ZAMEK KRÓLEWSKI NA WAWELU, WIDOK Z BULWARÓW WISŁY

DZIEJE ZAMKU

OPIS ZAMKU

ZWIEDZANIE

S

tra­te­gicz­ne u­sy­tu­o­wa­nie wa­wel­skie­go przy­czół­ka do­ce­ni­li już na­si pra­pra­ku­zy­ni ne­an­der­tal­czy­cy, któ­rzy mniej wię­cej 50.000 lat te­mu przy­cho­dzi­li tu­taj po­pat­rzeć so­bie na Bes­ki­dy. Pierw­sze za­bu­do­wa­nia po­ja­wi­ły się na wzgó­rzu przy­pusz­czal­nie w VII wie­ku i za­miesz­ka­ne by­ły praw­do­po­dob­nie przez człon­ków ple­mien­ne­go pań­stwa Wiś­lan. Wznie­śli oni na sa­mym je­go szczy­cie drew­nia­no-ziem­ny gród, zdo­by­ty na prze­ło­mie IX-X stu­le­cia al­bo przez czes­kich Prze­myś­li­dów al­bo przez ple­mię Po­lan. W ro­ku 992 (lub 999) na Wa­wel wkro­czył ksią­żę Miesz­ko I (al­bo Bo­les­ław Chrob­ry) i da­tę tę moż­na po­trak­to­wać ja­ko wstęp do wiel­kiej ka­rie­ry kró­lew­skiej re­zy­den­cji. Za pa­no­wa­nia pierw­szych Pias­tów Wa­wel po­zo­sta­wał na­dal drew­nia­no-ka­mien­no-ziem­nym gro­dem, w któ­rym pierw­szą mu­ro­wa­ną bu­dow­lą by­ła ka­ted­ra pod wez­wa­niem św. Wac­ła­wa, wznie­sio­na o­ko­ło 1020 z ini­cja­ty­wy Bo­le­sła­wa Chrob­re­go lub bis­ku­pa Pop­po­na. Dru­gą ka­te­drę, zwa­ną Her­ma­now­ską, wy­bu­do­wa­no z po­le­ce­nia Wła­dys­ła­wa Her­ma­na o­ko­ło ro­ku 1090. Po licz­nych wo­jen­nych za­wie­ru­chach w po­ło­wie XI wie­ku Kra­ków a­wan­so­wał do ro­li cen­trum po­li­tycz­ne­go mło­de­go jesz­cze pań­stwa - w 1041 ro­ku Ka­zi­mierz Od­no­wi­ciel prze­niósł tu­taj sto­li­cę z Gniez­na.

NAJSTARSZY ZNANY WIDOK KRAKOWA, KRONIKA ŚWIATA HARTMANNA SCHEDLA Z 1493 ROKU

R

oz­bi­cie dziel­ni­co­we, za­po­cząt­ko­wa­ne nie­for­tun­ną de­cyz­ją Bo­les­ła­wa Krzy­wo­us­te­go, nie wpły­nę­ło ne­ga­tyw­nie na zna­cze­nie gro­du nad Wis­łą, w któ­rym na po­cząt­ku XII stu­le­cia pos­ta­wio­no pierw­sze mu­ro­wa­ne bu­dyn­ki o cha­rak­te­rze ob­ron­nym, a pod ko­niec wie­ku XIII roz­po­czę­to pra­ce przy bu­do­wie zam­ku go­tyc­kie­go i mu­ro­wa­nych ob­wa­ro­wań. Wa­wel­skie wzgó­rze by­ło już wte­dy zam­knię­tym zes­po­łem skła­da­ją­cym się z zam­ku właś­ci­we­go we wschod­niej częś­ci o­raz bu­dow­li sa­kral­nych w częś­ci za­chod­niej. W po­ło­wie XIV stu­le­cia Ka­zi­mierz Wiel­ki roz­bu­do­wał za­mek go­tyc­ki sta­wia­jąc m.in. no­we basz­ty i pięk­ną ka­ted­rę. W póź­niej­szym o­kre­sie Wa­wel wie­lo­krot­nie pod­da­wa­ny był re­mon­tom i mo­der­ni­za­cjom, i tak dla przy­kła­du w ro­ku 1461 Ka­zi­mierz Ja­giel­loń­czyk wy­dał 100 grzy­wien na na­pra­wę da­chu, mu­rów i baszt, choć tak na­praw­dę po­trze­by by­ły znacz­nie więk­sze. Ja­giel­loń­czyk bo­ry­kał się wów­czas z po­waż­ną dziu­rą bud­że­to­wą, spo­wo­do­wa­ną hor­ren­dal­ny­mi kosz­ta­mi pro­wa­dze­nia woj­ny z Za­ko­nem Krzy­żac­kim, co do­pro­wa­dzi­ło do te­go, że "bied­na" kró­lo­wa El­żbie­ta, aby zre­a­li­zo­wać część niez­będ­nych wy­dat­ków, mu­sia­ła za­sta­wić włas­ną suk­nię! E­po­ka re­ne­san­su i ca­ły XVI wiek sta­no­wił o­kres świet­noś­ci za­rów­no Kra­ko­wa jak i wa­wel­skie­go zam­ku. Na dwór kró­lew­ski przy­by­wa­li wów­czas ce­nie­ni ar­tyś­ci z Włoch, Nie­miec i Ni­der­lan­dów, któ­rzy z ini­cja­ty­wy naj­pierw Ja­na Ol­brach­ta, a póź­niej Zyg­mun­ta I Sta­re­go prze­bu­do­wa­li sta­rą sie­dzi­bę na wspa­nia­łą re­ne­san­so­wą re­zy­den­cję.

