ZAMEK W ŁĘCZYCY, WIDOK OD STRONY PÓŁNOCNEJ

a­mek w Łę­czy­cy wznie­sio­ny zos­tał przy­pusz­czal­nie w la­tach 1357-70 z ini­cja­ty­wy Ka­zi­mie­rza Wiel­kie­go wkrót­ce po tym, jak włą­czył on księ­stwo łę­czyc­kie w gra­ni­ce Pań­stwa Pol­skie­go. Peł­nią­cy fun­kcję kró­lew­skiej re­zy­den­cji, a póź­niej tak­że sie­dzi­by sta­ros­ty gmach w ro­ku 1406 znisz­czo­ny zos­tał przez po­żar, bę­dą­cy nas­tęp­stwem zbroj­ne­go na­jaz­du krzy­żac­kie­go. Szyb­ko jed­nak go od­bu­do­wa­no i już trzy la­ta póź­niej od­był się tu­taj zjazd pol­skie­go ry­cer­stwa z udzia­łem Wła­dys­ła­wa Ja­gieł­ły, na któ­rym o­ma­wia­no głów­nie spra­wy do­ty­czą­ce Krzy­ża­ków i nie­u­chron­nej już wte­dy woj­ny. Po zwy­cięs­kiej bit­wie pod Grun­wal­dem na zam­ku o­sa­dzo­no o­cze­ku­ją­cych na wy­kup z nie­wo­li jeń­ców krzy­żac­kich, a tak­że za­chod­nich ry­ce­rzy, tzw. goś­ci za­kon­nych - praw­do­po­dob­nie trzy­ma­no ich w ob­szer­nym po­miesz­cze­niu pod bra­mą. W XV wie­ku w mias­tecz­ku kil­ka­krot­nie od­by­wa­ły się pań­stwo­we sej­my i zja­zdy ge­ne­ral­ne, w tym dwa szcze­gól­nie bu­rzli­we w la­tach 1420 i w 1426. Na pierw­szym z nich do­szło do zbroj­ne­go star­cia mię­dzy zwo­len­ni­ka­mi os­kar­ża­nych o prze­kro­cze­nie kom­pe­ten­cji w ro­ko­wa­niach z ce­sa­rzem po­słów pol­skich a ich po­li­tycz­ny­mi prze­ciw­ni­ka­mi, na dru­gim zaś nie­za­do­wo­lo­na z pos­ta­wy kró­la szlac­hta po­sie­ka­ła mie­cza­mi akt u­go­do­wy gwa­ran­tu­ją­cy nas­tęp­stwo tro­nu naj­star­sze­mu sy­no­wi Ja­gieł­ły Wła­dys­ła­wo­wi (War­neń­czy­ko­wi). W tle nie­za­do­wo­le­nia szlach­ty jak zwyk­le by­ły pie­nią­dze.

