|
ZAMEK KRÓLEWSKI W WARSZAWIE, WIDOK OD POŁUDNIOWEGO ZACHODU
|
|
ierwszy gród kasztelański znajdował się na cyplu lewobrzeżnej skarpy wiślanej, na południowo-wschodnim skraju młodego zespołu miejskiego Warszowa, od którego oddzielony był umocnieniami drewniano-ziemnymi, fosą i wąwozem rzeki Kamionki (gdzie dziś przebiega trasa W-Z). Gród ten powstał u schyłku XIII stulecia za panowania księcia mazowieckiego Bolesława II. Po jego śmierci w 1313 roku władzę w dzielnicy warszawskiej objął syn Trojden I, który rozpoczął inwestycje przy budowie murowanych umocnień wokół miasta i grodu. W tym czasie Warszawa była już znaczącym ośrodkiem, o czym może świadczyć fakt, że w roku 1339 zatrzymali się w niej przybywający z francuskiego Awinionu sędziowie reprezentujący papieża Benedykta XII w procesie, jaki Kazimierz Wielki wytoczył Krzyżakom z powodu zagarnięcia przez nich Pomorza i Kujaw. Po roku 1341 władzę w księstwie warszawskim objął Siemowit III Starszy, za panowania którego podjęto inicjatywę przemiany drewnianego dotychczas założenia w murowany zamek. Przemianę tę rozpoczęto od wzniesienia wysokiej, wzmocnionej skarpami wieży zwanej Wielką (ob. Grodzką), wystawionej na kamiennym fundamencie, na planie kwadratu o boku 12,5 metra. Ta czterokondygnacyjna budowla mieściła początkowo apartamenty książęce, by wraz z rozbudową założenia przejąć w latach późniejszych funkcje penitencjarne. Rozwiniętą formę gotycką otrzymał zamek za panowania księcia Janusza I Starszego. W latach 1407-10 wzniesiono dom mieszkalny, zwany Wielkim (Curia Maior), jednotraktowy i trzykondygnacyjny pałac o wymiarach podstawy 47,5x17,5 metra, mieszczący między innymi izbę sądową, komnaty mieszkalne oraz skarbiec. U schyłku XV stulecia w północno-wschodniej części zespołu książęcego dobudowano do niego Dom Mniejszy (Curia Minor), w którym urządzono komnaty i sypialnię książęcą. Inwestycji tej towarzyszyło wykonanie pomniejszych przedsięwzięć budowlanych, takich jak wzniesienie szopy Sądów Ziemskich, czy nowych budynków gospodarczych niezbędnych do realizacji rosnących potrzeb dworu. U schyłku średniowiecza obronność zamku podkreślały trzy wieże: wspomniana wieża Wielka, Żuraw oraz tak zwana wieża Dworzan.
|
|
|
WARSZAWA. WIDOK MIASTA I ZAMKU KSIĄŻĘCEGO OD WSCHODU W 1. POŁOWIE XVII WIEKU NA RYCINIE BRAUNA I HOGENBERGA.