WIDOK NA WAWEL OD PÓŁNOCNEGO ZACHODU, 1618

I

m bli­żej by­ło jed­nak koń­ca XVI wie­ku, tym więk­sze chmu­ry gro­ma­dzi­ły się nad wa­wel­skim wzgó­rzem. Szlach­ta co­raz bar­dziej nie­chęt­nie przy­by­wa­ła do od­le­głe­go Kra­ko­wa, któ­re­go po­ło­że­nie, przy prze­su­nię­ciu gra­nic Rze­czy­pos­po­li­tej da­le­ko na wschód, sta­ło się jak na sto­li­cę dość nie­ty­po­we. W ro­ku 1595 po­żar po­waż­nie usz­ko­dził zam­ko­wą bry­łę i mi­mo, że od­bu­do­wa­no ją w sty­lu ba­ro­ko­wym, tęs­knią­cy za swą ro­dzin­ną Szwe­cją król Zyg­munt III Wa­za w 1619 ro­ku prze­niósł się wraz ze swym dwo­rem bli­żej Bał­ty­ku, do pro­win­cjo­nal­nej War­sza­wy. Od te­go cza­su Wa­wel po­wo­li tra­cił na zna­cze­niu, cho­ciaż na­dal w tam­tej­szej ka­ted­rze od­by­wa­ły się ko­ro­na­cje wład­ców Pol­ski. Na po­cząt­ku XVII stu­le­cia Wła­dy­sław IV wzmoc­nił za­mek no­wymi bas­tio­na­mi. For­ty­fi­ka­cje te nie po­mog­ły w od­par­ciu wojsk szwedz­kich, któ­re po trzy­ty­god­nio­wym ob­lę­że­niu zdo­by­ły Wa­wel w 1655 ro­ku i o­ku­po­wa­ły go przez dwa la­ta, krad­nąc co się da.

WAWEL NA LITOGRAFII HENRYKA WALTERA, ALBUM WIDOKÓW KRAKOWA 1865

K

rót­ki zryw ko­ściusz­kow­ski z 1794 przy­niósł mias­tu o­ku­pa­cję prus­ką. W ro­ku 1795 prus­cy żoł­nie­rze wtar­gnę­li do zam­ko­we­go skarb­ca, ra­bu­jąc zło­to i in­syg­nia kró­lew­skie, wśród nich 6 ko­ron, 4 ber­ła, 4 jabł­ka, mie­cze i re­lik­wia­rze, któ­re nas­tęp­nie prze­to­pi­li na mo­ne­ty. To, co u­da­ło się ura­to­wać, tuż po pow­sta­niu lis­to­pa­do­wym u­krad­li Ros­ja­nie. Po roz­bio­rach Wa­wel wpadł w rę­ce Au­stria­ków, któ­rzy u­rzą­dzi­li tu la­za­ret i ko­sza­ry woj­sko­we, a dzie­dzi­niec zam­ku dol­ne­go za­mie­ni­li w plac musz­try. W 1905 ce­sarz Fran­ci­szek Jó­zef I 'wspa­nia­ło­myśl­nie' od­dał za­by­tek na­ro­do­wi pol­skie­mu. Od ro­ku 1920 do wy­bu­chu II woj­ny świa­to­wej gmach sta­no­wił re­pre­zen­ta­cyj­ną sie­dzi­bę pre­zy­den­ta kraju. Pod­czas o­ku­pa­cji Kra­ków peł­nił ro­lę sto­li­cy Ge­ne­ral­nej Gu­ber­ni, a na Wa­we­lu re­zy­do­wał jej na­zi­sto­wski na­miest­nik Hans Frank. Po woj­nie zam­ko­we bu­dow­le od­res­tau­ro­wa­no i przez­na­czo­no na sie­dzi­bę mu­ze­um.