RYSUNEK S. OLESZCZYŃSKIEGO Z 1833 ROKU

RUINY ZAMKU NA LITOGRAFII N. ORDY, ALBUM WIDOKÓW 1881

łod­szy syn Ja­gieł­ły Ka­zi­mierz Ja­giel­loń­czyk, po­dob­nie jak oj­ciec rów­nież częs­to przy­jeż­dżał do Łę­czy­cy, któ­rą na czas dłu­giej woj­ny trzy­nas­to­let­niej u­czy­nił jed­nym z głów­nych oś­rod­ków do­wo­dze­nia. Okre­so­wo za­miesz­ki­wa­ła tu rów­nież je­go żo­na El­żbie­ta Ra­ku­szan­ka o­raz syn Wła­dys­ław, przysz­ły król Czech i Wę­gier. Trze­cim i za­ra­zem os­tat­nim gosz­czą­cym na zam­ku mo­nar­chą pol­skim był Zyg­munt III Wa­za, któ­ry prze­by­wał tu­taj prze­jaz­dem w dro­dze z ro­dzin­nej Szwe­cji na ko­ro­na­cję do Kra­ko­wa. Wcześ­niej jed­nak, bo w la­tach 1462, i da­lej w 1484 po­ża­ry mias­ta usz­ko­dzi­ły bry­łę wa­row­ni do­pro­wa­dza­jąc do częś­cio­wej jej ru­i­na­cji, w ja­kiej po­zos­ta­wa­ła aż do po­ło­wy nas­tęp­ne­go wie­ku. Wte­dy to sta­ros­ta Jan Lu­to­mier­ski, pod­skar­bi ko­ron­ny, żup­nik kra­kow­ski, blis­ki współ­pra­cow­nik Zyg­mun­ta Au­gus­ta, za 3000 flo­re­nów wy­su­pła­nych z kró­lew­skie­go skar­bca prze­bu­do­wał znisz­czo­ną bry­łę sta­re­go zam­ku na sta­roś­ciń­ską re­zy­den­cję. Sze­ro­ko za­kro­jo­ne pra­ce przy­nios­ły nie tyl­ko prze­mia­nę wnętrz i wy­stro­ju zew­nętrz­ne­go zgod­nie z obo­wią­zu­ją­cą es­te­ty­ką o­raz stan­dar­da­mi wie­ku XVI, ale prze­de wszys­tkim znacz­ne po­więk­sze­nie przes­trze­ni u­żyt­ko­wej i miesz­kal­nej ca­łe­go za­ło­że­nia. Prze­bu­do­wa Lu­to­mier­skie­go by­ła je­dy­ną o tak du­żej ska­li w dzie­jach zam­ku, któ­ry po­now­nie po­waż­nie u­cier­piał blis­ko sto lat póź­niej pod­czas sztur­mu wojsk pol­skich na sta­no­wis­ka o­ku­pu­ją­cych gmach Szwe­dów jesienią 1656 roku. Wpraw­dzie w la­tach 80. XVII wie­ku wspól­nym wy­sił­kiem szlach­ty łę­czyc­kiej da­ło się go częś­cio­wo od­bu­do­wać i za­bez­pie­czyć przed cał­ko­wi­tą ru­i­ną, jed­nak już w po­cząt­kach XVIII stu­le­cia dzia­ła­nia zbroj­ne wojsk Sta­nis­ła­wa Lesz­czyń­skie­go, wspie­ra­nych przez puł­ki szwedz­kie Ka­ro­la XII, prze­ciw­ko Au­gus­to­wi Moc­ne­mu spo­wo­do­wa­ły ko­lej­ne znisz­cze­nia, z któ­rych wa­row­nia nig­dy się już nie pod­nios­ła. W 1769 zruj­no­wa­ny za­mek zdo­był w wal­ce z kon­fe­de­ra­ta­mi bar­ski­mi ro­syj­ski ge­ne­rał Dre­wicz.

