ZAMEK RADOSNO, POZOSTAŁOŚCI WIEŻY OSTATNIEJ OBRONY

ie ma pew­noś­ci co do cza­su pow­sta­nia o­raz fun­da­to­ra ka­mien­ne­go za­ło­że­nia ob­ron­ne­go w Ryb­ni­cy Leś­nej. Pow­szech­nie in­wes­ty­cję tę łą­czy się z oso­bą księ­cia świd­nic­ko-ja­wor­skie­go Bol­ka I (+1301), choć w opi­nii częś­ci his­to­ry­ków ten re­gion Su­de­tów w pierw­szej po­ło­wie XIV wie­ku na­le­żał do władz­twa Luk­sem­bur­gów, a wa­ro­wnię zbu­do­wa­li Cze­si ja­ko prze­ciw­wa­gę dla na­le­żą­cej do księs­twa śląs­kie­go po­blis­kiej twier­dzy Ro­go­wiec. W ro­ku 1350 za­mek wzmian­ko­wa­ny ja­ko Vre­din­berg das Haus stał się wraz z przy­na­leż­ny­mi do­bra­mi: Mie­ro­szo­wem, Unis­ła­wem, Go­liń­skiem, Ró­ża­ną, Ko­wa­lo­wą i So­ko­łow­skiem len­nem ry­cer­skim u­żyt­ko­wa­nym przez Mer­ti­na von Schwenk­feld. Po nim – w 1355 ro­ku na­le­żał do Reyncza, Han­no­sa i Je­ri­sla­wa von Schwenk­feld, któ­rym nie­któ­re źród­ła przy­pi­su­ją dzia­łal­ność rau­brit­ter­skąRaubritter – niem. rycerz rozbójnik. Określenie raubritter, które pojawiło się dopiero w XVIII-wiecznych niemieckich romansach rycerskich, oznacza rycerzy lub osoby z rycerskiego rodu, trudniące się napadami, szczególnie na przejeżdżających w pobliżu ich zamku kupców i podróżnych. W Polsce przyjęło się na równi z polską nazwą rycerz rozbójnik, wskutek powszechnej opinii, że zwłaszcza średniowieczne Niemcy dotknięte były tą plagą. , w kon­sek­wen­cji cze­go wa­row­nia mia­ła być im ode­bra­na przez woj­ska kró­lew­skie. Już w ro­ku nas­tęp­nym ja­ko dzie­dzicz­ne len­no wy­ku­pił ją za kwo­tę 2300 kóp gro­szy pras­kich Her­sco de Roz­dia­lo­wicz, jed­nak czas je­go pa­no­wa­nia na zam­ku nie mógł być dłu­gi, bo­wiem już w 1359 oma­wia­ne te­ry­to­rium włą­czo­ne zos­ta­ło do księs­twa świd­nic­kie­go Bol­ka II Ma­łe­go, a po śmier­ci te­go wład­cy w roku 1369 – wdo­wy po nim Agniesz­ki (+1392). W tym cza­sie bur­gra­bią Ra­dos­na był już bis­kup wroc­ław­ski Precz­law von Po­ga­rell (+1376). W 1388 właś­ci­cie­lem len­na wraz z Fes­ten Frew­den­berg zos­tał Hein­rich von Re­chen­berg, któ­ry pla­no­wał roz­bu­do­wę zam­ku, a być mo­że na­wet do­ko­nał jej re­a­li­za­cji, o czym świad­czą za­pi­sy gwa­ran­tu­ją­ce przez Agniesz­kę zwrot po­nie­sio­nych kosz­tów, bę­dą­ce za­pew­ne wy­ni­kiem szcze­gól­nych za­sług tej ro­dzi­ny o­raz tros­ki księż­nej o stan wa­row­ni pań­stwo­wych.