WAWEL NA LITOGRAFII HENRYKA WALTERA, ALBUM WIDOKÓW KRAKOWA 1865

DZIEJE ZAMKU

OPIS ZAMKU

ZWIEDZANIE

P

ierw­szym mu­ro­wa­nym bu­dyn­kiem o cha­rak­te­rze ob­ron­nym by­ła wie­ża, wznie­sio­na w pierw­szej po­ło­wie XII stu­le­cia w pół­noc­no-wschod­niej częś­ci wa­wel­skie­go gro­du. Zbu­do­wa­no ją z cio­sów wa­pien­nych i pias­kow­ca na pla­nie kwad­ra­tu o bo­ku o­ko­ło 8 met­rów. Ob­wo­dem wa­row­nym na­dal po­zos­ta­wał drew­nia­no-ziem­ny wał, kil­k­akrot­nie grun­tow­nie na­pra­wia­ny i wzmac­nia­ny. Bu­do­wę go­tyc­kiej wa­row­ni roz­po­czę­to od wznie­sie­nia no­we­go pa­ła­cu z tak zwa­ną Wie­żą Ło­kiet­ko­wą, któ­rych fun­da­to­rem był Bo­le­sław Wstyd­li­wy lub Le­szek Czar­ny. Póź­niej­sze sta­dium roz­wo­ju ksią­żę­ce­go za­ło­że­nia sta­no­wi­ła bu­do­wa ka­mien­nych mu­rów zam­ku z basz­tą Jor­dan­ką. Mur po­dzie­lił wów­czas te­ren wzgó­rza na za­mek gór­ny z re­zy­den­cją pa­nu­ją­ce­go i za­mek dol­ny z ka­ted­rą, koś­cio­ła­mi, do­ma­mi bis­ku­pów i moż­nych oraz za­bu­do­wa­nia­mi gos­po­dar­czy­mi.

FUNDAMENTY ROMAŃSKICH KOŚCIOŁÓW: ŚW. MICHAŁA I ŚW. JERZEGO NA DZIEDZIŃCU ZEWNĘTRZNYM,
W TLE GMACH DAWNEGO SZPITALA Z BASZTĄ SANDOMIERSKĄ

MAKIETA ZAMKU ŚREDNIOWIECZNEGO

Z

a pa­no­wa­nia Ka­zi­mie­rza Wiel­kie­go roz­bu­do­wa­no pa­łac kró­lew­ski i ukoń­czo­no wzno­sze­nie ka­ted­ry. Przys­tą­pio­no rów­nież do prac ma­ją­cych na ce­lu wzmo­cnie­nie sys­te­mu for­ty­fi­ka­cyj­ne­go po­przez bu­do­wę ob­ron­nych baszt i no­wej wie­ży o cha­rak­te­rze ob­ron­no-miesz­kal­nym. Pow­sta­ła wów­czas Basz­ta Zło­dziej­ska, któ­ra wzię­ła swą naz­wę od miesz­czą­ce­go się w niej wię­zie­nia, i w któ­rej prze­by­wa­li mię­dzy in­ny­mi wzię­ci do nie­wo­li po bit­wie pod Grun­wal­dem na­jem­ni­cy krzy­żac­cy. Przy po­łud­nio­wym od­cin­ku mu­ru ob­ron­ne­go u­sy­tu­o­wa­no Basz­tę Pa­nień­ską o­raz nie za­cho­wa­ne do na­szych cza­sów basz­ty: Szla­chec­ką i Tę­czyń­ską. Rów­nież nie ko­cha­ją­cy Kra­ko­wa Wła­dys­ław Ja­gieł­ło dbał o roz­bu­do­wę i uno­wo­cześ­nie­nie sys­te­mu u­moc­nień. Pod­wyż­szył nie­mal ca­ły ob­wód mu­rów i wzmoc­nił go przez bu­do­wę przed­mu­rza z wy­ku­sza­mi. Za rzą­dów je­go sy­na Ka­zi­mie­rza Ja­giel­loń­czy­ka wy­mu­ro­wa­no dwie naj­więk­sze basz­ty. W po­łud­nio­wo-za­chod­nim na­ro­żu zam­ku gór­ne­go sta­nę­ła Basz­ta Se­na­tor­ska, zwa­na daw­niej Lu­bran­ką, a w po­łud­nio­wo-za­chod­nim na­roż­ni­ku zam­ku dol­ne­go 40-met­ro­wa Basz­ta San­do­mier­ska.