RYSUNEK KRÓLIKOWSKIEGO, TYGODNIK ILUSTROWANY 1867

DAWNA PROCHOWNIA, STAN W 1915 ROKU

o­lej­ne e­ta­py de­wa­sta­cji wa­row­ni na­stę­po­wa­ły w dru­giej po­ło­wie XVIII wie­ku. Dom no­wy zos­tał o­pusz­czo­ny, dom sta­ry zaś - okre­śla­ny po­tem ja­ko pro­chow­nia - choć po­cząt­ko­wo słu­żył jesz­cze do prze­cho­wy­wa­nia ar­chi­wów grodz­kie­go i ziem­skie­go, po­du­padł do te­go stop­nia, że ar­chi­wa wy­wie­zio­no do klasz­to­ru do­mi­ni­ka­nów, a sam gmach częś­cio­wo ro­ze­bra­no. Rów­no­cześ­nie jesz­cze w 1779 czy­nio­no ja­kieś sta­ra­nia o za­bez­pie­cze­nie zam­ku, w tym wy­ko­na­no dla wy­go­dy pu­blicz­nej re­mont wie­ży, lecz wkrót­ce po­tem, bo już w 1788 ru­nął bu­dy­nek bram­ny. W cza­sach prus­kich za­bor­cy pla­no­wa­li prze­kształ­cić za­mek i mias­to w for­te­cę, w ra­mach prac z ty­mi pla­na­mi zwią­za­nych wy­ku­to bra­mę w mu­rze ob­wo­do­wym, sam mur ob­ni­żo­no i zlik­wi­do­wa­no do­tych­cza­so­wy prze­jazd bram­ny - po­mi­mo te­go for­te­ca w za­ło­żo­nej pier­wot­nie for­mie nig­dy jed­nak nie pow­sta­ła. Po kon­gre­sie wie­deń­skim w 1815 ro­ku wa­row­nię prze­ję­ła Ko­mi­sja Woj­ny Kró­les­twa Pol­skie­go, a nas­tęp­nie prze­ka­za­ła do u­żyt­ku na ma­ga­zy­ny i la­bo­ra­to­rium pro­cho­we. Od ro­ku 1831 dys­po­no­wał nią bur­mistrz Łę­czy­cy - trak­tu­jąc ja­ko pu­blicz­ny skład ta­nie­go ma­te­ria­łu bu­dow­la­ne­go roz­po­czął on sprze­daż ce­gieł z jej mu­rów i od­tąd ce­gla­na sko­rup­ka z ro­ku na rok sta­wa­ła się co­raz skrom­niej­sza. I pew­nie nic by z niej do na­szych cza­sów nie zos­ta­ło, gdy­by nie zba­wien­na in­ter­wen­cja wpły­wo­wych, nie­zna­nych nam z naz­wy sił zew­nętrz­nych, na sku­tek któ­rej za­rząd miej­ski zmu­szo­ny zos­tał do za­przes­ta­nia roz­biór­ki, dzię­ki cze­mu za­mek w okro­jo­nej for­mie do­cze­kał się od­zys­ka­nia przez Pol­skę nie­pod­le­głoś­ci. Za­cho­wa­ne mu­ry zos­ta­ły za­bez­pie­czo­ne pro­fi­lak­tycz­nie w okre­sie mię­dzy­wo­jen­nym o­raz w 1945, kie­dy wpro­wa­dzi­li się tam wraz z huf­cem miej­sco­wi har­ce­rze. W ro­ku 1949 har­ce­rzy przeg­na­no, a obiekt przez­na­czo­ny zos­tał na sie­dzi­bę no­wo ut­wo­rzo­ne­go mu­ze­um. W la­tach 1964-76 za­mek od­bu­do­wa­no.

KURTYNA ZACHODNIA ZAMKU Z PRZEJAZDEM BRAMNYM, POCZTÓWKA Z LAT 30. XX WIEKU

WIDOK ZAMKU PRZED ODBUDOWĄ, FOTOGRAFIA Z LAT 60. XX WIEKU

a­row­nię u­sy­tu­o­wa­no w po­łud­nio­wo-za­chod­nim na­ro­żu o­to­czo­ne­go mu­ra­mi zes­po­łu miej­skie­go, od któ­re­go od­dzie­la­ła ją za­si­la­na wo­da­mi Bzu­ry fo­sa. Ulo­ko­wa­ny na sztucz­nie for­mo­wa­nym kop­cu ziem­nym za­mek wznie­sio­ny zos­tał w par­tii fun­da­men­to­wej z ka­mie­nia, zaś wy­żej z go­tyc­kiej ce­gły. Wy­bu­do­wa­no go na pla­nie czwo­ro­ką­ta o wy­mia­rach w met­rach 43x44x59x63; ca­łość zaj­mo­wa­ła po­wierz­chnię o­ko­ło 2600 met­rów kwa­dra­to­wych. W śred­nio­wie­czu o­biekt skła­dał się z wy­so­kich na 10 met­rów mu­rów ob­wo­do­wych, wie­ży głów­nej i bram­nej, gma­chu miesz­kal­ne­go o­par­te­go o par­tię kur­ty­ny wschod­niej o­raz za­bu­do­wań drew­nia­nych. Wie­żę głów­ną u­sy­tu­o­wa­no w po­łud­nio­wo-za­chod­nim na­roż­ni­ku za­ło­że­nia. Do wy­so­koś­ci 10 met­rów zbu­do­wa­na jest o­na na pla­nie kwad­ra­tu, któ­ry nas­tęp­nie prze­cho­dzi w oś­mio­bok. W pół­noc­ną część kur­ty­ny za­chod­niej wkom­po­no­wa­no czwo­ro­bocz­ną wie­żę bram­ną, w któ­rej piw­ni­cach mieś­ci­ło się wię­zie­nie, a nad prze­jaz­dem - iz­ba dla stra­ży z ok­nem wy­cho­dzą­cym na mias­to. Dom miesz­kal­ny, zwa­ny sta­rym, li­czył dwie kon­dy­gna­cje po­dzie­lo­ne sie­nią na część po­łud­nio­wą - re­pre­zen­ta­cyj­ną, oraz część pół­noc­ną - miesz­czą­cą po trzy ma­łe iz­by na każ­dym pięt­rze. Dzi­siaj o­biekt ten już nie is­tnie­je, a na je­go miej­scu stoi nie­wiel­ki bu­dy­nek zwa­ny pro­chow­nią.

