SKRZYDŁO POŁUDNIOWE ZESPOŁU KLASZTORNEGO TO NAJBARDZIEJ CHARAKTERYSTYCZNY RELIKT PO GOTYCKIM ZAMKU

DZIEJE ZAMKU

OPIS ZAMKU

STAN OBECNY

Ś

red­nio­wiecz­ny za­mek ry­cer­ski, któ­re­go re­lik­ty zam­knię­te zos­ta­ły w bry­le u­żyt­ko­wa­ne­go przez księ­ży Sa­lez­ja­nów zes­po­łu klasz­tor­ne­go, pow­stał przy­pusz­czal­nie przed 1418 ro­kiem z i­nic­ja­ty­wy Wac­ła­wa Za­rę­by z Ka­li­no­wej. Cza­sa­mi źród­ła fun­dac­ję wa­row­ni przy­pi­su­ją Ró­ży­com Niech­mi­row­skim lub łą­czą z po­tom­ka­mi Ja­na z Cheł­mi­cy, czy­li ro­dzi­ną Lu­to­mier­skich. W okre­sie bu­do­wy ob­ron­nych u­moc­nień ża­den z wy­mie­nio­nych ro­dów nie był jed­nak w po­sia­da­niu tej czę­ści mias­ta i roz­po­czę­cie in­wes­ty­cji przez któ­re­goś z ich przed­sta­wi­cie­li w świet­le dostępnych ma­ter­ia­łów his­to­rycz­nych wy­da­je się ma­ło praw­do­po­dob­ne. W 1460 roku Lu­to­miersk prze­szedł na włas­ność ro­dzi­ny Pod­dęb­skich, by w ro­ku 1518 w wy­ni­ku po­wią­zań o­ko­ło­mał­żeń­skich stać się włas­noś­cią Grzy­ma­li­tów Gru­dziń­skich. W 1651 wo­je­wo­da raw­ski An­drzej Gru­dziń­ski her­bu Grzy­ma­ła po nie­u­da­nej przy­go­dzie z kal­wi­niz­mem spro­wa­dził do mias­tecz­ka Za­kon Oj­ców Re­for­ma­to­rów i ufun­do­wał im klasz­tor, któ­re­go bry­ła wchło­nę­ła wkrót­ce mu­ry go­tyc­kie­go zam­ku. Roz­bu­do­wę już wów­czas koś­ciel­ne­go zes­po­łu pro­wa­dzi­li w 1651-59 An­na Gru­dziń­ska o­raz jej syn Mar­cin Gru­dziń­ski, pod­ko­mo­rzy ino­wroc­ław­ski. Obok do­mów klasz­tor­nych wznieś­li oni po­nad­to no­wy ba­ro­ko­wy koś­ciół kon­sek­ro­wa­ny w ro­ku 1659.

