­mys­ław I No­szak (+1410), któ­ry nie­dłu­go po­tem od­sprze­dał je w rę­ce księ­cia świd­nic­ko-ja­wor­skie­go Bol­ka Ma­łe­go (+1368). Tran­sak­cja ta o­pie­wa­ła na su­mę 2300 grzy­wien, co sta­no­wi­ło rów­no­war­tość 460 ki­lo­gra­mów sre­bra.

WIDOK MIASTA I ZAMKU W 2. POŁOWIE XVIII WIEKU

ZAMEK NA LITOGRAFII K. STRONCZYŃSKIEGO, KAZIMIERZA STRONCZYŃSKIEGO OPISY I WUDOKI ZABYTKÓW W KRÓLESTWIE POLSKIM 1844-55

a pa­no­wan­ia w Sie­wie­rzu Bol­ka II Małego w od­nie­sie­niu do miej­sco­we­go zam­ku po­ja­wił się termin haus u­ży­wa­ny wo­bec bu­dyn­ków wznie­sio­nych z ka­mie­nia lub ce­gły, co su­ge­ru­je ist­nie­nie w je­go ob­rę­bie przy­naj­mniej częś­cio­wej za­bu­do­wy zre­a­li­zo­wa­nej z wy­ko­rzys­ta­niem tych ma­te­ria­łów. Je­że­li tak by­ło w is­to­cie, za­pew­ne w pierw­szym rzę­dzie na­le­ża­ło­by wska­zać mu­ro­wa­ny bu­dy­nek miesz­kal­ny lub ka­mien­ny stołp, któ­re­go re­lik­ty od­kry­to na dzie­dziń­cu pod­czas prac ar­che­o­lo­gicz­nych. Po trwa­ją­cym de­ka­dę po­by­cie księ­cia ja­wor­skie­go w ro­ku 1368 Sie­wierz po­wró­cił we wła­da­nie Prze­mys­ła­wa No­sza­ka, a po je­go śmier­ci w sier­pniu 1410 ro­ku prze­szedł na włas­ność je­dy­ne­go ży­ją­ce­go sy­na Bo­les­ła­wa. Gdy Bo­les­ław zmarł w ro­ku 1431, je­go naj­star­szy syn Wa­cław (+1474) po­zos­ta­wił so­bie księs­two sie­wier­skie, by­tom­skie i część Cie­szy­na, młod­sze­mu ro­dzeń­stwu zaś - zresz­tą nie bez na­cis­ków - prze­ka­zał je­dy­nie nie­wiel­ki fra­gment dóbr cie­szyń­skich i zie­mię gło­gow­sko-ści­naw­ską. Po­mi­mo znacz­ne­go ma­jąt­ku i pły­ną­cych z nie­go do­cho­dów Wa­cław szyb­ko po­padł w kło­po­ty fi­nan­so­we, w kon­sek­wen­cji zmu­szo­ny zos­tał do sprze­da­nia księs­twa sie­wier­skie­go na rzecz bis­ku­pa kra­kow­skie­go Zbig­nie­wa Oleś­nic­kie­go (+1455), co nas­tą­pi­ło w grud­niu 1443 ro­ku. Jed­nak w rze­czy­wis­toś­ci bis­kup o­siadł na zam­ku w Sie­wie­rzu do­pie­ro dwa la­ta póź­niej, po­nie­waż ten za­ję­ty zos­tał bez­praw­nie przez księ­cia ra­ci­bor­skie­go Mi­ko­ła­ja V Prze­my­śli­dę (+1452), któ­ry po­waż­nie roz­cza­ro­wa­ny fak­tem, że spa­dek po bez­dziet­nym Wa­cła­wie prze­szedł mu ko­ło no­sa, zbroj­nie za­jął wa­row­nię na po­czet za­bez­pie­cze­nia włas­nych in­te­re­sów i przez krót­ki czas o­ku­po­wał ją prze­zwy­cię­ża­jąc na­sła­ne przez wła­dze koś­ciel­ne o­blę­że­nie wojsk ma­ło­pol­skich do­wo­dzo­nych przez Pio­tra Sza­frań­ca z Pies­ko­wej Ska­ły. W ro­ku 1450 za­mek sie­wier­ski od­parł szturm zbrojnych jednostek księ­cia na Tosz­ku - Prze­my­sła­wa (+1484), wspo­ma­ga­ne­go przez na­jem­ne od­dzia­ły ry­ce­rzy roz­bój­ni­ków. Na­to­miast w la­tach 1452-53 bez­sku­tecz­nie pod­cho­dzi­ły pod nie­go od­dzia­ły Bol­ka V Hu­sy­ty (+1460) i po­now­nie Prze­my­sła­wa. Po tym krót­kim, lecz burz­li­wym wstę­pie peł­nił od­tąd funk­cję let­niej re­zy­den­cji bis­ku­pów kra­kow­skich, a zie­mia sie­wier­ska sta­ła się częś­cio­wo au­to­no­micz­ną jed­nos­tką te­ry­to­rial­ną na pra­wach księs­twa po­sia­da­ją­ce­go włas­ną gos­po­dar­kę, fi­nan­se i su­ro­we pra­wo eg­zek­wo­wa­ne przez miej­sco­we­go ka­ta, o czym świad­czy u­pow­szech­nio­ne w tam­tym o­kre­sie po­wie­dze­nie Krad­nij, za­bi­jaj, ale Sie­wierz o­mi­jaj. Na mo­cy wys­ta­wio­ne­go w 1443 ro­ku ak­tu kup­na - sprze­da­ży na ko­lej­nych bis­ku­pów kra­kow­skich prze­la­na zos­ta­ła peł­na wła­dza ksią­żę­ca, co wy­ko­rzys­tał Jan VII Rze­szow­ski (+1488), któ­ry w 1486 ro­ku za­czął o­fic­jal­nie u­ży­wać ty­tu­łu księ­cia sie­wier­skie­go.

