WIEŻA KLIMEK, ZREKONSTRUOWANY ELEMENT ARCHITEKTURY OBRONNEJ ZAMKU W GRUDZIĄDZU
ŹRÓDŁO: WIKIPEDIA

oczątki krzyżackiego osadnictwa w Grudziądzu historycy da­tu­ją na rok 1231. Je­de­na­ście lat póź­niej w po­bli­żu o­sa­dy, nad brze­giem je­zio­ra Rządz, wspie­ra­ni przez woj­ska księ­cia po­mor­skie­go Świę­to­peł­ka Pru­so­wie star­li się z od­dzia­ła­mi krzy­żac­ki­mi, za­da­jąc im ogro­mne stra­ty sza­co­wa­ne (wed­ług ma­ło wia­ry­god­nych źró­deł) na 1500 po­le­głych po stro­nie Za­ko­nu. Za­ło­ga po­blis­kie­go gro­du nie przy­szła z po­mo­cą dzie­siąt­ko­wa­nym woj­skom, co mo­że świad­czyć o tym, że al­bo by­ła ona nie­zbyt licz­na, al­bo gród był już znisz­czo­ny i opusz­czo­ny, lub po pro­stu jesz­cze go nie zbu­do­wa­no. Na pod­sta­wie now­szych ba­dań część his­to­ry­ków pre­zen­tu­je po­gląd, że Krzy­ża­cy po­ja­wi­li się w Gru­dzią­dzu do­pie­ro w po­ło­wie XIII stu­le­cia. Wcze­śniej o­sa­da na­le­żeć mia­ła do bi­sku­pa mi­syj­ne­go Prus Chris­tia­na, a na­stęp­nie do ar­cy­bi­sku­pa Al­ber­ta Suer­beera, z ini­cja­ty­wy któ­rych wznie­sio­no pier­wsze mu­ro­wa­ne u­moc­nie­nia, wy­ko­rzy­sta­ne póź­niej przez u­rzęd­ni­ków za­kon­nych do bu­do­wy włas­nej wa­row­ni. Kil­ka­na­ście lat po za­koń­cze­niu pier­wszej woj­ny ze Świę­to­peł­kiem u­sta­no­wio­no w Gru­dzią­dzu kom­tu­rię i przy­pusz­czal­nie w la­tach 1250-1260 roz­po­czę­to sta­wia­nie mu­rów zam­ku o­bron­ne­go. W 1255 ro­ku na te­re­nie gro­du od­by­ło się zgro­ma­dze­nie bi­sku­pów z ca­łych Prus zwo­ła­ne ce­lem u­nor­mo­wa­nia sy­tu­acji fi­nan­so­wej o­raz sta­nu po­sia­da­nia po­szcze­gól­nych die­ce­zji, wte­dy też bi­skup po­me­zań­ski Er­nest prze­ka­zał o­sa­dę Krzy­ża­kom i prze­niósł swo­ją sie­dzi­bę do Kwi­dzy­na. Bu­do­wa wa­row­ni trwa­ła przy­pusz­czal­nie do ro­ku 1299, gdy u­koń­czo­no pra­ce przy zam­ko­wej ka­pli­cy. Pod­czas woj­ny z Wła­dy­sła­wem Ło­kiet­kiem wła­śnie z Gru­dzią­dza wiel­ki mistrz Wer­ner von Or­selh do­wo­dził o­bro­ną pań­stwa za­kon­ne­go. W 1338 ro­ku na sku­tek o­bsu­nię­cia się skar­py po dłu­go­trwa­łych desz­czach i po­wo­dzi za­wa­li­ło się za­cho­dnie skrzy­dło zam­ku, któ­re póź­niej od­bu­do­wa­no.

