ZAMEK UJAZDOWSKI W WARSZAWIE, WIDOK OD WSCHODU

mie­jscu, w któ­rym stoi o­bec­nie Za­mek Ujaz­dow­ski, już w XIII wieku fun­kcjo­no­wał dre­wnia­ny gród ksią­żąt ma­zo­wie­ckich. No­sił on na­zwę Jaz­dów i peł­nił fun­kcję cen­tral­ne­go ośrod­ka wła­dzy w ca­łym re­gio­nie. Po znisz­cze­niach, bę­dą­cych skut­kiem na­jaz­dów wojsk li­tew­skich, na prze­ło­mie XIII i XIV stu­le­cia dwór księ­cia prze­niósł się na te­re­ny o­sa­dy War­szo­wa, na­to­miast Jaz­dów prze­kształ­co­ny zo­stał na let­nią re­zy­den­cję wład­cy. Gdy w ro­ku 1526 Ma­zo­wsze wcie­lo­ne zo­sta­ło do Ko­ro­ny, wszedł on w skład do­mi­nium Zy­gmun­ta Sta­re­go, a po jego śmie­rci na­le­żał do kró­lo­wej Bo­ny. By­ło to w tym cza­sie wciąż dre­wnia­ne za­ło­że­nie, któ­re pod­da­ne zo­sta­ło mo­der­ni­za­cji za pa­no­wa­nia Ste­fa­na Ba­to­re­go i An­ny Ja­giel­lon­ki. Wa­rto wspo­mnieć, że pod o­bec­ność pa­ry kró­lew­skiej mia­ło miej­sce w Jaz­do­wie nie­co­dzien­ne wy­da­rze­nie: z oka­zji za­ślu­bin pod­kan­cle­rze­go wiel­kie­go ko­ron­ne­go Ja­na Za­moy­skie­go z Kry­sty­ną Ra­dzi­wił­łów­ną, w dniu 12 sty­cznia 1578 od­by­ła się tu­taj pre­mie­ra dra­ma­tu tra­gi­zu­ją­ce­go Ja­na Ko­cha­now­skie­go pod ty­tu­łem Od­pra­wa po­słów grec­kich. Ja­ko skrypt sce­na­riu­sza po­słu­żył wów­czas o­ry­gi­nal­ny rę­ko­pis au­to­ra, po któ­ry kró­lew­ski po­sła­niec je­chać mu­siał do sa­me­go Czar­no­la­su.

FRAGMENT PANORAMY WARSZAWY Z ZAMKIEM UJAZDOWSKIM (PIERWSZY Z LEWEJ) NA SZTYCHU E. DAHLBERGA Z DZIEŁA S. PUFFENDORFA
DE REBUS A CAROLO GUSTAVO GESTIS, 1656

ELEWACJA WSCHODNIA ZAMKU UJAZDOWSKIEGO, OKOŁO 1720

rew­nia­na re­zy­den­cja w Jaz­do­wie fun­kcjo­no­wa­ła do pier­wszej po­ło­wy XVII stu­le­cia. Do­pie­ro w ro­ku 1624 król Zyg­munt III Wa­za na­ka­zał wznieść w jej po­bli­żu mu­ro­wa­ny pa­łac na pla­nie kwa­dra­tu z czte­re­ma wie­ża­mi, dzie­dziń­cem ar­ka­do­wym i log­gią wi­do­ko­wą od stro­ny Wi­sły. Auto­rem pro­jek­tu no­we­go za­ło­że­nia był je­den z dwóch ar­chi­tek­tów kró­lew­skich: Gio­van­ni Bat­tis­ta Tre­va­no lub Ma­te­usz Cas­tel­li. Za pa­no­wa­nia Wła­dy­sła­wa IV ukształ­to­wa­ła się osz­częd­na for­ma za­mku kon­tras­tu­ją­ca z bo­ga­ty­mi, wy­po­sa­żo­ny­mi w li­czne dzie­ła sztu­ki wnęt­rza­mi. Pod­czas na­ja­zdu szwedz­kie­go w la­tach 50. XVII wie­ku pa­łac Ujaz­dow­ski prze­zna­czył na swą kwa­te­rę król Szwe­cji Ka­rol Gu­staw, co nie uch­ro­ni­ło go od znisz­czeń spo­wo­do­wa­nych ce­lo­wą de­wa­sta­cją ze stro­ny wojsk o­ku­pa­cyj­nych do­ko­na­ną tuż przed wy­co­fa­niem się ze sto­li­cy. W dru­giej po­ło­wie XVII stu­le­cia w Ujaz­do­wie przez kró­tki czas dzia­ła­ła men­ni­ca, a nas­tęp­nie de­cy­zją sej­mu prze­szedł on na włas­ność ro­du Lu­bo­mir­skich, w po­sia­da­niu któ­re­go znaj­do­wał się przez ko­lej­nych osiem­dzie­siąt lat. Z ini­cja­ty­wy no­wych wła­ści­cie­li wy­bit­ny ar­chi­tekt Tyl­man z Ga­me­ren prze­kształ­cił su­ro­we do­tąd za­ło­że­nie w pysz­ną ba­ro­ko­wą re­zy­den­cję. Zmia­ny wy­stro­ju zam­ku i je­go oto­cze­nia kon­ty­nu­o­wał Au­gust II Mo­cny, za pa­no­wa­nia któ­re­go zbu­do­wa­no bie­gną­cy w stro­nę Wi­sły Ka­nał Pia­se­czyń­ski o­raz tak zwa­ną Dro­gę Kal­wa­ryj­ską.