WYKONANY W 1859 ROKU DRZEWORYT Z WIZERUNKIEM POŁUDNIOWEJ KURTYNY ZAMKU, TYGODNIK ILUSTROWANY

ZAMEK NA LITOGRFII N. ORDY, ALBUM WIDOKÓW 1881

d­kąd stał się Sie­wierz sie­dzi­bą ksią­żąt-bis­ku­pów, ich dwo­ru, urzę­dów: sta­ros­ty, kan­cle­rza i sę­dziów, w zam­ku og­nis­ko­wa­ło się ży­cie po­li­tycz­ne, to­wa­rzys­kie i kul­tu­ral­ne księs­twa. Z ra­cji spra­wo­wa­nych funk­cji koś­ciel­nych i pań­stwo­wych bis­ku­pi nie by­wa­li tu­taj jed­nak częs­to; w ich imie­niu peł­ną wła­dzę nad dziel­ni­cą re­pre­zen­to­wa­li sta­le re­zy­du­ją­cy sta­ros­to­wieStarosta - Od XIV wieku do rozbiorów starosta był urzędnikiem królewskim w Królestwie Polskim i Wielkim Księstwie Litewskim. Wyróżniano kilka rodzajów tego urzędu: • Starosta generalny był namiestnikiem prowincji lub ziemi, na przykład ruski, podolski, wielkopolski • Starosta grodowy nadzorował w powiecie administrację skarbową, policyjną oraz sądy, stał na czele sądu grodzkiego, miał prawo miecza (to znaczy egzekucji wszystkich wyroków sądowych na terenie powiatu). • Starosta niegrodowy był dzierżawcą (tenutariuszem) dóbr królewskich. . Wraz z po­cząt­kiem XVI stu­le­cia roz­po­czął się ok­res znacz­nych zmian w ar­chi­tek­tu­rze wa­row­ni, któ­re wpły­nę­ły nie tyl­ko na jej wy­miar re­pre­zen­ta­cyj­ny, ku­ba­tu­rę, uk­ład przes­trzen­ny i wy­po­sa­że­nie, ale rów­nież wzmoc­ni­ły ob­ron­ność za­ło­że­nia przez wpro­wa­dze­nie roz­wią­zań sta­no­wią­cych od­po­wiedź na u­pow­szech­nie­nie się i roz­wój bro­ni ar­ty­le­ryj­skiej. W fi­nan­so­wa­ną z bo­ga­tej kie­sy kra­kow­skich hie­rar­chów, ale rów­nież za­si­la­ną z fun­du­szy u­zys­ka­nych przez o­po­dat­ko­wa­nie miesz­kań­ców księs­twa mo­der­ni­za­cję zam­ku an­ga­żo­wa­li się prze­de wszyst­kim: Jan Ko­nar­ski (+1525), z któ­re­go ini­cja­ty­wy wznie­sio­no no­we skrzyd­ło miesz­kal­ne i wie­żę, Piotr To­mic­ki (+1535), An­drzej Ze­brzy­dow­ski (+1560) i Fi­lip Pad­niew­ski (+1572), bu­dow­ni­czo­wie re­pre­zen­ta­cyj­nych skrzy­deł miesz­kal­nych kształ­tu­ją­cych na no­wo re­ne­san­so­wą for­mę zam­ku, a tak­że Fran­ci­szek Kra­siń­ski (+1577) od­po­wie­dzial­ny za sze­reg ini­cja­tyw zwią­za­nych z roz­bu­do­wą u­moc­nień i przys­to­so­wa­nia wa­row­ni do użyt­ko­wa­nia bro­ni pal­nej.