REKONSTRUKCJA ZAMKU ŚREDNIOWIECZNEGO WG J. SALMA

od­czas re­a­li­zo­wa­nej przez Lu­to­mier­skie­go no­wo­żyt­nej od­bu­do­wy w pół­no­cno-za­chod­niej częś­ci dzie­dziń­ca wznie­sio­no o­par­ty ścia­ną szczy­to­wą o mur pół­noc­ny, a od po­łud­nia po­łą­czo­ny z bu­dyn­kiem bram­nym dom no­wy - trzy­pię­tro­wy, je­dno­trak­to­wy gmach miesz­kal­ny o bo­kach 8x16 i wy­so­koś­ci o­ko­ło 18 me­trów. W do­mu sta­rym nad­bu­do­wa­no jed­ną kon­dy­gna­cję i wy­re­mon­to­wa­no sień do­da­jąc jej zdob­ne skle­pie­nia, prze­bi­to rów­nież sta­re go­tyc­kie ot­wo­ry o­kien­ne na więk­sze ok­na pa­ła­co­we i wpro­wa­dzo­no no­wy wys­trój wnętrz. Wie­żę bram­ną nad­bu­do­wa­no o jed­ną kon­dyg­na­cję zrów­nu­jąc wy­so­koś­cią z dom­em no­wym, a ca­łość przy­kry­to wspól­nym da­chem. Pod­czas prac re­mon­to­wych zad­ba­no tak­że o wa­lo­ry obron­ne ca­łe­go za­ło­że­nia - w tym ce­lu wzmoc­nio­no i nad­bu­do­wa­no ob­wód mu­rów o­raz wie­żę głów­ną, któ­rą zwień­czo­no koł­pa­kiem skle­pio­nym.

PLAN ZAMKU PO ROZBUDOWIE JANA LUTOMIERSKIEGO: 1. WIEŻA BRAMNA, 2. WIEŻA GŁÓWNA, 3. DOM STARY, 4. DOM NOWY, 5. DZIEDZINIEC

spół­cześ­nie wa­row­nię o­kreś­la stan po­śred­ni mię­dzy dob­rze utrzy­ma­nym za­byt­kiem a częś­cio­wą ru­i­ną. Oka­za­le pre­zen­tu­je się skrzyd­ło za­chod­nie z basz­tą bram­ną o­raz wy­po­sa­żo­ną w przy­cią­ga­ją­cą wzrok at­ty­kę wie­żą głów­ną, a tak­że nie­pro­por­cjo­nal­nie wąs­kim do­mem no­wym. W pół­noc­nej i wschod­niej częś­ci zam­ku mu­ry nie wy­glą­da­ją już tak ład­nie - wy­ko­rzys­ty­wa­ny w ce­lach kul­tu­ral­nych za­gra­co­ny dzie­dzi­niec do naj­pięk­niej­szych nie na­le­ży, a sto­ją­cy w je­go ob­rę­bie daw­ny gmach pro­chow­ni od­py­cha nie­cie­ka­wą for­mą. W wie­ży bram­nej i przy­le­ga­ją­cym do niej bu­dyn­ku mieś­ci się nie­wiel­kie, ale bar­dzo cie­ka­we mu­ze­um. Z atrak­cji wy­mie­nić na­le­ży rów­nież mo­żli­wość wej­ścia na wie­żę, skąd roz­cią­ga się sze­ro­ki wi­dok na płas­kie jak na­leś­nik po­la i łą­ki zie­mi łę­czyc­kiej. Pro­wa­dzą­cy tam ko­ry­ta­rzyk jest ciem­ny i nis­ki, trze­ba więc u­wa­żać, bo łat­wo moż­na so­bie roz­bić gło­wę.