WIEŻA KLIMEK PRZED REKONSTRUKCJĄ, 2010

odczas bitwy pod Grunwaldem zginęła większość do­stoj­ni­ków za­kon­nych, wśród nich kom­tur gru­dziądz­ki Wil­helm Haf­fen­stein. Nie­dłu­go po tym wy­da­rze­niu na zam­ku u­wię­zio­no Mi­ko­ła­ja z Ryń­ska, cho­rą­że­go cho­rąg­wi Zie­mi Cheł­miń­skiej i uczest­ni­ka pa­mięt­ne­go star­cia, któ­re­go Krzy­ża­cy ob­wi­nia­li go o zbyt wcze­sne zwi­nię­cie cho­rąg­wi na znak za­prze­sta­nia wal­ki. Mi­ko­łaj zo­stał pod­stęp­nie schwy­ta­ny przez ry­ce­rza Hen­ry­ka Hol­ta z Li­pień­ka, na­stęp­nie prze­wie­zio­ny do Gru­dzią­dza i po trwa­ją­cych trzy dni tor­tu­rach - ścię­ty. Wcze­śniej jed­nak mia­sto prze­szło na krót­ki o­kres w rę­ce pol­skie i w tym cza­sie przez dwa mie­sią­ce fun­kcję sta­ro­sty peł­nił tu­taj wiel­ko­pol­ski ry­cerz Moś­cic ze Stę­sze­wa. W prze­de­dniu woj­ny trzy­na­sto­let­niej (1454-1466), wo­bec ro­sną­ce­go nie­za­do­wo­le­nia miesz­czan, Krzy­ża­cy pre­wen­cyj­nie wzmoc­ni­li za­mek. Gru­dziądz był w tym cza­sie miej­scem zja­zdów an­ty­krzy­żac­kie­go Związ­ku Prus­kie­go, któ­re­go człon­ko­wie spo­rzą­dzi­li li­stę krzywd, ja­kich lud­ność cy­wil­na do­zna­ła od Za­ko­nu. Wśród 66 po­zy­cji jed­na od­no­si­ła się rów­nież do za­ło­gi gru­dziądz­kiej - sta­wia­no jej nie­zro­zu­mia­ły dziś za­rzut, iż je­den pan za­kon­ny zwa­ny Ca­me­ra­ver wła­żąc na dach za­bił się. W dniu 4. lu­te­go 1454 Zwią­zek Prus­ki wy­po­wie­dział po­słu­szeń­stwo Pań­stwu Krzy­ża­ckie­mu, a czte­ry dni póź­niej po­wstań­cy zdo­by­li za­mek i po­mi­mo póź­niej­szych prób je­go od­bi­cia ten do koń­ca woj­ny po­zo­stał naj­pierw w rę­kach zwią­zku, a na­stęp­nie pod za­rzą­dem sta­ro­stów, by w ro­ku 1466 na mo­cy u­sta­leń dru­gie­go po­ko­ju to­ruń­skie­go przejść pod trwa­łe pa­no­wa­nie pol­skie. Ja­ko sie­dzi­ba sta­ro­stwa za­mek goś­cił mię­dzy in­ny­mi Zyg­mun­ta Au­gu­sta, Wła­dy­sła­wa IV, Ste­fa­na Ba­to­re­go czy Ja­na III So­bie­skie­go. Z wro­gim przy­ję­ciem spo­tkał się Zyg­munt III Wa­za, któ­ry w 1587 ro­ku w cza­sie po­dró­ży na ko­ro­na­cję ze Szwe­cji do Kra­ko­wa wraz ze swo­ją sio­strą An­ną za­mie­rzał tu­taj spę­dzić noc­leg. Mo­nar­cha ten bez prze­szkód na­to­miast ba­wił na zam­ku w dniu 17 ma­ja 1623. Je­go wi­zy­ta ko­szto­wa­ła wte­dy mia­sto po­nad 500 grzy­wien, z cze­go na sa­mo tyl­ko wi­no wy­da­no po­noć 322 grzy­wny, czy­li rów­no­war­tość 65 kg sre­bra!