RUINA ZAMKU W SIEWIERZU NA RYSUNKACH Z PRZEŁOMU XIX I XX STULECIA

cza­sie Po­to­pu w Sie­wie­rzu schro­ni­ły się woj­ska het­ma­na Ste­fa­na Czar­niec­kie­go, co król Szwedz­ki Ka­rol X Gus­taw odeb­rał ja­ko zła­ma­nie wa­run­ków ne­u­tral­noś­ci i na­ka­zał wejść swym od­dzia­łom w gra­ni­ce do­tych­czas nie­za­an­ga­żo­wa­ne­go w woj­nę księs­twa. Pod­czas o­ku­pa­cji zam­ku zaj­mu­ją­ce je woj­ska do­ko­na­ły wie­lu de­wa­sta­cji, a pod­czas e­wa­ku­a­cji w 1656 ro­ku wy­wio­zły z nie­go nie­mal wszyst­ko, co mia­ło ja­kąś war­tość, po­zo­sta­wia­jąc o­pus­to­sza­łe, znisz­czo­ne mu­ry. Od­bu­do­wy wa­row­ni pod­jął się Jan Ma­ła­chow­ski (+1699), a je­go ini­cja­ty­wę kon­ty­nu­o­wał i z po­wo­dze­niem u­koń­czył Fe­li­cjan Sza­niaw­ski (+1732). Na prze­ło­mie XVII i XVIII stu­le­cia prze­bu­do­wa­li oni część bu­dyn­ków miesz­kal­nych wpro­wa­dza­jąc ak­cen­ty ty­po­we dla ar­chi­tek­tu­ry o­kre­su ba­ro­ku, wśród nich ce­bu­las­tą nad­bu­do­wę wie­ży i de­ko­ra­cyj­ne log­gie, co na­da­ło ca­łoś­ci cha­rak­ter bar­dziej re­pre­zen­ta­cyj­nej re­zy­den­cji niż wa­row­ni ob­ron­nej. Na­rzu­co­na przez bis­ku­pów o­gól­na for­ma zam­ku nie u­leg­ła już póź­niej is­tot­nym przek­ształ­ce­niom i zos­ta­ła za­cho­wa­na w ru­i­nie do cza­sów współ­czes­nych. Po­mi­mo znacz­nych in­wes­ty­cji w mo­der­ni­za­cję za­ło­że­nia, je­go zna­cze­nie po­li­tycz­ne i mi­li­tar­ne na przes­trze­ni ca­łe­go XVIII wie­ku sys­te­ma­tycz­nie kur­czy­ło się, co mia­ło swo­je od­bi­cie w co­raz mniej­szych na­kła­dach na u­trzy­ma­nie bu­dow­li. W kon­sek­wen­cji stan zam­ku z de­ka­dy na de­ka­dę po­gar­szał się i choć pew­ne dzia­ła­nia ra­tun­ko­we po­dej­mo­wał jesz­cze Ka­je­tan Soł­tyk (+1788), to re­gu­lar­nie pro­wa­dzo­ne in­wen­ta­rze bez­li­toś­nie re­jes­tro­wa­ły pro­ces je­go u­pad­ku. Osta­tecz­nie Księs­two Sie­wier­skie de­cy­zją Sej­mu Wiel­kie­go zos­ta­ło w 1790 ro­ku roz­wią­za­ne i wcie­lo­ne do Rze­czy­pos­po­li­tej, co za­koń­czy­ło 350-let­ni ok­res pa­no­wa­nia w Sie­wie­rzu kra­kow­skiej ku­rii bis­ku­piej. Gdy w 1800 ro­ku u­marł Fe­liks Tur­ski, os­tat­ni ksią­żę-bis­kup re­zy­du­ją­cy na zam­ku, opusz­czo­na wa­row­nia stop­nio­wo po­pa­da­ła w co­raz więk­szą ru­i­nę po­głę­bio­ną klęs­ka­mi ży­wio­ło­wy­mi. Jesz­cze o­ko­ło 1820 ro­ku po­sia­da­ła ona wszyst­kie da­chy kry­te gon­tem i sto­lar­kę o­kien­ną, a tak­że cha­rak­te­rys­tycz­ny ba­ro­ko­wy hełm na wie­ży bram­nej, jed­nak w dru­giej po­ło­wie stu­le­cia za­bez­pie­czo­na od desz­czu po­zos­ta­wa­ła już je­dy­nie wspom­nia­na wie­ża. Trwa­ją­cy sto pięć­dzie­siąt lat roz­kład zam­ko­wych mu­rów pow­strzy­ma­ły do­pie­ro za­i­ni­cjo­wa­ne w la­tach 50. ubie­głe­go wie­ku i z przer­wa­mi kon­ty­nu­o­wa­ne do dnia dzi­siej­sze­go pra­ce za­bez­pie­cza­ją­co-re­mon­to­we.