WIEŻA NA RYCINIE T. BLATTENBAUERA Z OKOŁO 1885 ROKU

o śmier­ci Ag­niesz­ki w 1392 ro­ku za­mek wraz z ca­łym księs­twem świd­nic­ko-ja­wor­skim prze­szedł w po­sia­da­nie wład­ców czes­kich i od te­go cza­su jesz­cze kil­ku­krot­nie zmie­niał właś­ci­cie­li. Pod­czas wo­jen hu­syc­kichWojny husyckie – wojny religijne toczone pomiędzy husytami a katolickimi Luksemburgami w Królestwie Czech w latach 1419–1436. Były one prowadzone przez czeskich husytów (głównie taborytów i sierotki) przeciwko krucjatom organizowanym przez cesarza Zygmunta Luksemburskiego przy poparciu papiestwa. Początkiem wojen husyckich stało się powstanie przeciwko obwinionemu za śmierć Jana Husa Zygmuntowi Luksemburskiemu, który po Wacławie IV odziedziczył tron czeski. Wojny husyckie osłabiły pozycję Kościoła katolickiego i feudałów niemieckich w Czechach, przygotowały grunt dla idei reformacji w Europie. był oble­ga­ny co naj­mniej dwu­krot­nie (1427, 1434), lecz nie wia­do­mo, czy ata­ku­ją­cym u­da­ło się go zdo­być. W wy­ni­ku pa­nu­ją­ce­go na Śląs­ku cha­o­su po­li­tycz­ne­go i osła­bie­nia wła­dzy cen­tral­nej spo­wo­do­wa­nej wy­nisz­cza­ją­cy­mi kon­flik­ta­mi re­li­gij­ny­mi właś­ci­cie­le Ra­dos­na, po­dob­nie jak za­rząd­cy wie­lu in­nych su­dec­kich wa­row­ni, wesz­li na dro­gę przes­tęp­czą u­trzy­mu­jąc się z na­pa­dów na kup­ców i oko­licz­ną lud­ność. Ich dzia­łal­ność nie po­zos­ta­ła bez od­po­wie­dzi i już w 1443 ro­ku jed­na z wy­praw od­we­to­wych zor­ga­ni­zo­wa­nych przez miesz­czan wroc­ław­skich zdo­by­ła za­mek, a nas­tęp­nie częś­cio­wo go zbu­rzy­ła. Zos­tał on jed­nak od­bu­do­wa­ny przed 1466 przez bra­ci Han­sa o­raz Ni­ko­lau­sa von Schel­len­dorf, któ­rzy z po­ło­żo­nej w gó­rach twier­dzy kon­ty­nu­o­wa­li ‘tra­dy­cje’ rau­brit­ter­skie po­przed­nich miesz­kań­ców. Os­ta­tecz­nie w ro­ku 1497 z roz­ka­zu kró­la czes­kie­go Wła­dys­ła­wa Ja­giel­loń­czy­ka (+1516) nad­sta­ros­ta Georg von Stein (+1497) na­je­chał wa­row­nię, zdo­był ją, po czym na­ka­zał roz­biór­kę zam­ko­wych mu­rów. Od­tąd Ra­dos­no po­zo­sta­je w ru­i­nie.

ARCHIWALNE FOTOGRAFIE ZAMKU RADOSNO, W GÓRNYM RZĘDZIE PAMIĄTKOWA POCZTÓWKA Z 1902 I FOTOGRAFIA Z 1920 ROKU
NA DOLE ZDJĘCIE Z LAT 30. XX WIEKU ORAZ WIDOK ZIMOWY PRZEDSTAWIAJĄCY STAN WIEŻY W LATACH 60. UBIEGŁEGO STULECIA