WIDOK ZAMKU OD ZACHODU Z 1. POŁOWY XVII WIEKU NA AKWARELI A. BOOTA

Ten zamek leży nad Wisłą na górze murami staro świeckiemi ob­wie­dzio­ny jesz­cze od Krzy­ża­ków An­no 1299 eri­go­wa­ny do któ­re­go wjazd od po­łu­dnia przez mia­sto. Bra­ma pier­wsza od mia­sta mu­ro­wa­na wro­ta pod­wój­ne drze­wnia­ne na za­wia­sach że­laz­nych z ku­ną y kłód­ką na łań­cu­chu do za­my­ka­nia. Ku dru­giej bra­mie po pra­wej rę­ce ciąg­nie się mur wy­so­ki, a po le­wej rę­ce wy­pa­dło mu­ru od Wi­sły łok­ci 66. To miej­sce jest szta­che­ta­mi za­gro­dzo­ne. Wszed­łszy na dzie­dzi­niec od dru­giej bra­my na pra­wey rę­ce stoi stay­nia y wo­zo­wnia prze­mu­ro­wa­na pod jed­nym da­chem przy­kry­ta da­chów­ką gó­ry ma­jąc na zło­że­nie sia­na na któ­re gó­ry wscho­dy z dzie­dziń­ca idą. Do tey stay­ney y wo­zo­wni­cy wro­ta do oboj­ga po­dwój­ne na za­wia­sach z ha­ka­mi że­laz­nych z ku­na­mi do za­my­ka­nia że­laz­ny­mi. W stay­ni po­dło­gi y żło­by po obu stro­nach do­bre. Na tey stay­ni y wo­zo­wni dach po­trze­bu­je re­pa­ra­cyj (...)

Z dziedzińca po prawej stronie pod wschodami drzwi proste za­my­ka­ją się na kłód­ke, tam jest ko­mór­ka dla więź­niów. Dru­gei drzwi pro­ste mo­że na klat­kę za­my­kać y tam Ko­mór­ka jest, wniej po­dło­ga już zła, ok­na nie masz tyl­ko kra­tka że­laz­na ale sta­ra. Trze­cie drzwi na za­wia­sach y ha­kach, wrze­ciądz do zam­knię­cia, tam jest spi­żar­nia, ok­na o czte­rech kwa­te­rach dwa ale jed­no z nich stłu­czo­ne, te ok­na bez za­wias­ków. Czwar­te drzwi na za­wia­sach y za­mek pro­sty z klu­czem do skle­pu, idzie ten sklep pod ka­pli­ce, scho­dy do nie­go są do­bre w ok­nach prę­ty że­laz­ne. W tym skle­pie jest dru­gi skle­pik mu­ro­wa­ny, drzwi u nie­go na za­wia­sach y wrze­ciądz, mo­że się na kłód­ke zam­knąć. W dru­giej ścian­ce są drzwi sta­re na za­wia­sach y ha­kach do­brych y wrze­ciądz mo­że się na kłód­ke za­my­kać, tam jest gmach to jest sta­ra kuch­nia, w niej ko­min wiel­ki wpro­wa­dzo­ny, okien nie masz tyl­ko ra­my od nich od dzie­dziń­ca. Za tą sta­rą kuch­nią jest w dru­gim gma­chu pie­kar­nia, drzwi nie masz tyl­ko ko­min wiel­ki y piec pie­kar­ny. W czwar­tej ścia­nie kuch­nia przy­mu­ro­wa­na do niej drzwi na za­wia­sach, ha­kach, klam­ka y wrze­ciądz do zam­knię­cia ale drzwi sta­re, ko­min wiel­ki, ogni­sko z przy­mur­ka­mi dla wy­go­dy ku­char­ski to al­ias jest w sie­ni. Pod tą kuch­nią sklep ciem­ny bez okien y scho­dów nie masz a w iz­bie tey ku­chen­ny za­ry­wa się, skle­pie­nie te­goż skle­pu. Okien w tej ku­chni je­de­na­ście bez za­wias­ków y kiet­ków, nie otwie­ra­ją się, te ok­na do­bre, tyl­ko szyb kil­ka w nich stłu­czo­nych.