WIDOK RUIN W LATACH 30. XX WIEKU

ZAMEK W SIEWIERZU

Co się tyczy zamku [...] ist­niał on od­daw­na, sto­jąc na wys­pie o­to­czo­nej ka­na­łem. Prze­sia­dy­wa­li w nim nie­kie­dy bis­ku­pi kra­kow­scy, a Piotr To­mic­ki na po­cząt­ku XVI wie­ku gmach prze­bu­do­wał i wspa­nia­le przy­oz­do­bił. Na utrzy­ma­nie je­go bis­kup Fran­ci­szek Kra­siń­ski ro­ku 1540 pe­wien po­da­tek o­by­wa­te­lom ka­zał pła­cić. Os­tat­nim bis­ku­pem co w nim jesz­cze miesz­kał ja­ko ksią­żę sie­wier­ski był zna­ny w his­to­ryi Ka­je­tan Soł­tyk. Za­mek zbu­do­wa­ny był w czwo­ro­gran, dość nie­fo­rem­nie, z wy­so­ką wie­żą, któ­ra do­tąd zos­ta­ła. Miesz­kal­ne po­ko­je o­ta­czał dzie­dzi­niec do­koł­a, a bra­ma prze­pro­wa­dzo­na by­ła przez dol­ną część wie­ży. Co zaś szcze­gól­niej­sze­go w je­go bu­do­wie, to że ścia­ny i węg­ły gór­ne­go pięt­ra nie od­po­wia­da­ją ścia­nom ani więg­łom pięt­ra dol­ne­go, i ca­ły plan obu pię­ter jest od­mien­ny, snadź z po­wo­du iż częs­to mu­siał być prze­bu­do­wy­wa­ny. Kie­dy mias­to wraz z zam­kiem przesz­ło w rę­ce rzą­du, gmach był już tak zruj­no­wa­ny, iż do żad­ne­go u­żyt­ku nie mógł słu­żyć; pod­u­padł więc i zu­peł­nie o­pusz­czo­ny, stra­cił dach. Dziś na­gie tyl­ko mu­ry zwra­ca­ją jesz­cze na sie­bie u­wa­gę cie­ka­wych; ko­pu­ła jed­nak, wie­żą za­koń­czo­na, lu­bo tak­że bar­dzo znisz­czo­na, w ca­łoś­ci się utrzy­mu­je.