praw­dzie za­mek wzmian­ko­wa­no po raz pierw­szy do­pie­ro w po­łow­ie XIV stulecia, to wy­da­je się wy­so­ce praw­do­po­dob­ne, że je­go naj­star­sza część pow­sta­ła o­ko­ło 1300 ro­ku lub na­wet wcześ­niej. Pier­wot­ne za­ło­że­nie ob­ron­ne skła­da­ło się z oto­czo­nej drew­nia­no-ziem­ny­mi u­moc­nie­nia­mi cy­lin­drycz­nej wie­ży o śred­ni­cy 8 met­rów i niez­na­nej wy­so­koś­ci, z wej­ściem u­sy­tu­o­wa­nym na pu­ła­pie 4 met­rów po­nad po­ziom grun­tu. Wznie­sio­na z miej­sco­we­go me­la­fi­ru bu­dow­la zaj­mo­wa­ła naj­wyż­szy, po­łud­nio­wo-wschod­ni ob­szar wzgó­rza, na któ­rym w XIV wie­ku zbu­do­wa­no dom miesz­kal­ny na pla­nie pros­to­ką­ta o bo­kach 9,5x10,5 met­ra i mu­ry ob­ron­ne two­rzą­ce ob­wód wa­row­ny o wy­mia­rach 30x17 met­rów z dzie­dziń­cem o po­wierz­chni o­ko­ło 300 me­trów kwa­dra­to­wych. Do­stę­pu do nie­go bro­ni­ła wie­ża bram­na po­sta­wio­na na pla­nie kwa­dra­tu o bo­ku 6 me­trów, wkom­po­no­wa­na w pół­noc­no-za­chod­ni od­ci­nek mu­rów, a tak­że wy­ku­te w ska­le fo­sy o sze­ro­koś­ci 3,5 do 7 i głę­bo­koś­ci się­ga­ją­cej 4 me­trów. Funk­cje gos­po­dar­cze zam­ku re­a­li­zo­wa­ło po­ło­żo­ne w po­łud­nio­wej częś­ci pla­te­au sto­sun­ko­wo nie­wiel­kie pod­zam­cze, któ­re­go po­wierz­chnia nie prze­kra­cza­ła 250 me­trów kwa­dra­to­wych.

PLAN ZAMKU W ŚREDNIOWIECZU WG R. MRUCZKA: 1. CYLINDRYCZNA WIEŻA, 2. BUDYNEK MIESZKALNY, 3. BASZTA BRAMNA

REKONSTRUKCJA ZAMKU Z XIV WIEKU WG R. MRUCZKA

o cza­sów współ­czes­nych za­cho­wa­ła się ru­i­na wie­ży o wy­so­koś­ci oko­ło 12 met­rów, a tak­że od­sło­nię­te nie­daw­no skrom­ne po­zos­ta­łoś­ci fun­da­men­tów bu­dyn­ku miesz­kal­ne­go w pół­noc­no-za­chod­niej częś­ci da­wne­go zes­po­łu o­bron­ne­go. Do­stęp do zam­ku jest nie­o­gra­ni­czo­ny bez wzglę­du na po­rę dnia i ro­ku. Z uwa­gi jed­nak na sy­ste­ma­tycz­nie po­gar­sza­ją­cy się stan poz­ba­wio­nej o­pie­ki ru­i­ny na­le­ży za­cho­wać naj­wyż­szą os­troż­ność przy zbli­ża­niu się do wie­ży, ist­nie­je bo­wiem ry­zy­ko zra­nie­nia spo­wo­do­wa­ne­go przez spa­da­ją­ce z niej od­łam­ki skal­ne. War­to też za­ło­żyć na no­gi wy­so­­kie obuwie, po­nie­waż na oko­lic­znych łą­kach spot­kać moż­na żmi­ję zyg­za­ko­wa­tą.