WIDOK OD ZACHODU NA ZAMEK GÓRNY: W CENTRALNEJ CZĘŚCI KADRU DAWNE STAROSTWO, PO LEWEJ KAPLICA ZYGMUNTOWSKA
Z PRAWEJ WIDZIMY PAŁAC KRÓLEWSKI (W MIEJSCU ŚREDNIOWIECZNYCH STAJNI), A ZA NIM BASZTĘ SENATORSKĄ

POŁUDNIOWY MUR PARAWANOWY PAŁACU Z BASZTĄ SENATORSKĄ

N

aj­więk­sze przek­ształ­ce­nia zamku na­stą­pi­ły w XVI wieku. Ob­ję­ły one głów­nie mo­der­ni­za­cję i roz­bu­do­wę kom­plek­su za­bu­do­wań re­pre­zen­ta­cyj­nych i miesz­kal­nych. W la­tach 1502-36 dos­ta­wio­no do sie­bie ko­lej­ne bu­dow­le pa­ła­co­we, two­rząc zes­pół o trzech skrzyd­łach miesz­kal­nych o­ta­cza­ją­cych pię­cio­kąt­ny dzie­dzi­niec, zam­knię­ty od po­łud­nia mu­rem pa­ra­wa­no­wym. Dzie­dzi­niec ten o­to­czo­no bo­ga­to zdo­bio­ny­mi trzy­pię­tro­wy­mi kruż­gan­ka­mi. Pra­ce pro­wa­dzo­ne by­ły zgod­nie z pla­na­mi przy­go­to­wa­ny­mi przez Fran­cisz­ka z Flo­ren­cji o­raz Bar­tło­mie­ja Be­rec­cie­go, i pod ich nad­zo­rem. W la­tach 1517-33 właś­nie we­dług pro­jek­tu Be­rec­cie­go wznie­sio­no póź­no­re­ne­san­so­wą Kap­li­cę Zyg­mun­tow­ską. Na prze­ło­mie XVI i XVII wie­ku przek­ształ­ce­niom u­leg­ło pół­noc­ne skrzyd­ło zam­ku. Pow­sta­ła wte­dy re­pre­zen­ta­cyj­na klat­ka scho­do­wa, zwa­na Scho­da­mi Se­na­tor­ski­mi, no­wy wys­trój ot­rzy­ma­ły tak­że zam­ko­we wnęt­rza. Oko­ło ro­ku 1640 roz­po­czę­to wzno­sze­nie no­wo­czes­ne­go sys­te­mu for­ty­fi­ka­cji ma­ją­ce­go od­po­wia­dać ów­czes­nym wy­mo­gom ob­ro­ny ar­ty­le­ryj­skiej - od stro­ny po­łud­nio­wej i pół­no­cy zbu­do­wa­no bas­tio­ny wzma­cnia­ne ziem­nym szań­cem. W okre­sie póź­niej­szym u­zu­peł­ni­ły je u­koń­czo­ne w ro­ku 1794 do­dat­ko­we ob­wa­ro­wa­nia na pla­nie gwiaź­dzis­tym. Os­tat­nią kam­pa­nię u­mac­nia­nia wa­wel­skie­go wzgó­rza prze­pro­wa­dzi­li za­bor­cy aus­triac­cy, któ­rzy w po­ło­wie XIX stu­le­cia sfor­mu­ło­wa­li no­wy sys­tem ob­ron­ny skła­da­ją­cy się z peł­ne­go ob­wo­du mu­rów ka­mien­no-ce­gla­nych o­raz dwóch ka­po­nier zwień­czo­nych kre­ne­la­żem i za­o­pat­rzo­nych w ma­chi­ku­ły. Aus­tria­cy wy­bu­rzy­li rów­nież sta­re bu­dyn­ki du­cho­wień­stwa ka­ted­ral­ne­go, sta­wia­jąc na ich miej­scu szpi­tal woj­sko­wy.