ZREKONSTRUOWANE SKRZYDŁO ZACHODNIE, Z LEWEJ SIEŃ ZAMKOWA

a­ło­żo­ne po dru­giej woj­nie świa­to­wej mu­ze­um zam­ko­we w kil­ku dos­tęp­nych sa­lach pre­zen­tu­je ek­spo­zy­cje do­ty­czą­ce głów­nie his­tor­ii re­gio­nu i po­wią­za­nej z nim sztu­ki lu­do­wej. Pre­zen­ta­cje te moż­na w uprosz­cze­niu po­dzie­lić na trzy częś­ci:
Dział ar­tys­tycz­ny, w skład któ­re­go wcho­dzą por­tre­ty, me­ble ga­bi­ne­to­we o­raz wschod­nia i eu­ro­pej­ska broń bia­ła, w tym o­rien­tal­ne ja­ta­ga­ny tu­rec­kie i per­skie to­po­ry ce­re­mo­nial­ne, a tak­że in­ne mu­ze­a­lia: przy­bo­ry pi­sar­skie z XIX wie­ku, ma­lar­stwo o te­ma­ty­ce ro­dza­jo­ej, pej­za­że, ce­ra­mi­ka sto­ło­wa, kaf­le, bi­żu­te­ria, tro­chę współ­czes­nej gra­fi­ki i rzeź­by. Oprócz kaf­li pie­co­wych ża­den z eks­po­na­tów nie na­le­ży do ory­gi­nal­ne­go wy­po­sa­że­nia zam­ku.
Dział his­to­rycz­ny pre­zen­tu­je pra­dzie­je re­gio­nu łę­czyc­kie­go o­raz his­to­rię mias­ta i zam­ku kró­lew­skie­go od po­cząt­ków ich pow­sta­nia. Moż­na obej­rzeć tu m.in. pla­ny śred­nio­wiecz­nych mu­rów Łę­czy­cy w ry­sun­kach prus­kich in­ży­nie­rów, re­kon­struk­cję zam­ku z XIV wie­ku, uni­kal­ne fo­to­gra­fie od­sło­nię­tych fun­da­men­tów do­mu sta­re­go i je­go ru­i­ny przed os­tat­nim re­mon­tem. Jest też osob­na wys­ta­wa poś­wię­co­na po­blis­kiej ko­le­gia­cie tum­skiej przed­sta­wia­ją­ca bar­dzo a­trak­cyj­ne re­kon­struk­cje, a tak­że zna­le­zio­ne pod­czas prac kon­ser­wa­cyj­nych we wnęt­rzach koś­cio­ła sta­re pie­niąż­ki, przed­mio­ty co­dzien­ne­go u­żyt­ku itp. Ko­lek­cję u­zu­peł­nia­ją gli­nia­ne ku­le do proc i ku­le ar­mat­nie o­raz re­pli­ki bia­łej bro­ni śred­nio­wiecz­nej.