Tygodnik Ilustrowany, 1860

ZAMEK W SIEWIERZU, STAN W LATACH 60. XX STULECIA

a­mek zbu­do­wa­ny zos­tał w za­ko­lu roz­le­wis­ka Czar­nej Przem­szy na u­sy­pa­nej sztucz­nie plat­for­mie o śred­ni­cy o­ko­ło 80 met­rów, i oto­czo­ny sze­ro­kim, ale sto­sun­ko­wo nis­kim piasz­czys­tym wa­łem o umoc­nio­nych drew­nem kra­wę­dziach. Po­sia­dał on plan nie­re­gu­lar­ny z jed­no­trak­to­wy­mi, drew­nia­ny­mi bu­dyn­ka­mi miesz­kal­ny­mi u­sy­tu­o­wa­ny­mi przy wschod­niej kur­ty­nie i wznie­sio­ną pod ko­niec XIII lub na po­cząt­ku XIV wie­ku ka­mien­ną wie­żą ty­pu berg­frid (1) o śred­ni­cy o­ko­ło 9 met­rów, zaj­mu­ją­cą cen­tral­ną część u­two­rzo­ne­go przez wał dzie­dziń­ca. Przy­pusz­czal­nie w la­tach 1350-60 wał ten zas­tą­pio­no mu­rem kur­ty­no­wym (2) wyz­na­cza­ją­cym utr­wa­lo­ny do cza­sów współ­czes­nych zew­nętrz­ny za­rys ob­wa­ro­wań, do któ­re­go od wew­nątrz dos­ta­wio­no je­den lub dwa bu­dyn­ki mu­ro­wa­ne (3), za­pew­ne o cha­ra­kte­rze re­zy­den­cjal­nym. W tej fa­zie funk­cjo­no­wa­nia wa­row­ni wjazd do niej pro­wa­dził po­łud­nio­wą par­tią ob­wo­du i wzmoc­nio­ny zos­tał osła­nia­ją­cym go bu­dyn­kiem bram­nym (4).

PLAN ZAMKU W 1. POŁOWIE XIV WIEKU, ŹRÓDŁO: A. GINTER, ZAMEK W SIEWIERZU

la­tach 1471-88 bis­kup Jan Rze­szow­ski zlik­wi­do­wał po­łud­nio­wy prze­jazd bram­ny wy­ko­rzys­tu­jąc część je­go mu­rów do bu­do­wy o­ka­za­łej ka­mie­ni­cy (5) cał­ko­wi­cie wy­su­nię­tej po­za ich li­co. Sta­rą bra­mę zas­tą­pi­ła no­wa (6), wznie­sio­na z ka­mien­nych cio­sów i ce­gły w pół­noc­nej częś­ci ob­wo­du, w kie­run­ku któ­rej po­pro­wa­dzo­no kil­ku­dzie­się­cio­met­ro­wej dłu­goś­ci, wy­so­ki drew­nia­ny most. W pierw­szej de­ka­dzie XV stu­le­cia z ini­cja­ty­wy Ja­na Ko­nar­skie­go ist­nie­ją­cy bu­dy­nek bram­ny przek­ształ­co­no w wie­żę dos­ta­wia­jąc do niej od po­łud­nia dwu­kon­dyg­na­cyj­ny gmach miesz­kal­ny (7). Wie­ża bram­na na­zy­wa­na szla­chec­ką lub sta­roś­ciń­ską zos­ta­ła zbu­do­wa­na na pla­nie kwad­ra­tu, któ­ry wy­żej prze­cho­dzi w sześ­cio­bok i po­cząt­ko­wo po­sia­da­ła czte­ry kon­dyg­na­cje. Przek­ształ­ce­nia w ar­chi­tek­tu­rze wa­row­ni kon­ty­nu­o­wa­ne by­ły w la­tach 30. XV wie­ku, gdy de­cyz­ją bis­ku­pa Pio­tra To­mic­kie­go ro­ze­bra­no go­tyc­ki berg­frid, a po­zys­ka­ny w ten spo­sób ma­ter­iał wy­ko­rzys­ta­no do bu­do­wy no­wych miesz­kal­nych skrzy­deł zam­ku w częś­ci za­chod­niej i re­pre­zen­ta­cyj­ne­go bu­dyn­ku po­łud­nio­we­go (8). Za­kres prac o­bej­mo­wał rów­nież wy­ko­na­nie oś­mio­bocz­nej nad­bu­do­wy bra­my pół­noc­nej ze strzel­ni­ca­mi klu­czo­wy­mi i mo­der­ni­za­cję jej przy­zie­mia przez wy­ko­na­nie od­ręb­ne­go przej­ścia dla pie­szych o sze­ro­koś­ci 80 cen­ty­met­rów i dwu­met­ro­wej sze­ro­koś­ci prze­jaz­du dla kon­nych i po­jaz­dów z od­bo­ja­mi. W kon­sek­wen­cji bu­dow­la u­zys­ka­ła cha­rak­ter re­zy­den­cji z bru­ko­wa­nym dzie­dziń­cem o­to­czo­nym w peł­ni mu­ro­wa­ną jed­no­trak­to­wą za­bu­do­wą, w częś­ci po­łud­nio­wej i za­chod­niej u­trzy­ma­ną w sty­lu re­ne­san­so­wym, i go­tyc­ko-re­ne­san­so­wą od wscho­du.