KLASZTOR I KOŚCIÓŁ ZNISZCZONE W WYNIKU DZIAŁAŃ WOJENNYCH 1914/15

P

o blis­ko 200-let­nim o­kre­sie rzą­dów za­kon­nych bu­dy­nek klasz­tor­ny, w ramach san­kcji po­li­tycz­no-eko­no­micz­nych za wspie­ra­nie po­wstań­ców stycz­nio­wych, zos­tał prze­ję­ty przez skarb pań­stwa, choć du­chow­ni na­dal mie­li pra­wo w nim miesz­kać. W 1900 roku zmarł os­tat­ni je­go re­zy­dent i wte­dy klasz­tor zam­knię­to. Wys­ta­wio­ną na li­cy­ta­cję przez wła­dze car­skie bu­dow­lę wy­ku­pi­ła gmi­na lu­to­mier­ska i ak­tem no­ta­rial­nym prze­ka­za­ła bis­ku­po­wi die­ce­zji ku­jaw­sko-ka­lis­kiej. Nie­dłu­go po­tem, pod­czas dzia­łań wo­jen­nych je­sie­nią 1914 ro­ku gmach zos­tał po­waż­nie usz­ko­dzo­ny - spło­nę­ły wszyst­kie da­chy, ru­nę­ły skle­pie­nia, a ce­gla­ne mu­ry u­leg­ły ta­kiej ru­i­nie, że po woj­nie po­ja­wił się po­mysł, by bu­dyn­ki klasz­tor­ne zbu­rzyć, a na ich miej­scu pos­ta­wić ka­plicz­kę u­pa­mięt­nia­ją­cą dzia­łal­ność Re­for­ma­to­rów. Os­ta­tecz­nie za­wią­zał się ko­mi­tet od­bu­do­wy i po prze­ka­za­niu ruin wraz z koś­cio­łem w rę­ce Sa­lez­ja­nów w 1925 ro­ku roz­po­czę­ły się pra­ce ma­ją­ce na ce­lu re­kon­struk­cję za­ło­że­nia. Po ich za­koń­cze­niu w ro­ku 1929 ot­war­to tu za­kład wy­cho­waw­czy i sie­ro­ci­niec, któ­ry z przer­wa­mi funk­cjo­no­wał do 1951. Pod­czas dru­giej woj­ny świa­to­wej po­miesz­cze­nia klasz­tor­ne za­a­dap­to­wa­no na ko­sza­ry dla żoł­nie­rzy Wer­mach­tu u­da­ją­cych się na front wschod­ni, or­ga­ni­zo­wa­no punkt zbor­ny dla Po­la­ków wy­wo­żo­nych na przy­mu­so­we ro­bo­ty do Nie­miec, póź­niej w opusz­czo­nym gma­chu u­two­rzo­no ma­ga­zyn zbo­żo­wy, a w mar­cu 1943 ro­ku za­ję­ły je wła­dze woj­sko­we z przez­na­cze­niem na ma­ga­zyn częś­ci za­mien­nych do sa­mo­lo­tów Luft­waf­fe. W okre­sie po­wo­jen­nym o­biekt po­wró­cił do ro­li sie­ro­ciń­ca, przer­wa­nej na­gle przez po­żar, któ­ry wy­buchł w dniu 11 wrześ­nia 1951 ro­ku. Po pro­wa­dzo­nej w la­tach 50. i 60. od­bu­do­wie bu­dy­nek klasz­tor­ny za­a­dap­to­wa­no na dom re­ko­lek­cyj­ny i oś­ro­dek dla mło­dych księ­ży, a w 1996 ro­ku ot­war­to tu­taj Sa­lez­jań­ską Szko­łę Mu­zycz­ną.

ŻOŁNIERZE WERMACHTU W LUTOMIERSKU, FOTOGRAFIA PRAWDOPODOBNIE Z 1940 ROKU

ZESPÓŁ POKLASZTORNY NA ZDJĘCIU Z LAT 40. XX WIEKU

DZIEJE ZAMKU

OPIS ZAMKU

STAN OBECNY

S

ie­dzi­ba Za­rę­bów zbu­do­wa­na zos­ta­ła praw­do­po­dob­nie na pla­nie kwad­ra­tu o wy­mia­rach o­ko­ło 26x35 met­rów, choć o­pi­nie his­to­ry­ków na ten te­mat by­wa­ją od­mien­ne. Być mo­że za­mek skła­dał się z oto­czo­nych mu­ra­mi: po­łu­dnio­we­go, dwu­kon­dyg­na­cyj­ne­go do­mu z bra­mą i po­moc­ni­cze­go bu­dyn­ku sto­ją­ce­go przy za­chod­nim od­cin­ku kur­ty­ny pół­noc­nej. Nie bra­ku­je rów­nież gło­sów, że za­mek lu­to­mier­ski ni­gdy nie zo­stał w peł­ni zre­a­li­zo­wa­ny - w śred­nio­wie­czu wznie­sio­no tyl­ko gmach z bra­mą i być mo­że dom wschod­ni, na­to­miast po­zo­sta­łe za­bu­do­wa­nia, a na­wet u­moc­nie­nia, mia­ły kon­struk­cję drew­nia­ną.