ZAMEK RADOSNO: PO LEWEJ PERSPEKTYWA WSCHODNIA, Z PRAWEJ WIDK OD STRONY ZACHODNIEJ Z POZOSTAŁOŚCIAMI ZABUDOWAŃ NA PIERWSZYM PLANIE

RELIKTY BUDYNKU MIESZKALNEGO I BASZTY BRAMNEJ W ZACHODNIEJ CZĘŚCI WZGÓRZA

ZAJRZEĆ MOŻNA RÓWNIEŻ DO WIEŻY, CHOĆ NIE JEST TO ZBYT BEZPIECZNE...

a­mek Ra­dos­no stoi w naj­da­lej wy­su­nię­tej na za­chód częś­ci bez­im­ien­ne­go wznie­sie­nia, na wy­so­koś­ci o­ko­ło 770 m n.p.m. Od po­ło­żo­ne­go nie­o­po­dal schro­nis­ka An­drze­jów­ka dzie­li go nies­peł­na ki­lo­metr. Aby się tam dos­tać, ze schro­nis­ka na­le­ży kie­ro­wać się zie­lo­nym szla­kiem na za­chód, by po kil­ku­set me­trach zmie­nić szlak na żół­ty. Da­lej dro­ga pro­wa­dzi co­raz wyż­szą gra­nią pros­to do zam­ku. Oso­by po­dró­żu­ją­ce ko­le­ją po­win­ny wy­siąść na dwor­cu PKP Wał­brzych Głów­ny, skąd cze­ka ich dłu­gi 10-ki­lo­me­tro­wy spa­cer. Al­ter­na­ty­wą dla tej naj­zdrow­szej for­my tran­spor­tu po­zo­sta­ją au­to­bu­sy ko­mu­ni­ka­cji miej­skiej li­nii 12 kur­su­ją­ce kil­ka ra­zy dzien­nie z Wał­brzy­cha wprost do An­drze­jów­ki. Do schro­nis­ka dos­tać się moż­na rów­nież sa­mo­cho­dem pry­wat­nym, przy czym ze wzglę­du na ko­niecz­ność prze­jaz­du przez te­ren ka­mie­nio­ło­mu w okre­ślo­nych go­dzi­nach dro­ga mo­że być zam­knię­ta, co po­dyk­to­wa­ne zos­ta­ło wzglę­da­mi bez­pie­czeń­stwa. (ma­pa zam­ków)

1. M. Chorowska: Rezydencje średniowieczne na Śląsku, OFPWW 2003
2. L. Kajzer, J. Salm, S. Kołodziejski: Leksykon zamków w Polsce, Arkady 2001
3. R. Łuczyński: Chronologia dziejów Dolnego Śląska, Atut 2006

WIDOK RUIN Z ZIELONEGO SZLAKU PROWADZĄCEGO DO SOKOŁOWSKA

W pobliżu:
Grzmiąca - ruina zamku książęcego Rogowiec XIIIw., 4 km
Wałbrzych - pozostałości zamku Nowy Dwór XIVw., 9 km
Zagórze Śląskie - ruina zamku książęcego Grodno XIV/XVIw., 18 km
Grzędy - pozostałości zamku książęcego Konradów XIVw., 20 km
Czarny Bór - ruina zamku książęcego XIVw., 20 km

Warto zobaczyć również:

Roz­cią­ga­ją­ce się łu­kiem mię­dzy Kar­ko­no­sza­mi na za­cho­dzie, Gó­ra­mi Wał­brzys­ki­mi na pół­no­cy i Gó­ra­mi So­wi­mi na wscho­dzie Gó­ry Ka­mien­ne z naj­więk­szą i naj­pięk­niej­szą ich częś­cią zwa­ną Gó­ra­mi Su­chy­mi, w ser­cu któ­rych stoi za­mek Ra­dos­no. Pas­mo to zwa­ne jest cza­sa­mi Su­dec­ki­mi Tat­ra­mi ze wzglę­du na stro­mo i gwał­tow­nie uksz­tał­to­wa­ne zbo­cza o­raz os­tro za­koń­czo­ne szczy­ty, co zna­laz­ło swo­je od­bi­cie w nie­któ­rych ich naz­wach (Sto­żek Wiel­ki, Ro­go­wiec, Ru­prech­tic­ki Szpi­czak). Naj­wyż­szym szczy­tem Gór Su­chych jest poz­ba­wio­na szla­ków tu­rys­tycz­nych Wa­li­gó­ra (934-936 m n.p.m.) wzno­szą­ca się po­nad ma­low­ni­czą Prze­łę­czą Trzech Do­lin z wy­bu­do­wa­nym na niej przed­wo­jen­nym schro­nis­kiem An­drze­jów­ka. Więk­szość ich po­wierz­chni zaj­mu­ją sztu­cznie na­sa­dzo­ne la­sy świer­ko­we za­miesz­ki­wa­ne m.in. przez mu­flo­ny, któ­re sam mia­łem tu­taj przy­jem­ność spot­kać. W za­chod­niej częś­ci te­go łań­cu­cha gór­skie­go przy­cup­nę­ła ma­low­ni­cza miej­sco­wość So­ko­łow­sko (niem. Gor­ber­sdorf), cie­szą­ca się w XIX wie­ku wiel­ką sła­wą pierw­sze­go na świe­cie sa­na­to­rium prze­ciw­gruź­licz­ne­go, w któ­rej wy­bu­do­wa­no skocz­nię nar­ciar­ską, i któ­rą nie przy­pad­kiem na­zy­wa­no śląs­kim Da­vos. Gdzie goś­cił Ty­tus Cha­łu­biń­ski, a dzie­ciń­stwo spę­dził Krzys­ztof Kieś­low­ski. Dziś nie­wie­le zos­ta­ło już z te­go splen­do­ru i choć mias­tecz­ko współ­cześ­nie wy­glą­da jak wpół-wy­mar­łe, miej­sca­mi wręcz od­py­cha­ją­ce zde­was­to­wa­ną ar­chi­tek­tu­rą daw­nych pa­wi­lo­nów, za­nied­ba­nym par­kiem zdro­jo­wym i pow­szech­ną atmos­fe­rą PRL-ow­skiej pro­le­ta­ry­za­cji w naj­gor­szym wy­da­niu, to jed­nak trud­no o­przeć się cza­ro­wi So­ko­łow­ska, któ­re wciąż da­je na­dzie­ję, że je­go u­pa­dek nie jest de­fi­ni­tyw­ny. Roz­wa­ża­jąc o za­byt­kach war­to wspom­nieć rów­nież o sto­ją­cej w Ryb­ni­cy Leś­nej jed­nej z naj­star­szych w Su­de­tach drew­nia­nych świą­tyń, XVI-wiecz­nym koś­cie­le pw. Św Jad­wi­gi Śląs­kiej. To­wa­rzy­szy mu 400-let­nia drew­nia­na dzwon­ni­ca, a ca­łość jest dos­ko­na­le wi­docz­na z dro­gi pro­wa­dzą­cej do An­drze­jów­ki.

Na fotografiach od góry i od lewej: 1. Fragment zielonego szlaku w drodze do Sokołowska, 2. Wi­dok z zie­lo­ne­go szla­ku na cer­kiew św. Mi­cha­ła Ar­cha­nio­ła w So­ko­łow­sku, 3. Pa­no­ra­ma So­ko­łow­ska, 4. Zie­lo­ny szlak z An­drze­jów­ki do zam­ku Ra­dos­no, 5. An­drze­jów­ka na Prze­łę­czy Trzech Do­lin, 6. Szlak żół­ty w dro­dze do ruin zam­ku (na fo­to­gra­fii au­tor), 7. Koś­ciół pw. św. Jad­wi­gi Śląs­kiej w Ryb­ni­cy Leś­nej, 8. Cer­kiew św. Mi­cha­ła Ar­cha­nio­ła w So­ko­łow­­sku, 9. Frag­ment za­bu­do­wy So­ko­łow­ska

tekst: 2019
fotografie: 2012, 2014
© Jacek Bednarek