'DOMKI Z DYMKAMI' TO CURIA MAIOR I CURIA NOVA. NAJWYŻSZA BUDOWLA TO KOLEGIATA ŚW. JANA, A PRZED NIĄ CURIA MINOR
|
roku 1526 zmarł bezpotomnie ostatni książę z linii Piastów Mazowieckich Janusz III. O otrucie zaledwie 24-letniego władcy posądzano (rzekomo) nieszczęśliwie zakochaną w nim wojewodziankę płocką Katarzynę Radziejowską. Cień podejrzeń w tej sprawie padł również na starostę błońskiego Piotra Jordanowskiego, który miał za pomocą niejakiego Mrokowskiego zakupić truciznę u znanego płockiego aptekarza Jana Altensee. Aby ostatecznie wyjaśnić sprawę król Zygmunt I Stary powołał specjalną komisję śledczą, a następnie w dniu 9 lutego 1528 orzekł, że książę Janusz nie sztuką ani sprawą ludzką, lecz z woli Pana Wszechmocnego z tego świata zszedł. Mimo tego pogłoski szerzyły się dalej i coraz powszechniej zgon Janusza oraz jego brata Stanisława zaczęto kojarzyć z polską królową, Boną Sforzą, co miało swoje uzasadnienie w korzyściach Bony i jej męża, bowiem po bezpotomnej śmierci książąt będące lennem Polski Mazowsze zostało wcielone do Królestwa, by odtąd funkcjonować na prawach województwa. Po przejęciu dzielnicy Zygmunt Stary odnowił Dom Wielki z przeznaczeniem na siedzibę władcy, Dom Mniejszy pozostawiając w dożywotnie użytkowanie siostrze zmarłego Janusza, księżniczce Annie. W 1569 roku uchwałą sejmową w Lublinie powołano Rzeczpospolitą Obojga Narodów Polski i Litwy, czego konsekwencją było przeniesienie z Piotrkowa organizacji Sejmów Korony, które odtąd odbywać się miały na zamku warszawskim. Wielkość, rozplanowanie i wyposażenie gmachu nie odpowiadało jednak potrzebom wynikającym z przedsięwzięcia tak dużych zgromadzeń, stąd Zygmunt August podjął decyzję o jego modernizacji. W tym celu zatrudniono cenionych architektów: autora przebudowy zamku w Brzegu Jakuba Parra oraz wsławionego renesansową transformacją poznańskiego ratusza Jana Baptystę Quadro. Pod ich czujnym okiem całkowicie przekształcono Dom Wielki, w którym przebudowano piętra, położono nowe tynki, wymieniono okna, wstawiono piece, a w izbach ułożono dębowe posadzki. Parter budynku przeznaczono na Izbę Poselską, zaś jego piętro - na siedzibę Senatu. Na północ od Curia Maior wzniesiono podpiwniczony, dwutraktowy Dom Nowy, a następnie umieszczono w nim apartamenty króla i mieszkania straży królewskiej. Adaptacji poddano również Dom Mniejszy, gdzie przez kilkanaście lat mieszkała siostra Zygmunta - Anna Jagiellonka.
|
|
WIDOK Z BRZEGU PRASKIEGO NA AKWAFORCIE A. SOMMERA, ZAMEK NA PRAWO OD MOSTU
|
ZAMEK NA MIEDZIORYCIE E. DAHLBERGA Z 1656 ROKU, S. PUFFENDORF DE RABUS A CAROLO GUSTAVO GESTIS
NA PIERWSZYM PLANIE PO PRAWEJ ALTANA KSIĘCIA WŁADYSŁAWA
|
dniu 27 grudnia 1587 królem Polski został przedstawiciel szwedzkiej dynastii Wazów Zygmunt III, który w 1596 roku przeniósł do Warszawy dwór królewski i urzędy centralne, a w 1611 zamieszkał tutaj na stałe. Wcześniej jednak dokonał gruntownej modernizacji założenia, przystosowując je do nowej funkcji głównej siedziby królewskiej. Pod kierunkiem m.in. Mateusza Castello, Jana Trevano i Konstantego Tencalli rozwinięto istniejący układ przestrzenny przez dobudowanie aż trzech nowych skrzydeł mieszkalnych. Od strony północnej wzniesiono długi na 45 metrów dwupiętrowy dom z bramą Senatorską, gdzie obok apartamentów królewskich ulokowano prywatną kaplicę Wazów oraz pokoje dziecięce. Przylegało do niego liczące aż 90 metrów długości skrzydło zachodnie z Wieżą Zegarową, zwaną również Zygmuntowską. Jako ostatni w tym układzie powstał łączący skrzydło zachodnie z Wieżą Grodzką budynek południowy z charakterystyczną bramą wjazdową na dziedziniec. W efekcie powstała obszerna pięcioskrzydłowa rezydencja, która kształtem i wystrojem elewacji zewnętrznych zbliżona była już do współczesnego nam zamku. W niewielkim stopniu prace kontynuował syn i następca Zygmunta III - Władysław IV. Wzniósł on we wschodniej części dziedzińca wieżę ze schodami prowadzącymi do apartamentów królewskich; najbardziej jednak rozpoznawalną inwestycją tego władcy była ufundowana na cześć ojca marmurowa kolumna z posągiem przodka, zwana współcześnie Kolumną Zygmunta. Podczas rządów Władysława, a także za panowania jego przyrodniego brata Jana Kazimierza zamek królewski otrzymał niezwykle bogato zdobioną barokową dekorację wnętrz w postaci wyrafirowanej sztukaterii, zdobnych posadzek, perskich kobierców i wspaniałych malowideł ściennych autorstwa mistrzów włoskich i flamandzkich. W pierwszej połowie XVII wieku rozpoczęto budowę nowoczesnych obwarowań, lecz prace te przerwano po wzniesieniu kurtyn chroniących południową i wschodnią część rezydencji.