PLAN ZAMKU W LUTOMIERSKU WG T.POKLEWSKIEGO, E.GRABARCZYK I M.ŻEMIGAŁY
CIENKĄ LINIĄ ZAZNACZONY ZARYS BUDYNKÓW KLASZTORNYCH

DZIEJE ZAMKU

OPIS ZAMKU

STAN OBECNY

P

o­zos­ta­ło­ści go­tyc­kie­go za­ło­że­nia u­kry­te są w po­łud­nio­wym skrzyd­le do­mu klasz­tor­ne­go. Nie­o­tyn­ko­wa­na, u­for­mo­wa­na z ru­dej ceg­ły e­le­wa­cja oz­do­bio­na jest rom­ba­mi de­ko­ra­cji zen­drów­ko­wej. W częś­ci wschod­niej dos­trzec mo­żna za­mu­ro­wa­ny os­tro­łu­ko­wy prze­jazd bram­ny z dwie­ma fur­tka­mi, na­to­miast po stro­nie za­chod­niej wid­nie­ją re­lik­ty nie­wiel­kich go­tyc­kich o­kien. Trój­skrzyd­ło­wy zes­pół klasz­tor­ny mieś­ci o­bec­nie Sa­lez­jań­ską O­gól­no­kształ­cą­cą Szko­łę Mu­zycz­ną II Stop­nia z in­ter­na­tem. We wnęt­rzach czyn­na jest wys­ta­wa zbio­rów Mu­ze­um Ar­che­o­lo­gicz­ne­go i Et­no­gra­ficz­ne­go w Ło­dzi pt. Naj­daw­niej­sze i daw­ne dzie­je Lu­to­mier­ska, choć nie wiem, czy jest o­na dos­tęp­na dla o­sób spo­za zgro­ma­dze­nia. Te­ren wo­kół szko­ły i sto­ją­ce­go o­bok niej koś­cio­ła jest o­sią­gal­ny, ale ze wzglę­du na cha­rak­ter miej­sca na­le­ży za­cho­wać da­le­ko po­su­nię­tą dys­kre­cję.

OZDOBNA BRAMA WEJŚCIOWA NA TEREN DAWNEGO KLASZTORU
W ELEWACJI POŁUDNIOWEJ ZACHOWAŁY SIĘ DETALE GOTYCKIE PO ŚREDNIOWIECZNEJ BRAMIE

DOJAZD

M

iej­sco­wość po­ło­żo­na jest o­ko­ło 15 km na północny zachód od Pa­bia­nic, przy dro­dze Zgierz-Ka­lisz. Do­je­chać moż­na tu­taj au­to­bu­sa­mi PKS z są­sied­nich miej­sco­wo­ści lub bez­poś­red­nio z Ło­dzi po­wol­nym sta­rym tram­wa­jem li­nii 43 (przys­ta­nek "Klasz­tor", aktu­al­nie ruch tram­wa­jo­wy jest za­wie­szo­ny - 2021). Szko­ła znaj­du­je się przy wy­jeź­dzie z Lu­to­mier­ska na pół­noc od dro­gi pro­wa­dzą­cej do Łodzi. Pod bramą miej­­sca par­kin­go­we. (ma­pa zam­ków)

LITERATURA

1. L. Kajzer, J. Salm, S. Kołodziejski: Leksykon zamków w Polsce, Arkady 2001
2. L. Kajzer: Małe czy duże, czyli o tzw. zamkach rycerskich na Niżu Polskim

WIDOK Z DROGI PROWADZĄCEJ DO ŁODZI, KLASZTOR OD STRONY STAWU MATEJA

W pobliżu:
Pabianice - dwór kapituły krakowskiej z XVI w., 14 km
Wojsławice - pozostałości zamku rycerskiego z XVI w., 26 km
Łęczyca - zamek królewski z XIV w., 37 km
Sieradz - relikty zamku królewskiego z XIV w., 41 km
Uniejów - zamek biskupi z XIV w., 43 km

tekst: 2014
fotografie: 2004
© Jacek Bednarek