FRAGMENT EKSPOZYCJI: Z LEWEJ - ARTYSTYCZNEJ, Z PRAWEJ - ETNOGRAFICZNEJ I ARCHEOLOGICZNEJ

ed­nak chy­ba naj­cie­kaw­szą, a nie­wąt­pli­wie naj­bar­dziej o­ry­gi­nal­ną z pre­zen­to­wa­nych na zam­ku ek­spo­zy­cji jest wys­ta­wa...dia­błów. W li­czą­cej 400 eks­po­na­tów ko­lek­cji rzeźb de­mo­nicz­nych więk­szość to róż­ne wcie­le­nia dia­bła Bo­ru­ty. Uzu­peł­nia­ją ją wi­ze­run­ki in­nych zna­nych czar­tów: Lu­cy­fe­ra, Bel­ze­bu­ba, Fu­ga­sa oraz Ro­ki­ty. Ma­my więc tu­taj Bo­ru­tę bro­war­ni­ka, pa­rob­ka, dia­bła we­nec­kie­go i wieś­nia­ka, są drew­nia­ne pos­ta­cie wy­o­bra­ża­ją­ce dia­bła gór­ni­ka, bar­tni­ka czy za­kon­ni­ka, jest Bo­ru­ta z dziew­czy­ną, dia­beł chu­li­gan, a na­wet dia­be­łek na­tu­rys­ta. Wśród ko­lo­ro­wych fi­gu­rek dos­trzec mo­że­my dia­bła ską­pa­ne­go w wo­dzie świę­co­nej i krad­ną­ce­go sie­ci o­raz wszel­kiej maś­ci bez­im­ien­ne dia­beł­ki leś­ne i błot­ne z wie­lu re­gio­nów Pol­ski. Nie za­brak­ło na wy­sta­wie rów­nież współ­czes­nych dia­błów prze­mys­ło­wych, a na­wet dia­bel­skiej or­kies­try gra­ją­cej na prze­dziw­nych in­stru­men­tach.

Muzeum w Łęczycy
ul. Zamkowa 1, 99-100 Łęczyca
tel. (024) 721 24 49, 721 89 97
email: info(at)muzeumleczyca.pl

Godziny otwarcia zamku

Cennik

'DIABEŁ BORUTA WE WSPÓŁCZESNYCH RZEŹBACH I LEGENDACH'

WIEŻA GŁÓWNA, NA FOTOGRAFII Z PRAWEJ FRAGMENT SKRZYDŁA ZACHODNIEGO

ias­to po­ło­żo­ne jest 30 ki­lo­met­rów na pół­noc od ro­ga­tek Ło­dzi, przy dro­dze kra­jo­wej łą­czą­cej Śląsk z Trój­mias­tem. Częs­to kur­su­ją tu­taj po­cią­gi pod­miej­skie z Ło­dzi (kie­ru­nek Kut­no). Za­mek stoi wciś­nię­ty po­mię­dzy ul. Sien­kie­wi­cza i Zam­ko­wą, w po­bli­żu Ryn­ku - z dwor­ca PKP doj­ście zaj­mu­je o­ko­ło 20 minut. Parking i dworzec PKS - w bezpośrednim sąsiedztwie zamku. (ma­pa zam­ków wo­je­wódz­twa)

1. B. Guerquin: Zamki w Polsce, Arkady 1984
2. H. Jaworowski: [...] jak odbudowano zamek w Łęczycy, Z otchłani wieków, 1/1977
3. I. T. Kaczyńscy: Zamki w Polsce północnej i środkowej, Muza SA 1999
4. L. Kajzer, J. Salm, S. Kołodziejski: Leksykon zamków w Polsce, Arkady 2001
5. L. Kajzer: Zamki i dwory obronne w Polsce centralnej, DiG Warszawa 2004
6. J. Pietrzak: Zamki państwowe..., Zamki i przestrzeń społeczna..., 2002

PANORAMA MIASTA Z WIEŻY ZAMKOWEJ

W pobliżu:
Besiekiery - ruina zamku rycerskiego XV-XVIw., 23 km
Uniejów - zamek biskupi XIVw., przebudowany, 32 km
Lutomiersk - d.zamek rycerski XVw., obecnie ośrodek kościelny, 37 km
Sobota - relikty zamku XVw., obecnie pałacyk neogotycki XIXw., 38 km
Oporów - zamek szlachecki XVw., 42 km