Za kuchnią w rogu wieża okrągła wysoka zowie się Klimek. Przyj­ście do nie­go z te­lu w mu­rze drzwi na za­wia­sach, wrze­ciądz y sko­bel do zam­knię­cia kłód­ką, tam wscho­dy mu­ro­wa­ne, któ­re wy­cho­dzą na za­mek do ko­ła, a z mu­ru do Klim­ka mo­stek jesz­cze do­bry ale się sta­rze­je. Do Klim­ka pier­wsze drzwi pro­ste na za­wia­sach y na kłód­ke zam­nię­cie, tam są ko­mór­ki za zam­knię­ciem na kłód­ki dla więź­niów. Da­chy na zam­ku złe miej­sca­mi, oso­bli­wie na e­ko­no­mia y nad gan­kiem przy ka­pli­cy pod czas desz­czów znacz­nie za­cie­ka­ją. Nad pa­ła­ca­mi da­chy do­bre. Dzie­dzi­niec zo­wie się Kę­pa jest bru­kiem ca­ły wy­ło­żo­ny, ale miej­sca­mi za­lazł wie­rzy­skiem y zie­mią. W środ­ku dzie­dziń­ca jest stud­nia ka­mien­na, głę­bo­ka, wo­da się nie­na­da­ją­ca do go­to­wa­nia, tyl­ko chło­dze­nia trun­ków y na ku­chen­ną po­trze­bę. Jest ta stud­nia o­bi­ta że ją za­my­kać mo­że, ale wierzch z de­sek sta­ry ruj­nu­je się. Ko­ło na ca­pach że­laz­nych sła­be. Na wal­cu li­na z ku­bla­mi dwie­ma, że­las­two na nich do­bre y łań­cu­chy przy kub­lach, to na­kry­cie do­brej re­pa­ra­cyji, al­bo ca­łe­go od­no­wie­nia po­trze­bu­je.

Lustracja Starostwa Grudziądzkiego, 1739

OBLĘŻENIE ZAMKU PRZEZ SZWEDÓW, FRAGMENT SZTYCHU E. DAHLBERGHA Z 1656 ROKU
S. PUFENDORF DE REBUS A CAROLO GUSTAVO GESTIS

czasie drugiej wojny ze Szwecją w kwiet­niu 1656 ro­ku Ka­rol Gus­taw X zor­ga­ni­zo­wał w Gru­dzią­dzu sie­dzi­bę szta­bu wo­jen­ne­go i umieś­cił głów­ną kwa­te­rę ar­mii szwedz­kiej, a pół ro­ku póź­niej za­mie­szka­ła tu­taj rów­nież je­go żo­na. W ro­ku 1659 po led­wie ty­go­dnio­wym o­blę­że­niu wa­row­nię za­ję­ły woj­ska pol­skie pod do­wódz­twem Je­rze­go Lu­bo­mir­skie­go. Po­la­cy o­strze­li­wa­li mia­sto i za­mek sto­su­jąc tak zwa­ne o­gni­ste bom­by, któ­re spo­wo­do­wa­ły roz­le­głe i groź­ne po­ż­ary - na ty­le sku­te­czne, że po czwar­tym ta­kim a­ta­ku gar­ni­zon szwe­dzki po­sta­no­wił o­two­rzyć bra­my mia­sta, prze­ka­zu­jąc stro­nie pol­skiej 30 dział i 2 moź­dzie­rze. Ustą­pi­li tak­że o­broń­cy zam­ku, któ­rzy pod­nie­śli bunt prze­ciw o­fi­ce­rom i wbrew roz­ka­zom za­prze­sta­li wal­ki. Pod­czas ko­lej­nej woj­ny w 1703 Szwe­dzi znisz­czy­li i obra­bo­wa­li zam­ko­we wnęt­rza, w tym ka­pli­cę, skąd wy­nie­śli cen­ne wy­po­sa­że­nie i na­czy­nia li­tur­gicz­ne. Sta­cjo­no­wa­nie w Gru­dzią­dzu wojsk róż­nych na­ro­do­wo­ści przy za­nie­cha­niu nie­zbęd­nych re­mon­tów do­pro­wa­dzi­ło za­mek do ru­iny. Po­mi­mo prac, ja­kich po 1765 ro­ku pod­jął się osta­tni sta­ro­sta hra­bia Au­gust Sta­ni­sław von der Holtz, pod ko­niec XVIII wie­ku wa­row­nia nie na­da­wa­ła się już do użyt­ko­wa­nia i w 1800 ro­ku zo­sta­ła o­pusz­czo­na.

