ZAMEK W ŚWIEBODZINIE, DZIŚ TO JUŻ TYLKO OPUSZCZONA RUINA

amek w Świebodzinie został zbudowany u schyłku XIII lub na początku XIV stulecia przez nieznanego fundatora, którym prawdopodobnie był jeden z książąt śląskich. Z roku 1329 pochodzi pierwsza wzmianka o warowni wymieniająca civitas ad castrum Swibzin jako własność księcia żagańskiego Henryka IV. W XIV wieku na zamku zamieszkiwały wdowy książę­ce, służył on także jako centrum admi­nistracyjne dla wschodniej Brandenburgii z jej majątkami ziemskimi i prawami. W XV stuleciu na krótko przeszedł w zastaw zakonu joannitów z Łagowa i przypuszczalnie w tym czasie został rozbudowany.

WIDOK MIASTA NA RYCINIE BRAUNA Z 1618 ROKU, ZAMEK WIDOCZNY PO LEWEJ STRONIE

a przełomie XV i XVI wieku na zamku zasiedli komendanci i starości okręgu, wśród któ­rych do najbardziej zasłużonych dla miasta należeli przedstawiciele rodziny von Kno­bel­sdorff, kolejno: Sebastian, Johan Georg, Caspar Sigismund i Maksymilian, inicjator przebu­dowy gotyckiego gmachu na renesansową rezydencję. Starostowie uważani byli za namiestników królewskich, zaś ich prerogatywy równoważne były do kasztelańskich. Przez pewien czas posiadali oni władzę zwierzchnią nie tylko nad świebodzińskim magistratem, ale też nad ławą sądowniczą i cechami rzemieślników. Po zniszczeniach wojny trzydziestoletniej Caspar Sigismund Knobel­sdorff przebudował warownię, którą w roku 1699 przejęły w ramach zastawu cysterki z podwroc­ławskiej Trzebnicy. Od tego wydarzenia zamek zaczął stopniowo tracić swój obronny charakter stając się centrum administracyjnym latyfundiów cysterskich.

PANORAMA WERNHERA Z POŁOWY XVIII STULECIA, ZAMEK W GÓRNYM PRAWYM ROGU

ZAMEK W POŁOWIE XVIII WIEKU, RYCINA WERNHERA

olejne zmiany własnościowe warowni, również jej funkcji i formy, nastąpiły w wieku XIX. Najpierw najstarsza, gotycka część zamku przeszła w ręce Gustawa Kramma, właś­ci­ciela firmy budującej linię kolejową z Marchii do Wielkopolski. Następnie, w 1868 roku, miasto kupiło od niego obiekt, by w roku 1896 przekazać go siostrom boromeuszkom, które urządziły w nim szpital, szkołę katolicką oraz przedszkole. Dla potrzeb nowych oddziałów w latach 30. XX wieku dostawiono nowe skrzydła szpitalne i połączono je łącznikiem ze starymi murami, nieod­wracalnie zacierając tym samym historyczny układ założenia. Po zakończeniu 2. wojny światowej w dawnym zamku przez krótki okres funcjonował Caritas, a od 1946 swoją siedzibę miał tutaj ośrodek sanatoryjny. W tym czasie część zespołu obejmująca mieszkania personelu oraz kaplicę została opuszczona i popadła w ruinę. Rozpoczęte w 1984 roku prace remontowe przerwano wraz z upadkiem starego systemu w roku 1989.

PANORAMA MIASTA Z ZAMKIEM, POCZTÓWKA Z 1916 ROKU

POŁUDNIOWA ELEWACJA ZAMKU W LATACH 20. XX WIEKU,
NA LEWO OD BUDYNKU Z KRZYŻEM WZNIESIONO PÓŹNIEJ BEZSTYLOWE ZABUDOWANIA SZPITALNE

ie rozpoczęto nigdy badań, które pozwoliłyby bardziej szczegółowo określić wygląd i roz­planowanie zamku w Świebodzinie. Przypuszcza się, że pierwotnie składał się on z jed­nego lub dwóch skrzydeł mieszkalnych i cylindrycznej wieży w części północno-wschodniej zało­żenia. Od miasta warownia odgrodzona była nawodnionym przekopem połączonym z okalającą mur miejski fosą, a wjazd do niej wiódł od strony północnej przez bramę ze zwodzonym mostem i ufortyfikowane przedzamcze. Prawdopodobnie w XVI wieku zamek rozbudowano o nowe skrzy­dło miesz­kalne, które wraz z istniejącymi utworzyło kształt podkowy, co doskonale widoczne jest na zachowanych panoramach: XVII-wiecznej autorstwa G. Brauna i młodszej o około 150 lat ry­cinie wykonanej przez F. Wernhera. Zachowane do dziś w dobrym stanie zdobienia elewacji w formie krzyżów loterańskich ułożonych z wmurowanych w ściany kul armatnich pochodzą za­pewne właśnie z tego okresu. Dawniej zamek posiadał dwutraktowy układ wnętrz, który został za­tarty podczas ostatniej przebudowy, prowadzonej w latach 30. XX stulecia.