KATEDRA WAWELSKA I ZACHODNIE SKRZYDŁO PAŁACU (KUCHNIE KRÓLEWSKIE)

DZIEJE ZAMKU

OPIS ZAMKU

ZWIEDZANIE

O

bec­nie Wa­wel stanowi sie­dzi­bę wiel­kie­go mu­ze­um, tak licz­ne­go w cie­ka­we eks­po­na­ty i atrak­cje, że ca­łość zos­ta­ła po­dzie­lo­na te­ma­tycz­nie na częś­ci i chęć o­bej­rze­nia każ­dej z nich wią­że się z kup­nem od­dziel­ne­go bi­le­tu. Są to: Pry­wat­ne A­par­ta­men­ty Kró­lew­skie, Kom­na­ty Kró­lew­skie, Skar­biec Ko­ron­ny i Zbro­jow­nia, Sztu­ka Wscho­du, Wa­wel Za­gi­nio­ny, Ka­ted­ra Kró­lew­ska o­raz Smo­cza Ja­ma. Po­dział ta­ki u­moż­li­wia lep­szą or­ga­ni­za­cję zwie­dza­nia i sku­pie­nie się na tym, co naj­bar­dziej nas in­te­re­su­je. Po­wo­du­je jed­nak, że chęt­ni do o­bej­rze­nia ca­łoś­ci zła­pią się za gło­wę, kie­dy pod­li­czą, ile bę­dzie ich to kosz­to­wać.

BRAMA WEJŚCIOWA NA RENESANSOWY DZIEDZINIEC

K

om­na­ty i Apar­ta­men­ty Kró­lew­skie zaj­mu­ją więk­szość po­miesz­czeń zam­ku. Pod­czas re­kon­struk­cji sta­ra­no się od­two­rzyć ich wy­gląd z cza­sów pa­no­wa­nia Ja­giel­lo­nów i częś­cio­wo z okre­su Wa­zów. Na par­te­rze i I pięt­rze by­ły po­ko­je pry­wat­ne - miesz­kał tu król z ro­dzi­ną, swo­je iz­by mie­li też nie­któ­rzy dwo­rza­nie. II pięt­ro to część re­pre­zen­ta­cyj­na zam­ku. Przyj­mo­wa­no tu­taj po­sel­stwa, ob­ra­do­wał sejm, u­rzą­dza­no o­fic­jal­ne u­ro­czys­toś­ci i hucz­ne za­ba­wy. Naz­wy po­miesz­czeń tłu­ma­czą ich przez­na­cze­nie, nie­któ­re z nich naz­wa­no rów­nież od zdo­bią­cych je ma­lo­wi­deł i ele­men­tów wy­po­sa­że­nia np.: Sa­la Tur­nie­jo­wa, Sa­la Po­sel­ska, Sa­la "Pod Pla­ne­ta­mi" czy Sa­la Se­na­tor­ska. W tej os­tat­niej ob­ra­do­wał Se­nat, od­by­wa­ły się ba­le, przed­sta­wie­nia te­a­tral­ne i waż­ne u­ro­czys­toś­ci. Ro­lę sa­li tro­no­wej peł­ni­ła Sa­la Po­sel­ska. Jej strop zdo­bią XVI-wiecz­ne głów­ki kró­lów, dwo­rzan i miesz­czan. Pier­wot­nie by­ło ich 194, przet­rwa­ło 30. Kom­na­ty oz­do­bio­ne są wspa­nia­ły­mi ar­ra­sa­mi - tka­ny­mi z jed­wab­nych, weł­nia­nych i me­ta­lo­wych nici, przed­sta­wia­ją­cymi sce­ny bi­blij­ne, fan­tas­tycz­ne stwo­ry, her­by i ini­cja­ły kró­lew­skie. Ar­ra­sy po­ja­wi­ły się na Wa­we­lu wraz z kró­lo­wą Bo­ną i do dziś za­cho­wa­ło się ich o­ko­ło 140. W sa­lach I i II pięt­ra znaj­du­je się wys­ta­wa o­rien­ta­liów, mię­dzy in­ny­mi jed­nej z naj­więk­szych na świe­cie ko­lek­cji na­mio­tów tu­rec­kich i per­skich, broń wschod­nia, dy­wa­ny i ko­bier­ce, cho­rąg­wie i in­ne przed­mio­ty zdo­by­te pod Wied­niem.