MIASTO I ZAMEK OD ZACHODU W LATACH 1738-45 WG G. F. STEINERA

dniu 6. kwietnia 1801 roku król pruski Fryderyk Wil­helm pod­pi­sał na­kaz roz­biór­ki mu­rów śred­nio­wiecz­ne­go zam­ku z prze­zna­cze­niem od­zys­ka­nej ce­gły na roz­bu­do­wę za­kła­du kar­ne­go i bu­do­wę no­wo­żyt­nej twier­dzy gru­dziądz­kiej. Po­wstrzy­ma­no się jed­nak od zbu­rze­nia wie­ży głów­nej. We­dług ro­man­tycz­nej le­gen­dy za jej po­zo­sta­wie­niem wsta­wi­ła się mał­żon­ka kró­la, w rze­czy­wi­sto­ści jed­nak przy­czy­ną za­cho­wa­nia te­go e­le­men­tu daw­nej wa­row­ni był brak środ­ków na roz­bi­ja­nie gru­bych i so­lid­nie spo­jo­nych mu­rów. Tym­cza­sem już w 1807 ro­ku znisz­cze­niu u­le­gła jej ko­ro­na, co by­ło wy­ni­kiem o­strza­łu do­ko­na­ne­go przez prus­ką ar­ty­le­rię, a skie­ro­wa­ne­go na usta­wio­ne tam sta­no­wi­sko o­gnio­we, z któ­re­go Fran­cu­zi ra­zi­li po­łożoną nie­opo­dal cy­ta­de­lę. Za­gła­dę przy­nio­sła jej dru­ga woj­na świa­to­wa i to z rąk nie­miec­kich, gdy de­cy­zją do­wód­cy bry­ga­dy pan­cer­no-spa­do­chro­no­wej "Her­man Gö­ring" wie­żę wy­sa­dzo­no w po­wie­trze, aby u­trud­nić nad­cią­ga­ją­cym woj­skom so­wiec­kim wgląd we wła­sne po­zy­cje. Sil­na eks­plo­zja znisz­czy­ła wte­dy nie tyl­ko wie­żę, ale rów­nież po­zo­sta­ło­ści śred­nio­wiecz­nej za­bu­do­wy w jej naj­bliż­szym o­to­cze­niu.

