|
ZAMEK UJAZDOWSKI W WARSZAWIE, WIDOK OD WSCHODU
|
|
miejscu, w którym stoi obecnie Zamek Ujazdowski, już w XIII wieku funkcjonował drewniany gród książąt mazowieckich. Nosił on nazwę Jazdów i pełnił funkcję centralnego ośrodka władzy w całym regionie. Po zniszczeniach, będących skutkiem najazdów wojsk litewskich, na przełomie XIII i XIV stulecia dwór księcia przeniósł się na tereny osady Warszowa, natomiast Jazdów przekształcony został na letnią rezydencję władcy. Gdy w roku 1526 Mazowsze wcielone zostało do Korony, wszedł on w skład dominium Zygmunta Starego, a po jego śmierci należał do królowej Bony. Było to w tym czasie wciąż drewniane założenie, które poddane zostało modernizacji za panowania Stefana Batorego i Anny Jagiellonki. Warto wspomnieć, że pod obecność pary królewskiej miało miejsce w Jazdowie niecodzienne wydarzenie: z okazji zaślubin podkanclerzego wielkiego koronnego Jana Zamoyskiego z Krystyną Radziwiłłówną, w dniu 12 stycznia 1578 odbyła się tutaj premiera dramatu tragizującego Jana Kochanowskiego pod tytułem Odprawa posłów greckich. Jako skrypt scenariusza posłużył wówczas oryginalny rękopis autora, po który królewski posłaniec jechać musiał do samego Czarnolasu.
|
|
FRAGMENT PANORAMY WARSZAWY Z ZAMKIEM UJAZDOWSKIM (PIERWSZY Z LEWEJ) NA SZTYCHU E. DAHLBERGA Z DZIEŁA S. PUFFENDORFA
DE REBUS A CAROLO GUSTAVO GESTIS, 1656
|
ELEWACJA WSCHODNIA ZAMKU UJAZDOWSKIEGO, OKOŁO 1720
|
rewniana rezydencja w Jazdowie funkcjonowała do pierwszej połowy XVII stulecia. Dopiero w roku 1624 król Zygmunt III Waza nakazał wznieść w jej pobliżu murowany pałac na planie kwadratu z czterema wieżami, dziedzińcem arkadowym i loggią widokową od strony Wisły. Autorem projektu nowego założenia był jeden z dwóch architektów królewskich: Giovanni Battista Trevano lub Mateusz Castelli. Za panowania Władysława IV ukształtowała się oszczędna forma zamku kontrastująca z bogatymi, wyposażonymi w liczne dzieła sztuki wnętrzami. Podczas najazdu szwedzkiego w latach 50. XVII wieku pałac Ujazdowski przeznaczył na swą kwaterę król Szwecji Karol Gustaw, co nie uchroniło go od zniszczeń spowodowanych celową dewastacją ze strony wojsk okupacyjnych dokonaną tuż przed wycofaniem się ze stolicy. W drugiej połowie XVII stulecia w Ujazdowie przez krótki czas działała mennica, a następnie decyzją sejmu przeszedł on na własność rodu Lubomirskich, w posiadaniu którego znajdował się przez kolejnych osiemdziesiąt lat. Z inicjatywy nowych właścicieli wybitny architekt Tylman z Gameren przekształcił surowe dotąd założenie w pyszną barokową rezydencję. Zmiany wystroju zamku i jego otoczenia kontynuował August II Mocny, za panowania którego zbudowano biegnący w stronę Wisły Kanał Piaseczyński oraz tak zwaną Drogę Kalwaryjską.
|
|
WIDOK KOSZAR UJAZDOWSKICH OD WSCHODU NA OBRAZIE Z. VOGLA, 1789
|
WIZERUNEK ZAMKU W LATACH 1895-1900
|
1766 roku pałac w Ujazdowie kupił Stanisław August Poniatowski i wkrótce po tej transakcji rozpoczął kolejną jego przebudowę, zatrudniając w tym celu najlepszych w kraju architektów: Dominika Merliniego oraz Franciszka Smuglewicza. Z woli króla prac renowacyjnych jednak nie ukończono, a siedziba w 1784 roku przekazana została do użytku Gwardii Pieszej Litewskiej. W latach od 1809 do 1939 gmach pełnił funkcję szpitala wojskowego. Podczas działań wojennych 1944-45 zamek został spalony, a tuż po wojnie decyzją polskiego-ruskiego marszałka Kostii Rokossowskiego ruinę rozebrano, by na jej fundamentach zbudować Uniwersytet Marksizmu-Leninizmu. Szalony projekt marszałka szczęśliwie nie wszedł w życie, udało się natomiast doprowadzić do odbudowy zamku, którą zrealizowano w latach 1974-85. W rezultacie powstała budowla nawiązująca formą do dawnej rezydencji Wazów.
|
|
ZAMEK NA ZDJĘCIU LOTNICZYM, LATO 1944
|
PO ZNISZCZENIACH II WOJNY ŚWIATOWEJ
|
d 1985 roku gospodarzem zamku jest Centrum Sztuki Współczesnej, instytucja kultury zajmująca się wystawianiem i propagowaniem sztuki awangardowej, niestety często takiej, którą zrozumieć potrafi tylko sam jej autor i ewentualnie grupka dopingujących mu bliskich znajomych. Ponadto w jednej z sal w północno-zachodniej baszcie mieści się niewielkie Muzeum Zamku i Szpitala Wojskowego na Ujazdowie. Funkcjonuje tutaj również biblioteka, kino oraz restauracja.
|
W TRAKCIE ODBUDOWY ZAMKU W UJAZDOWIE, DRUGA POŁOWA LAT 70. XX WIEKU
|
amek Ujazdowski stoi przy ul. Jazdów, w bliskim sąsiedztwie Parku Łazienkowskiego i kilkaset metrów na zachód od stadionu Legii. Od centrum Warszawy oddalony jest o 3,5 kilometra, więc można urządzić stąd pieszą wycieczkę atrakcyjnym traktem Aleje Ujazdowskie – Nowy Świat – Krakowskie Przedmieście. Osoby korzystające z metra powinny wysiąść na stacji Politechnika. Przy zamku znajduje się parking. (mapa zamków województwa)
|
W pobliżu:
Warszawa - zamek królewski XIV-XVIIIw., 4 km
Warszawa - zamek Ostrogskich XVIw., przebudowany, 3 km
Czersk - ruina zamku książęcego XIVw., 35 km
|
tekst: 2002
fotografie: 2010
© Jacek Bednarek
|
|