|
|
PROJEKT PRZEBUDOWY ZAMKU W STYLU PÓŹNEGO BAROKU, WIDOK OD STRONY WISŁY, 2. POŁOWA XVIII WIEKU
|
odczas katastrofalnego w skutkach dla całego państwa polskiego najazdu wojsk szwedzkich w latach 1655 -56 zamek został zdewastowany i doszczętnie ograbiony. Decyzją króla Karola Gustawa zrabowano bibliotekę królewską, a z komnat i korytarzy zamkowych wykradziono trzysta obrazów, wśród nich portrety królów polskich, które później popłynęły do zamku Gripsholm w Szwecji. Zrywano obicia ścienne, drogocenne arrasy, fragmenty marmurowej kamieniarki, rozebrano też zbudowaną z 32 kolumn galerię ogrodową. O gorliwości najeźdźców w rabowaniu narodowego majątku świadczy fakt zeskrobywania i wypalania złota z ram obrazów i framug drzwi, a o ogromnej skali zniszczeń – organizowanie przez Szwedów wycieczek konnych po wnętrzach zamkowych. Jan Kazimierz abdykował w 1668 roku, by natępnie udać się na emigrację do Francji, dokąd zabrał dużą część ocalałych ze szwedzkiej wojny zbiorów. Jego następcy: Michał Korybut, Jan III Sobieski oraz (szczególnie) August II mieli wielkie, ambitne plany przebudowy królewskiej rezydencji, lecz z uwagi na ograniczone możliwości finansowe mogli pozwolić sobie jedynie na zmiany dekoracji i wyposażenia sal zamkowych. Gruntownej modernizacji doczekał się gmach dopiero za czasów Augusta III. Pod nadzorem architektów: Johanna Karchera, Joachima Daniela Jaucha i Gaetano Chaveriego przebudowano go w stylu późnego baroku, zmieniono też wystrój wnętrz. W latach 1741-46 ukształtowano od nowa architekturę elewacji wschodniej z monumentalnym ryzalitem środkowym i towarzyszącymi mu dwoma ryzalitami bocznymi, zaś w miejscu nowożytnych fortyfikacji bastionowych, tuż przy brzegu Wisły, wybudowano 200-metrowej długości oficynę dla służby. W wyniku prowadzonych z inicjatywy króla Augusta zmian w układzie przestrzennym zamku wykształcił się ostateczny jego podział na część rezydencjalną z kaplicą, Salą Jadalną, Sypialnią i pokojami w skrzydle wschodnim oraz część państwową mieszczącą w pozostałych skrzydłach między innymi Izbę Poselską i Salę Senatorską.
|
|
KOLOROWANA POCZTÓWKA Z WIDOKIEM ZAMKU, OKOŁO 1900
|
WIDOK OD STRONY ZAMKU KRÓLEWSKIEGO W KIERUNKU MOSTU ALEKSANDRYJSKIEGO, POCZTÓWKA Z OKOŁO 1900 ROKU
|
roku 1767 na zamku wybuchł pożar. Już jednak przed tym tragicznym wydarzeniem stan budowli nie był najlepszy, o czym może świadczyć fragment lustracji, w której pisano: dachy złe, sufity i pułapy gniły. Decyzją Stanisława Augusta Poniatowskiego i pod nadzorem architektonicznym Jakuba Fontany, a później Dominika Meriniego i Jana Chrystiana Kamsetzera w latach 70. XVIII wieku dokonano klasycystycznej przebudowy skrzydła wschodniego. Równocześnie nad przekształceniem i upiększeniem pałacowych wnętrz pracowali sprowadzeni z południa Europy artyści: Andre Lebrun, Marcello Baciarelli i Bernardo Belotto zwany Canaletto. Układ funkcjonalny rezydencji wzbogacono ponadto przez wybudowanie przylegającego do południowego narożnika zamku gmachu Biblioteki Królewskiej. Wraz z nadejściem rozbiorów i upadkiem państwa polskiego nastał kres świetności zamku, który symbolicznie możemy określić na rok 1795. Na początku wieku XIX, gdy Warszawa znajdowała się w zaborze pruskim, dawny pałac królów polskich zdegradowano do roli podrzędnej siedziby Fryderyka Wilhelma III. Po upadku Księstwa Warszawskiego pełnił on funkcję rezydencji carskich namiestników; z komnat usunięto wszystkie symbole narodowe, a większość cennego wyposażenia wywieziono do Rosji. W tym okresie ukształtowany został w obecnej formie Plac Zamkowy i arkady Kubickiego od strony Wisły, które stanowiły wspólny fragment planowanej rozbudowy elewacji wschodniej. Sporządzono także kilka innych projektów rozbudowy, ale w związku ze spadkiem politycznego znaczenia zamku i miasta nigdy nie doczekały się one pełnej realizacji.