PLAN ZAMKU PO XVI-WIECZNYCH PRZEBUDOWACH, ŹRÓDŁO: A. GINTER, ZAMEK W SIEWIERZU

kres XVI-wiecz­nych przek­ształ­ceń zam­ku sie­wier­skie­go zwień­czy­ła ini­cja­ty­wa Fran­cisz­ka Kra­siń­skie­go, któ­ry w w la­tach 1572-77 wzmoc­nił prze­jazd bram­ny bu­du­jąc w je­go osi dwu­kon­dyg­na­cyj­ną bas­te­ję-bar­ba­kan (9) z mos­tem zwo­dzo­nym i dwo­ma rzę­da­mi strzel­nic zlo­ka­li­zo­wa­nych w skle­pio­nym ko­leb­ko­wo przy­zie­miu. Ta wznie­sio­na na pla­nie pros­to­ką­ta o pół­ko­lis­tym zam­knię­ciu kon­struk­cja wy­po­sa­żo­na by­ła w moź­dzie­rze bro­nią­ce dos­tę­pu do bra­my właś­ci­wej pro­wa­dzą­cej bez­poś­red­nio na dzie­dzi­niec, a jej wy­nie­sio­ny oko­ło 8 met­rów po­nad lus­tro wo­dy gór­ny po­ziom po­łą­czo­no z mu­ra­mi (10) wzmac­nia­ją­cy­mi na­syp ziem­ny two­rzą­cy roz­leg­ły ta­ras ar­ty­le­ryj­ski (11) sta­le wy­po­sa­żo­ny w 10 dział, co sta­no­wi­ło od­po­wiedź na in­ten­syw­ny roz­wój bro­ni og­nio­wej. Os­tat­nia zna­czą­ca prze­bu­do­wa re­zy­den­cji mia­ła miej­sce pod ko­niec XVII wieku za pa­no­wa­nia bis­ku­pa Ja­na Ma­ła­chow­skie­go, gdy przek­ształ­co­no wschod­nią kur­ty­nę bu­dyn­ków częś­cio­wo a­dap­tu­jąc je na ka­pli­cę (12), wznie­sio­no tak­że ar­ka­do­wą log­gię (13), a w częś­ci pół­noc­nej - no­wy bu­dy­nek kuch­ni. Roz­po­czę­te przez nie­go pra­ce za­koń­czył w la­tach 30. XVIII wie­ku Fe­li­cjan Sza­niaw­ski. W cza­sie tej prze­bu­do­wy basz­tę przy bra­mie pod­wyż­szo­no i zwień­czo­no ce­bu­las­tym ba­ro­ko­wym heł­mem z la­tar­nią.