NA DZIEDZIŃCU PAŁACOWYM

P

o XVIII i XIX-wiecz­nych roz­bo­jach w Skar­bcu po­zos­ta­ła tyl­ko część cen­nej ko­lek­cji kró­lew­skich in­syg­niów i re­ga­lii. Wśród te­go, co u­da­ło się u­ra­to­wać, naj­słyn­niej­szy jest nie­wąt­pli­wie Szczer­biec, ko­ro­na­cyj­ny miecz kró­lów pol­skich. W Zbro­jow­ni o­bej­rzeć moż­na po­nad­to ko­lek­cje zbroi, heł­mów, tarcz o­raz bro­ni siecz­nej i pal­nej. Wie­le z nich jest pięk­nie zdo­bio­nych - by­ły one nie tyl­ko o­rę­żem, ale tak­że dzie­ła­mi sztu­ki. Wa­wel Za­gi­nio­ny pre­zen­tu­je fun­da­men­ty i frag­men­ty śred­nio­wiecz­nych za­bu­do­wań sa­kral­nych, u­zu­peł­nio­ne re­kon­struk­cją kom­pu­te­ro­wą, dzię­ki któ­rej moż­na zo­ba­czyć, jak przy­pusz­czal­nie wy­glą­da­ły nie­ist­nie­ją­ce już bu­dyn­ki.

J

ed­ną z naj­waż­niej­szych świą­tyń w Pol­sce jest ka­te­dra wawelska. Od­by­wa­ły się w niej u­ro­czys­toś­ci ko­ro­na­cyj­ne, tu­taj mo­nar­cho­wie i ich dzie­ci za­wie­ra­ły ślu­by i chrzci­li po­tom­ków. W jej wnęt­rzu o­raz w pod­zie­miach spo­czy­wa­ją nie­mal wszys­cy kró­lo­wie Pol­ski. Ma ona formę trzy­na­wo­wej, trzy­wie­żo­wej ba­zy­li­ki z tran­sep­tem i ka­pli­ca­mi, z któ­rych naj­pięk­niej­szą jest po­kry­ta poz­ła­ca­ną bla­chą XVI-wiecz­na re­ne­san­so­wa Ka­pli­ca Zyg­mun­tow­ska - mau­zo­le­um os­tat­nich Ja­giel­lo­nów. Na środ­ku na­wy głów­nej u­miesz­czo­no os­ło­nię­tą ba­ro­ko­wą ko­pu­łą trum­nę z re­lik­wia­mi pa­tro­na świą­ty­ni - św. Sta­nis­ła­wa. Wew­nątrz war­to zwró­cić u­wa­gę na wy­ko­na­ny przez Wi­ta Stwo­sza w 1492 ro­ku na­gro­bek Ka­zi­mie­rza Ja­giel­loń­czy­ka i znaj­du­ją­cy się o­bok oł­ta­rza głów­ne­go grób jed­ne­go z do­bro­czyń­ców Kra­ko­wa - Ka­zi­mie­rza Wiel­kie­go.

WIDOK NA WAWEL Z ULICY STRADOMSKIEJ W ŚRODKU DNIA I PO ZMROKU

LITERATURA

1. M. Antoniewicz: Zamki na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej...
2. B. Guerquin: Zamki w Polsce, Arkady 1984
3. I. T. Kaczyńscy: Zamki w Polsce południowej, Muza SA 1999
4. L. Kajzer, J. Salm, S. Kołodziejski: Leksykon zamków w Polsce, Arkady 2001
5. R. Sypek: Zamki i obiekty warowne Jury Krakowsko-Częstochowskiej
6. J. Szymczak: Zamki i pieniądze w średniowiecznej Polsce

NA STARYM RYNKU W KRAKOWIE

W pobliżu:
Tyniec - warowne opactwo Benedyktynów z XI w., 11 km
Wieliczka - zamek żupny z XIV w., 13 km
Korzkiew - zamek rycerski z XIV/XV w., 15 km
Morawica - plebania z XVII w., w niej relikty dawnego zamku, 16 km
Wielka Wieś (Biały Kościół) - relikty zamku rycerskiego z XIV w., 17 km

tekst: 2005
fotografie: 2009, 2017, 2021
© Jacek Bednarek