Warto zobaczyć również:

Przy ul. Koś­ciel­nej koś­ciół far­ny św. An­drze­ja z XIV wie­ku, po­cząt­ko­wo go­tyc­ki, w XVII i XVIII stu­le­ciu prze­bu­do­wa­ny w sty­lu ba­ro­ko­wym. We wnęt­rzach go­tyc­kie prez­bi­te­rium, szkar­py, pły­ci­ny i ok­na - po­zos­ta­łe wy­po­sa­że­nie ba­ro­ko­we. Przy koś­cie­le stoi dzwon­ni­ca - daw­niej by­ła to jed­na z baszt ob­ron­nych włą­czo­na w li­nię śred­nio­wiecz­nych mu­rów miej­skich.

Przy ul. Poz­nań­skiej Koś­ciół Ber­nar­dy­nów z XVII wie­ku, jed­no­na­wo­wy i trój­przęs­ło­wy, utrzy­ma­ny w sty­lu ba­ro­ko­wo-ro­ko­ko­wym. We wnęt­rzach po­li­chro­mia ilu­zjo­nis­tycz­na o te­ma­ty­ce ma­ryj­nej o­raz fran­cisz­kań­skiej, w oł­ta­rzu głów­nym ob­raz Mat­ki Bos­kiej oz­do­bio­ny sreb­rną su­kien­ką z tło­cze­nia­mi.

Przy ul. Pocz­to­wej po­nu­ry gmach wię­zie­nia wznie­sio­ne­go na te­re­nie daw­ne­go koś­cio­ła oj­ców Do­mi­ni­ka­nów. Wię­zie­nie funk­cjo­no­wa­ło do 2006 ro­ku - wy­ro­ki od­sia­dy­wa­li tu­taj m.in. Wła­dys­ław Go­muł­ka i Sta­nis­ław Fra­sy­niuk. Ter­en jest o­bec­nie o­pusz­czo­ny i cze­ka na sprze­daż.

W sa­mym cen­trum za­byt­ko­we­go Ryn­ku kla­sy­cys­tycz­ny ra­tusz zbu­do­wa­ny w la­tach 1788-1790. W każ­dą nie­dzie­lę o godz. 11.11 w jed­nym z je­go o­kien od­by­wa się pa­ra­da raj­ców miej­skich.

W od­da­lo­nym o 3 ki­lo­met­ry Tu­mie ko­le­gia­ta Naj­święt­szej Ma­rii Pan­ny i Alek­se­go, naj­pięk­niej­szy za­by­tek pol­skiej ar­chi­tek­tu­ry ro­mań­skiej. Kon­sek­ro­wa­na w 1161 ro­ku słu­ży­ła zjaz­dom koś­ciel­nym i ksią­żę­cym, m.in. sy­no­dom uz­na­wa­nym za pierw­sze pol­skie sej­my. W XIV wie­ku prze­bu­do­wa­na w sty­lu go­tyc­kim, po 1945 od­bu­do­wa­na w sty­lu ro­mań­skim. Za­cho­wał się wspa­nia­ły tym­pa­non i ro­mań­skie fres­ki. W la­tach 50. od­kry­to w jej pod­zie­miach gro­by dos­toj­ni­ków koś­ciel­nych z XII-XIII wie­ku. Na ścia­nie jed­nej z wież moż­na zo­ba­czyć 'śla­dy dia­bła Bo­ru­ty'.

Obok ko­le­gia­ty pa­ra­fial­ny koś­ció­łek drew­nia­ny pw. św. Mi­ko­ła­ja z 1761 ro­ku. Wew­nątrz za­cho­wa­ła się iko­na z wi­ze­run­kiem pat­ro­na. Przy koś­cie­le w 1999 ro­ku po­sa­dzo­no dąb na pa­miąt­kę spro­wa­dze­nia do Tu­mu re­lik­wii św. Woj­cie­cha.

tekst: 2008
fotografie: 2004, 2008
© Jacek Bednarek