ELEWACJA POŁUDNIOWA ZAMKU WG G. B. JACOBIEGO Z 1848 ROKU

NADBRZEŻE WIŚLANE NA FOTOGRAFII Z KOŃCA XIX WIEKU, W ODDALI WIEŻA KLIMEK

WIEŻA NA POCZTÓWCE Z 2. DEKADY XX STULECIA

amek w Grudziądzu uważa się za jeden z naj­więk­szych w ca­łym Pań­stwie Za­kon­nym. Wy­bu­do­wa­no go na wzno­szą­cym się o­ko­ło 60 me­trów po­nad po­ziom Wi­sły wscho­dnim jej brze­gu, od­se­pa­ro­wa­nym od są­sia­du­ją­cych wznie­sień na­tu­ral­ny­mi pa­ro­wa­mi i głę­bo­kim sztucz­nym prze­ko­pem. W czę­ści pół­noc­nej mie­rzą­ce­go 170 me­trów dłu­go­ści i 70 me­trów sze­ro­ko­ści wzgó­rza sta­nął za­mek wy­so­ki, a w po­łu­dnio­wej roz­wi­nę­ło się przed­zam­cze. Za­mek wy­so­ki za­ło­żo­no na pla­nie nie­re­gu­lar­nym, gdzie skrzy­dła miesz­kal­ne o­ta­cza­ły we­wnę­trzny dzie­dzi­niec, któ­re­go pół­noc­no-za­cho­dni na­roż­nik zaj­mo­wa­ła wol­no sto­ją­ca wie­ża zwa­na Klim­kiem. Mia­ła ona kształt wal­ca o śred­ni­cy o­ko­ło 9 i wy­so­ko­ści od 20 do 30 me­trów, z wej­ściem u­sy­tu­owa­nym kil­ka­na­ście me­trów nad po­zio­mem grun­tu, do któ­re­go do­stać się mo­żna by­ło drew­nia­nym po­mo­stem prze­rzu­co­nym z ko­ro­ny mu­rów ob­wo­do­wych. Stąd w gó­rę wio­dły krę­te scho­dy ka­mien­ne po­pro­wa­dzo­ne w gru­bo­ści mu­ru do po­miesz­czeń zaj­mu­ją­cych trzy lub czte­ry kon­dy­gna­cje. Część wie­ży po­ni­żej wej­ścia, czy­li oko­ło po­ło­wę jej wy­so­ko­ści zaj­mo­wał szyb wię­zien­ny po­dzie­lo­ny mu­ro­wa­nym skle­pie­niem na dwie częś­ci. W sto­sun­ku do swo­jej śred­ni­cy bu­do­wla ta mia­ła bar­dzo gru­be mu­ry (3,2 me­tra), zbu­do­wa­ne z ce­gieł w wąt­ku wen­dyj­skim (sło­wiań­skim, star­szym) w niż­szych par­tiach i go­tyc­kim (no­wszym) w par­tiach szczy­to­wych. Ce­chy bu­do­wy Klim­ka ja­sno o­kre­śla­ją je­go fun­kcję: by­ła to tzw. wie­ża o­stat­niej o­bro­ny (berg­fried), słu­żą­ca nie­licz­nej, uprzy­wi­le­jo­wa­nej gru­pie o­sób za miej­sce schro­nie­nia w sy­tu­acji za­gro­że­nia. Na co dzień wy­ko­rzy­sty­wa­no ją do ob­ser­wa­cji i syg­na­li­za­cji, ja­ko wię­zie­nie, a być mo­że rów­nież a­dap­to­wa­no na po­trze­by ma­ga­zy­no­we. Brak a­na­lo­gii dla Klim­ka w przy­pad­ku in­nych krzy­żac­kich wa­row­ni w Pru­sach skła­nia do po­sta­wie­nia śmia­łej te­zy, że nie­ko­niecz­nie był on dzie­łem za­kon­nych bu­dow­ni­czych, i być mo­że po­wstał wcze­śniej, peł­niąc po­cząt­ko­wo fun­kcję dzwon­ni­cy koś­cio­ła ka­te­dral­ne­go za­ko­nu cys­ter­sów - pier­wszych wła­ści­cie­li Gru­dzią­dza.

WIEŻA KLIMEK NA PRZEDWOJENNYCH POCZTÓWKACH

łówne skrzydło zamkowe wzniesiono w części południowej za­ło­że­nia. Obej­mo­wa­ło ono prze­jazd bram­ny i skła­da­ło z trzech kon­dy­gna­cji na­ziem­nych o­raz głę­bo­kich piw­nic. Par­ter po obu stro­nach bra­my mie­ścił skle­pio­ne iz­by go­spo­dar­cze; by­ły tu­taj też dwie ce­le wię­zien­ne. Wscho­dnią część pier­wsze­go pię­tra zaj­mo­wa­ła ka­pli­ca NMP, w któ­rej prze­cho­wy­wa­no in­te­re­su­ją­cą re­lik­wię - opra­wio­ną w sre­bro gło­wę św. Kry­sty­ny. Z ka­pli­cą od za­cho­du są­sia­do­wał ka­pi­tu­larz, a da­lej re­fek­tarz – ja­dal­nia kon­wen­tu. Dro­gą a­na­lo­gii mo­że­my za­ło­żyć, że naj­wyż­sza kon­dy­gna­cja peł­ni­ła fun­kcje ma­ga­zy­no­wo-obron­ne. Pier­wsze pię­tro skrzy­dła za­chod­nie­go zaj­mo­wa­ły kom­na­ty go­ścin­ne, wśród nich naj­więk­sza iz­ba (z wi­do­kiem na rze­kę) prze­zna­czo­na dla wiel­kie­go mis­trza, gdy ten goś­cił na zam­ku. Kuch­nię i pie­kar­nię u­sy­tu­owa­no za­pew­ne w skrzy­dle pół­noc­nym. Cha­ra­kte­ry­stycz­na dla ar­chi­tek­tu­ry o­bron­nej Pań­stwa Krzy­żac­kie­go wie­ża la­try­no­wa po­pro­wa­dzo­na by­ła w kie­run­ku za­chod­nim, w stro­nę rze­ki. Cie­ka­wo­stką zam­ku gru­dziądz­kie­go jest fakt, że kom­tur nie mie­szkał w do­mu kon­wen­tu­al­nym, lecz w osob­nym bu­dyn­ku przed fron­tem skrzy­dła po­łu­dnio­we­go.