|
|
PRZEGLĄD ODDZIAŁÓW NOWEJ POLSKIEJ ARMII NA PLACU ZAMKOWYM, 1918
|
UROCZYSTOŚCI POGRZEBOWE PREZYDENTA GABRIELA NARUTOWICZA, 1922
|
o odzyskaniu przez Polskę niepodległości uchwałą Rady Ministrów z 19 lutego 1920 roku zamek został przekazany w użytkowanie Naczelnikowi Państwa. Józef Piłsudski na swą siedzibę wybrał jednak Belweder, natomiast w opustoszałych wnętrzach zamieszkał m.in. Ignacy Paderewski, a w latach 1921-25 przebywał tutaj Stefan Żeromski. Kiedy Rosja Radziecka zwróciła skradzione przez carat elementy wyposażenia i dzieła sztuki, pozwoliło to na częściową rekonstrukcję komnat, dzięki czemu w pewnym stopniu odtworzono historyczne wnętrza. Ogólny stan techniczny budowli był jednak zły. Sytuację poprawił zakończony w 1927 roku remont generalny przeprowadzony w celu adaptacji zamku królewskiego dla potrzeb rezydencjalnych i reprezentacyjnych prezydenta RP Ignacego Mościckiego. Część komnat zajęły urzędy prezydenckie i sale galowe, w których odbywały się najważniejsze uroczystości państwowe. Zabytkowa rezydencja gościła wiele koronowanych głów, w tym postacie tak egzotyczne, jak para królewska z Afganistanu i japoński książę Takamatsu. W zamku zaprzysięgano gabinety rządowe, a w roku 1935 w Sali Rycerskiej uroczyście podpisano konstytucję Kwietniową. Wkrótce po napaści Niemiec na Polskę, w dniu 5 września 1939 ewakuowano rodzinę prezydencką i wszystkie urzędy, a dwa tygodnie później zamek stanął w płomieniach. Przetrwał on w ruinie kolejnych pięć lat, do 25 października 1944, kiedy w ramach kampanii odwetowej za Powstanie Warszawskie hitlerowscy saperzy wysadzili go w powietrze. Po nastaniu nowego porządku 2 lipca 1949 roku Sejm podjął decyzję o odbudowie zabytku, jednak z powodów politycznych nie doczekała się ona realizacji. Na rozpoczęcie prac trzeba było czekać aż do objęcia rządów przez tow. Gierka, gdy w ramach otwarcia się władzy na społeczeństwo idea odbudowy jednego z symboli Warszawy otrzymała zielone światło. Pierwsze łopaty wbito w roku 1971, trzy lata później gotowe były elewacje zewnętrzne i dachy, a w pełni odbudowę wraz z urządzeniem wnętrz zakończono w 1984 roku.
|
ZAMEK PO ZNISZCZENIACH, JAKIE DOKONAŁ OGIEŃ W DNIU 17 WRZEŚNIA 1939, FOTOGRAFIA WYKONANA KILKA DNIU PO POŻARZE
|
W TRAKCIE ODBUDOWY ZAMKU, FOTOGRAFIA Z 1973 ROKU
|
dbudowany zamek królewski mieści obecnie muzeum będące Pomnikiem Historii i Kultury Narodu Polskiego. Starannie odrestaurowane wnętrza udostępnione zostały do zwiedzania w grupach tematycznych poświęconych historii polskiego parlamentaryzmu i obejmujących prywatne pomieszczenia dawnych władców oraz ich rodzin. Obok wystaw stałych na zamku prezentowane są ekspozycje czasowe, przygotowane we współpracy z najlepszymi muzeami europejskimi. Warto zaznaczyć, że wstęp do ogrodów zamkowych, Arkad Kubickiego i na dziedziniec jest bezpłatny.