WIDOK KOSZAR UJAZDOWSKICH OD WSCHODU NA OBRAZIE Z. VOGLA, 1789

WIZERUNEK ZAMKU W LATACH 1895-1900

1766 ro­ku pa­łac w Ujaz­do­wie ku­pił Sta­nis­ław Au­gust Po­nia­tow­ski i wkrót­ce po tej tran­sak­cji roz­po­czął ko­lej­ną je­go prze­bu­do­wę, za­tru­dnia­jąc w tym ce­lu naj­lep­szych w kra­ju ar­chi­tek­tów: Do­mi­ni­ka Mer­li­nie­go o­raz Fran­cisz­ka Smu­gle­wi­cza. Z wo­li kró­la prac re­no­wa­cyj­nych jed­nak nie u­koń­czo­no, a sie­dzi­ba w 1784 ro­ku prze­ka­za­na zo­sta­ła do u­żyt­ku Gwar­dii Pie­szej Li­tew­skiej. W la­tach od 1809 do 1939 gmach pe­łnił fun­kcję szpi­ta­la woj­sko­we­go. Pod­czas dzia­łań wo­jen­nych 1944-45 za­mek zo­stał spa­lo­ny, a tuż po woj­nie de­cy­zją pol­skie­go-rus­kie­go mar­szał­ka Ko­stii Ro­kos­sow­skie­go ru­i­nę ro­ze­bra­no, by na jej fun­da­men­tach zbu­do­wać Uni­wer­sy­tet Mar­ksiz­mu-Le­ni­niz­mu. Sza­lo­ny pro­jekt mar­szał­ka szczę­śli­wie nie wszedł w ży­cie, uda­ło się na­to­miast do­pro­wa­dzić do od­bu­do­wy zam­ku, któ­rą zre­a­li­zo­wa­no w la­tach 1974-85. W re­zul­ta­cie po­wsta­ła bu­do­wla na­wią­zu­ją­ca for­mą do daw­nej re­zy­den­cji Wa­zów.

ZAMEK NA ZDJĘCIU LOTNICZYM, LATO 1944

PO ZNISZCZENIACH II WOJNY ŚWIATOWEJ

d 1985 ro­ku go­spo­da­rzem zam­ku jest Cen­trum Sztu­ki Współ­czes­nej, in­sty­tu­cja kul­tu­ry zaj­mu­ją­ca się wy­sta­wia­niem i pro­pa­go­wa­niem sztu­ki a­wan­gar­do­wej, nie­ste­ty czę­sto ta­kiej, któ­rą zro­zu­mieć po­tra­fi tyl­ko sam jej au­tor i ewen­tu­al­nie grup­ka do­pin­gu­ją­cych mu bliskich znajomych. Po­nad­to w jed­nej z sal w pół­noc­no-za­chod­niej basz­cie mie­ści się nie­wiel­kie Mu­ze­um Zam­ku i Szpi­ta­la Woj­sko­we­go na Ujaz­do­wie. Fun­kcjo­nu­je tu­taj rów­nież bi­blio­te­ka, ki­no o­raz re­stau­ra­cja.

Centrum Sztuki Współczesnej Zamek Ujazdowski
Jazdów 2, 00–467 Warszawa
tel.: 22 628 12 71 wew. 135
e-mail: info(at)u-jazdowski.pl

Godziny otwarcia / Cennik

W TRAKCIE ODBUDOWY ZAMKU W UJAZDOWIE, DRUGA POŁOWA LAT 70. XX WIEKU

amek Ujaz­dow­ski stoi przy ul. Jaz­dów, w blis­kim są­siedz­twie Par­ku Ła­zien­kow­skie­go i kil­ka­set me­trów na za­chód od sta­dio­nu Le­gii. Od cen­trum War­sza­wy od­da­lo­ny jest o 3,5 ki­lo­me­tra, więc mo­żna urzą­dzić stąd pie­szą wy­ciecz­kę a­trak­cyj­nym trak­tem Ale­je Ujaz­dow­skie – No­wy Świat – Kra­kow­skie Przed­mieś­cie. Oso­by ko­rzy­sta­ją­ce z me­tra po­win­ny wy­siąść na sta­cji Po­li­tech­ni­ka. Przy zam­ku znaj­du­je się par­king.
(ma­pa zam­ków wo­je­wódz­twa)

W pobliżu:
Warszawa - zamek królewski XIV-XVIIIw., 4 km
Warszawa - zamek Ostrogskich XVIw., przebudowany, 3 km
Czersk - ruina zamku książęcego XIVw., 35 km

tekst: 2002
fotografie: 2010
© Jacek Bednarek