REKONSTRUKCJA ZAMKU W GRUDZIĄDZU WG A. WOLNIKOWSKIEGO

PLAN ZAMKU KRZYŻACKIEGO W GRUDZIĄDZU: 1. SKRZYDŁO POŁUDNIOWE, 2. SKRZYDŁO PÓŁNOCNE, 3. SKRZYDŁO ZACHODNIE, 4. WIEŻA KLIMEK, 5. GDANISKO, 6. MIEJSCE, W KTÓRYM STAŁ DOM KOMTURA, 7. FOSA ZAMKOWA, 8. PRZEDZAMCZE, 9. ZABUDOWANIA STAREGO MIASTA

dawnego założenia obronnego za­cho­wa­ły się prze­kształ­co­ne na po­cząt­ku XX stu­le­cia nie­licz­ne frag­men­ty mu­rów ob­wo­do­wych pod­zam­cza, fun­da­men­ty zam­ku wy­so­kie­go, a tak­że częś­cio­wo od­gru­zo­wa­na go­tyc­ka stud­nia. Pa­miąt­ka­mi po zam­ku są za­pew­ne tak­że trzy ka­mien­ne pła­sko­rzeź­by wmu­ro­wa­ne w za­chod­nią ścia­nę koś­cio­ła far­ne­go. W la­tach 2006-7 na gó­rze zam­ko­wej pro­wa­dzo­ne by­ły pra­ce, w wy­ni­ku któ­rych od­sło­nię­to przy­zie­mia i piw­ni­ce skrzy­deł mie­szkal­nych zam­ku wy­so­kie­go. W ko­lej­nej de­ka­dzie fun­da­men­ty Klim­ka zo­sta­ły nad­bu­do­wa­ne i dziś wie­ża po­now­nie gó­ru­je nad wzgó­rzem.

Godziny otwarcia wieży

FRAGMENT MURU OBWODOWEGO Z DOBUDOWANYM W XIX WIEKU PSEUDOGOTYCKIM ŁUKIEM

elikty zamku krzyżackiego po­ło­żo­ne są oko­­ło 300 me­trów na pół­noc od Ryn­ku Sta­re­go Mia­sta, na wiś­la­nej skar­pie, w par­ku. Sa­mo­chód naj­wy­god­niej za­par­ko­wać tuż przy rze­ce, na Alei Kró­lo­wej Jad­wi­gi (tzw. Par­king nad Wi­słą), a na­stęp­nie - pie­cho­tą – kie­ro­wać się na pół­noc, wzdłuż Wi­sły, mi­ja­jąc po dro­dze pięk­ne za­byt­ko­we spic­hrze. (ma­pa zam­ków wo­je­wódz­twa)

1. W. Antkowiak, P. Lamparski: Zamki i strażnice krzyżackie ziemi chełmińskiej, 1999
2. K. Bielicki: Zamki województwa toruńskiego, KAW 1980
3. B. Guerquin: Zamki w Polsce, Arkady 1984
4. M. Haftka: Zamki krzyżackie w Polsce, 1999
5. L. Kajzer, J. Salm, S. Kołodziejski: Leksykon zamków w Polsce, Arkady 2001
6. R. Sypek: Zamki i obiekty warowne Państwa Krzyżackiego, Agencja CB 2000