PLAN ZAMKU W POŁOWIE XVIII STULECIA, ŹRÓDŁO: A. GINTER, ZAMEK W SIEWIERZU

REKONSTRUKCJA ZAMKU WG J. GUMOWSKIEGO, 1935

wy­ni­ku pro­wa­dzo­nych od przesz­ło pół­wie­cza prac kon­ser­wa­cyj­no-re­mon­to­wych sie­wier­ski za­mek sta­no­wi o­bec­nie tak zwa­ną trwa­łą ru­i­nę. Z his­to­rycz­nych ele­men­tów za­cho­wa­ły się do cza­sów współ­czes­nych zew­nętrz­ne mu­ry skrzy­deł miesz­kal­nych wspar­te po­tęż­ny­mi trój­us­ko­ko­wy­mi skar­pa­mi, ob­szer­ne frag­­men­ty ich po­dzia­łów wew­nętrz­nych, basz­ta nad bra­mą głów­ną, frag­men­ty o­ry­gi­nal­nej ka­mie­niar­ki o­kien­nej, por­ta­li i ko­lumn - po­zos­ta­łoś­ci ar­ka­do­wej log­gi, a tak­że częś­cio­wo zre­kon­stru­o­wa­ny bar­ba­kan, do któ­re­go pro­wa­dzi wznie­sio­ny na no­wo most zwo­dzo­ny - wraz z prze­pra­wą na zam­ku mal­bor­skim jed­na z dwóch te­go ty­pu kon­struk­cji w Pol­sce. Obiekt peł­ni o­bec­nie funk­cję lo­kal­ne­go oś­rod­ka kul­tu­ry i jest dos­tęp­ny dla zwie­dza­ją­cych - w okre­sie let­nim re­gu­lar­nie, a po se­zo­nie - oka­zjo­nal­nie w za­leż­noś­ci od panującej pogody i pla­no­wa­nych wy­da­rzeń. W je­go pod­zie­miach obej­rzeć moż­na nie­wiel­ką wys­ta­wę ar­che­o­lo­gicz­ną, chęt­ni mo­gą rów­nież wspiąć się na gór­ną kon­dyg­na­cję wie­ży bram­nej z udos­tęp­nio­ną kil­ka lat te­mu plat­for­mą wi­do­ko­wą. Przed pla­no­wa­ną wi­zy­tą na zam­ku za­le­cam jed­nak, aby wcześ­niej zwe­ry­fi­ko­wać mo­żli­woś­ci je­go zwie­dza­nia, po­nie­waż ze wzglę­du na wciąż trwa­ją­ce tu­taj pra­ce kon­ser­wa­tor­skie mo­że być on cza­so­wo nie­dos­tęp­ny.

Zamek w Siewierzu
tel. (32) 674 2461, (32) 674 1649 wew. 23

Godziny otwarcia zamku

WIDOK ZAMKU OD PÓŁNOCY, Z PRAWEJ ZREKONSTRUOWANA BASTEJA-BARBAKAN

CZĘŚĆ POŁUDNIOWA ZAMKU Z RELIKTAMI RENESANSOWYCH BUDYNKÓW MIESZKALNYCH

ui­na zam­ku stoi w po­łud­nio­wej częś­ci mias­ta, nie­co na u­bo­czu, poś­ród łąk i roz­le­wisk Czar­nej Przem­szy. Pro­wa­dzi do niej do­god­ny do­jazd z dro­gi kra­jo­wej nr 1 - ja­dąc tą tra­są od stro­ny Ka­to­wic na­le­ży skrę­cić na głów­nym skrzy­żo­wa­niu (przy sta­cji Or­len) w pra­wo, a nas­tęp­nie je­chać pros­to ul. By­tom­ską i przy Ryn­ku po­now­nie skrę­cić w pra­wo w ul. Kra­kow­ską. W po­bli­żu zam­ku dos­tęp­ne są dwa par­kin­gi dla sa­mo­cho­dów: mniej­szy przy ul. Koś­ciusz­ki o­raz u­sy­tu­o­wa­ny na po­łud­nie od ru­in ob­szer­ny par­king przy ul. Kra­kow­skiej ob­słu­gu­ją­cy tzw. Bło­nia przy zam­ku w Sie­wie­rzu. (ma­pa zam­ków wo­je­wódz­twa)

1. A. Ginter: Zamek w Siewierzu, 2012
2. B. Guerquin: Zamki w Polsce, Arkady 1984
3. I. T. Kaczyńscy: Zamki w Polsce południowej, Muza SA 1999
4. L. Kajzer, J. Salm, S. Kołodziejski: Leksykon zamków w Polsce, Arkady 2001

RUINA ZAMKU W SIEWIERZU, WIDOK OD ZACHODU

W pobliżu:
Będzin - zamek królewski XIVw., 20 km
Sosnowiec - zamek sielecki XVIIw., 21 km
Siemianowice Śląskie - zamek Donnersmarcków XVIIIw., 26 km
Morsko - ruina zamku Bąkowiec XIVw., 28 km
Podzamcze - ruina zamku Ogrodzieniec XIV-XVIw., 28 km
Nakło Śląskie - zamek Donnersmarcków XVIw., 29 km
Sławków - pozostałości zamku biskupiego XIIIw., 30 km

tekst: 2019
fotografie: 2012
© Jacek Bednarek