|
SALA RYCERSKA / SALA BALOWA
|
SALA TRONOWA / POKÓJ AUDIENCJONALNY STARY
|
APARTAMENTY KRÓLA JEGOMOŚCI: POKÓJ ŻÓŁTY / POKÓJ SYPIALNY KRÓLA JEGOMOŚCI
|
bronne mury miejskie Warszawy wznoszone były etapami począwszy od około 1330 roku do drugiej połowy XVI stulecia. Zamknęły one swoim obwodem obszar Starego Miasta o powierzchni 8,5 hektara, a ich pełna długość liczyła 1200 metrów. W skład umocnień miejskich wchodziła podwójna linia murów składająca się z niższego muru zewnętrznego i zwieńczonej krenelażem, wysokiej na 6 metrów kurtyny wewnętrznej. Sprawność średniowiecznych fortyfikacji podnosiły wkomponowane w ciąg obwarowań baszty: w murze zewnętrznym było ich co najmniej dwanaście, a w murze wewnętrznym – siedem. Na początku XVI wieku w miejscu rozbudowanego przedbramia bramy Nowomiejskiej wzniesiono potężną basteję z przejazdem, zwaną Barbakanem. Połączona z kurtyną muru zewnętrznego i zwieńczona ozdobną attyką budowla posiadała cztery półokrągłe baszty ze strzelnicami, a jej głównym zadaniem było wzmocnienie traktu komunikacyjnego łączącego dwa organizmy miejskie: Stare i Nowe Miasto. Starannie odbudowany Barbakan stanowi dziś popularne miejsce spotkań i uliczną galerię sztuki.
|
|
BARBAKAN WARSZAWSKI W PÓŁNOCNEJ CZĘŚCI STAREGO MIASTA PRZY UL. NOWOMIEJSKIEJ
|
amek Królewski stoi w południowo-wschodniej części Starego Miasta, w północnym krańcu Krakowskiego Przedmieścia tworzącego wraz z ulicą Nowy Świat i Alejami Ujazdowskimi najbardziej reprezentacyjny ciąg komunikacyjny stolicy. O ile dotarcie do zabytku nie powinno stanowić żadnego problemu, o tyle kłopotliwe może być znalezienie miejsca parkingowego w rozsądnej od niego odległości, choć biorąc pod uwagę wielkość miasta nie powinno być to aż tak trudne. W promieniu 200-300 metrów na północ od zamku, przy ul. Wybrzeże Gdańskie funkcjonuje kilka prywatnych parkingów. Można też wybrać kierunek południowy, na Mariensztat, gdzie w okolicach ul. Furmańskiej i Dobrej znajduje się wiele tego typu miejsc dostępnych bezpośrednio przy ulicach lub na prywatnych placach. (mapa zamków województwa)
|
|
1. B. Guerquin: Zamki w Polsce, Arkady 1984
2. I. T. Kaczyńscy: Zamki w Polsce północnej i środkowej, Muza SA 1999
3. L. Kajzer, J. Salm, S. Kołodziejski: Leksykon zamków w Polsce, Arkady 2001
4. J. Lileyko: Zamek warszawski 1569-1763, Ossolineum 1984
5. A. R. Sypek: Zamki i warownie ziemi mazowieckiej, TRIO 2002
|
WIDOK NA ZAMEK Z TARASU WIDOKOWEGO PRZY KOŚCIELE AKADEMICKIM ŚW. ANNY NA KRAKOWSKIM PRZEDMIEŚCIU
|
PLAC ZAMKOWY Z KOLUMNĄ ZYGMUNTA, NA DRUGIM PLANIE BAZYLIKA ARCHIKATEDRALNA
|
W pobliżu:
Warszawa - Zamek Ujazdowski XVIIw., 4 km
Warszawa - zamek Ostrogskich XVIw., przebudowany, 1 km
Czersk - ruina zamku książęcego XIVw., 35 km
|
tekst: 2004
fotografie: 2010, 2017
© Jacek Bednarek
|
|