WIDOK Z BŁONI NADWIŚLAŃSKICH NA ŚREDNIOWIECZNE SPICHRZE, W ODDALI GÓRA ZAMKOWA

BRAMA WODNA WYZNACZA POŁUDNIOWĄ GRANICĘ STAREGO MIASTA

W pobliżu:
Pokrzywno - ruina zamku krzyżackiego XIIIw., 10 km
Rogoźno - ruina zamku krzyżackiego XIIIw., 15 km
Radzyń Chełmiński - ruina zamku krzyżackiego XIIIw., 19 km
Nowe - zamek krzyżacki XIVw., przebudowany, 26 km

Warto zobaczyć również:

Unikatowy w skali kraju zespół spich­rzy wznie­sio­nych w okre­sie od XIV do po­ło­wy XVIII stu­le­cia. Zbu­do­wa­no je na stro­mej skar­pie wi­śla­nej, stąd od uli­cy Spich­rzo­wej ma­ją dwie do trzech, a od stro­ny rze­ki pięć do sześ­ciu kon­dy­gna­cji. Współ­cze­śnie znaj­du­ją się w nich sa­le mu­ze­al­ne, pry­wat­ne mie­szka­nia, a część wciąż peł­ni fun­kcje ma­ga­zy­no­we.

Położony w południowo-wschodniej części za­bu­do­wy sta­ro­miej­skiej nie­wiel­ki Ry­nek o wy­mia­rach 54x70 me­trów. Ota­cza­ją go od­bu­do­wa­ne ze znisz­czeń dru­giej woj­ny świa­to­wej ma­lo­wni­cze ka­mie­nicz­ki sty­li­zo­wa­ne na ba­rok z re­pre­zen­ta­cyj­ny­mi szczy­ta­mi.

Gotycką kolegiatę p.w. św. Mikołaja z prze­ło­mu XIII i XIV wie­ku, uz­na­wa­ną za jed­ną z naj­star­szych na zie­mi cheł­miń­skiej. Wew­nątrz po­dzi­wiać mo­żna po­cho­dzą­cą z XIII wie­ku chrzciel­ni­cę ty­pu got­lan­dzkie­go, zdo­bio­ną smo­ka­mi i masz­ka­ro­na­mi, z ro­mań­ską cza­rą. Na uwa­gę za­słu­gu­ją dwie śre­dnio­wiecz­ne kro­piel­ni­ce gra­ni­to­we w kruch­cie i pod wie­żą. Ko­le­gia­ta stoi przy ul. Pro­stej, tuż przy spich­rzach.

Wzniesiony przy Rynku kościół pw. Franciszka Ksa­we­re­go z XVII stu­le­cia, wcho­dzą­cy daw­niej w skład ko­le­gium je­zu­ic­kie­go ufun­do­wa­ne­go przez wo­je­wo­dę Ja­na Dzia­łyń­skie­go. Wnę­trze świą­ty­ni ba­ro­ko­we m.in. bo­ga­to rzeź­bio­ne oł­ta­rze, uz­na­ny za cu­dow­ny wi­ze­ru­nek św. Fran­cisz­ka Ksa­we­re­go o­raz ozdo­bio­ne mo­ty­wa­mi chiń­ski­mi am­bo­na i chór mu­zy­czny.

Charakterystyczną rzeźbę Flisaka stojącego po­środ­ku mo­sięż­nej fon­tan­ny, nie­co na po­łu­dnie od Bra­my Wod­nej. Obok fli­sa­ka skwer, a na nim ta­blicz­ki z naz­wa­mi uli­cy Gru­dziądz­kiej, któ­re by­ły lub na­dal są umiesz­czo­ne w in­nych mia­stach w Pol­sce i Eu­ro­pie.

tekst: 2010
fotografie: 2010
© Jacek Bednarek