ZAMEK OD STRONY PD.ZACH, POCZTÓWKA Z LAT 30. XX WIEKU

FASADA WSCHODNIA NA POCZTÓWCE Z 1937, DZIŚ W RUINIE

amek przetrwał do czasów nam współczesnych, choć jego forma uległa na przestrzeni wie­ków poważnym modyfikacjom. Relikty średniowiecznego założenia znajdują się w po­łudniowo-wschodnim skrzydle zabudowań, wkomponowanych w bezstylową współczesną archi­tekturę gmachu Lubuskiego Ośrodka Rehabilitacyjno-Ortopedycznego, wzniesionego w latach 30. ubiegłego stulecia. Historyczna część zespołu od wielu lat pozostaje wyłączona z eksploatacji i niszczeje, bez większych nadziei, że stan ów wkrótce ulegnie zmianie na lepsze. Jego właścicielem jest bowiem wspomniany Ośrodek, co przy dobrze nam znanych kłopotach finansowych służby zdrowia nie napawa optymizmem w kwestii ewentualnego remontu. (2012).

ELEWACJA POŁUDNIOWA OZDOBIONA KRZYŻEM
Z ARMATNICH KUL I MONOGRAMEM Z KORONĄ

FRAGMENT ELEWACJI WSCHODNIEJ

mach znajduje się we wschodniej części zabudowy staromiejskiej, przy ul. Zamkowej. Po wyjściu z dworca PKP należy kierować się na północ ul. Grottgera i Łąki Zamkowe. Sa­mochód zaparkować można na malutkim parkingu przy wejściu do Ośrodka lub na jednym z par­kingów strzeżonych w pobliżu Starego Rynku.

1. L. Kajzer, J. Salm, S. Kołodziejski: Leksykon zamków w Polsce, Arkady 2001
2. A. Kirkor-Skowron: Zamki, dwory i pałace województwa lubuskiego
3. Gazeta Lubuska, wyd. z dn. 17/10/2003
4. Świebodzińska Gazeta Powiatowa, nr 10/2004

ELEWACJA POŁUDNIOWA, PO LEWEJ WYBUDOWANE
W LATACH 30. SKRZYDŁO SZPITALNE

NA TERENACH DAWNEGO PARKU ZAMKOWEGO
FUNKCJONUJE DZIŚ OŚRODEK HIPOTERAPII

W pobliżu:
Łagów - zamek joannitów XIVw., 21 km
Sulechów - zamek książęcy XIVw., 21 km
Międzyrzecz - ruina zamku królewskiego XIVw., 27 km
Zbąszyń - relikty zamku bastionowego XVIIw., 36 km
Krosno Odrzańskie - zamek książęcy XIII/XIVw., 42 km

Warto zobaczyć również:

Ulokowany w centralnej części Starego Rynku XVI-wieczny Ratusz Miejski, prze­budowany w XIX wieku, z oryginalną wieżą zwieńczoną krenelażem. W piwnicach ratusza zachowały się renesansowe sklepienia krzyżowo-żebrowe i gwiaździste obecne także w kilku salach na parterze budynku. Aktualnie znajduje się tutaj siedziba Muzeum Regionalnego, Urzędu Stanu Cywilnego i Spraw Obywatelskich, także Rady Miejskiej.

Późnogotycki kościół parafialny św. Michała z XV stulecia, czteronawowy, nakryty efektownym sklepieniem sieciowym, w kaplicach gwiaździstym i rzadko spoty­kanym sklepieniem kryształowym. We wnętrzach zachowane wartościowe wypo­sa­żenie: gotycki tryptyk św. Anny w ołtarzu głównym, a także rokokowy ołtarz NMP. Cechą niezwykłą i wyjątkową kościółka są jego proporcje. Jest on bowiem szerszy niż dłuższy.

Kościół Matki Boskiej Królowej Polski, wzniesiony jako świątynia ewan­gelicka w latach 1898-1900 na miejscu dwóch zborów z XVII i XVIII stu­lecia. Jest to budowla neogotycka, również wnętrze zaprojektowane zostało w tym stylu. Po drugiej wojnie światowej przejęta została przez parafię ka­tolicką.

Pozostałości obwarowań miejskich z XIV-XVI wieku. Pierwotnie całe mia­sto otoczone było murami wzmocnionymi dwunastoma basztami i trzema bramami wjazdowymi. Do czasów współczesnych zachowały się odcinki ka­miennych murów, trzy baszty i pozostałości fosy.

Skromną w formie, ale jak najbardziej zabytkową Szkołę Parafialną z po­czątku XVII stulecia. Pierwotnie był to prawdopodobnie budynek o smu­klejszych proporcjach. Do dziś w jego sieni zachowały się resztki późno­gotyckich sklepień, obecnych niegdyś zapewne we wszystkich pomiesz­cze­niach. Aktualny wygląd budynku ukształtowany został w czasie gruntownej przebudowy dokonanej w 2. połowie XIX wieku.

Figura Chrystusa Króla nawiązująca formą do Pomnika Odkupiciela w Rio de Janeiro, ale ciut od niego większa. Liczy 33 m wysokości, co w rankingu Jezusów czyni ją największą na świecie. Ks. S. Zawadzki, inicjator pomnika przyznał: Oto Jezus na miarę naszych możliwości. My tym Jezusem otwie­ramy oczy niedowiarkom! Mówimy: to jest nasz Jezus, przez nas zrobiony, i to nie jest nasze ostatnie słowo!