BARANÓW SANDOMIERSKI

BARCIANY

BARDO ¦L¡SKIE

B¡KOWA GÓRA

BESIEKIERY

BÊDZIN

BIERUTÓW

BIESTRZYKÓW

BOBOLICE

BOBROWNIKI

BODZENTYN

BOLESTRASZYCE

BOLKÓW

BORYS£AWICE ZAMKOWE

BROCHÓW

BRODNICA

BRZEG

BUKOWIEC

BYDLIN

BYSTRZYCA K£ODZKA

CHÊCINY

CHOJNICA

CHOJNIK

CIECHANÓW

CIESZÓW

CIESZYN

CZARNY BÓR

CZERNA

CZERNINA

CZERSK

CZÊSTOCHOWA

CZOCHA

CZORSZTYN

ÆMIELÓW

D¡BROWA

D¡BRÓWNO

DRZEWICA

DZIA£DOWO

DZIERZGOÑ

FREDROPOL (KORMANICE)

GDAÑSK

GI¯YCKO

GLIWICE

G£OGÓW

GNIEW

GNIEWOSZÓW Z.SZCZERBA

GOLUB-DOBRZYÑ

GO£AÑCZ

GOLCZEWO

GO£UCHÓW

GO¦CISZÓW

GÓRA

GRODZIEC

GRÓDEK

GRUDZI¡DZ

GRZÊDY

GRZMI¡CA z.ROGOWIEC

HOMOLE

I£¯A

INOW£ÓDZ

JANOWICE WIELKIE z.BOLCZÓW

JANOWIEC

JAWOR

JEZIORO GÓRECKIE

KAMIENIEC Z¡BKOWICKI

KAMIENNA GÓRA

KARPNIKI

KAZIMIERZ DOLNY

KÊTRZYN

KÊTRZYN - KO¦CIÓ£

KIELCE

KLICZKÓW

K£ODZKO

KO£O

KONARY

KONIN-GOS£AWICE

KORZKIEW

KOWALEWO POMORSKIE

KO¬MIN WLKP.

KÓRNIK

KRAKÓW

KRAPKOWICE

KRAPKOWICE - OTMÊT

KRASICZYN

KRÊPCEWO

KRUSZWICA

KRZY¯NA GÓRA

KRZY¯TOPÓR

KSI¡¯ WIELKI

KUROZWÊKI

KWIDZYN

LEGNICA

LIDZBARK WARMIÑSKI

LIPA

LUBIN

LUTOMIERSK

£AGÓW

£ÊCZYCA

£OWICZ

MAJKOWICE

MALBORK

MA£A NIESZAWKA

MIÊDZYLESIE

MIÊDZYRZECZ

MIRÓW

MOKRSKO

MOSZNA

MSTÓW

MUSZYNA

MY¦LENICE

NAMYS£ÓW

NIDZICA

NIEDZICA

NIEMCZA

NIEMODLIN

NIEPO£OMICE

NOWA RUDA

NOWY S¡CZ

NOWY WI¦NICZ

ODRZYKOÑ

OGRODZIENIEC (PODZAMCZE)

OJCÓW

OLE¦NICA

OLSZTYN (JURA)

OLSZTYN (WARMIA)

OLSZTYNEK

O£AWA

O£DRZYCHOWICE K£ODZKIE

OPOCZNO

OPOLE GÓRKA

OPOLE OSTRÓWEK

OPORÓW

OSSOLIN

OSTRʯNIK

OSTRÓDA

OSTRÓW LEDNICKI

OTMUCHÓW

PABIANICE

PANKÓW

PASTUCHÓW

PIESKOWA SKA£A

PIOTRKÓW TRYBUNALSKI

PIOTRKÓW-BYKI

PIOTROWICE ¦WIDNICKIE

P£AKOWICE

P£OCK

P£ONINA

P£OTY

PODZAMCZE z.OGRODZIENIEC

PODZAMCZE PIEKOSZOWSKIE

POKRZYWNO

PO£CZYN-ZDRÓJ

POZNAÑ

PRABUTY

PROCHOWICE

PROSZÓWKA z.GRYF

PRZEMY¦L

PRZEWODZISZOWICE

PSZCZYNA

PTKANÓW

PYZDRY

RABSZTYN

RACI¡¯EK

RAD£ÓWKA

RADOM

RADZIKI DU¯E

RADZYÑ CHE£MIÑSKI

RAJSKO

RAKOWICE WIELKIE

RATNO DOLNE

RAWA MAZOWIECKA

RESKO

ROGÓW OPOLSKI

RO¯NÓW ZAMEK DOLNY

RO¯NÓW ZAMEK GÓRNY

RYBNICA

RYBNICA LE¦NA

RYCZÓW

RYDZYNA

RYTWIANY

RZ¡SINY

SANDOMIERZ

SANOK

SIEDLÊCIN

SIEDLISKO

SIERADZ

SIERAKÓW

SIEWIERZ

SMOLEÑ

SOBKÓW

SOBOTA

SOCHACZEW

SOSNOWIEC

SREBRNA GÓRA

STARA KAMIENICA

STARE DRAWSKO

STARY S¡CZ

STRZELCE OPOLSKIE

SULEJÓW

SZAMOTU£Y

SZCZECIN

SZTUM

SZUBIN

SZYD£ÓW

SZYMBARK

¦CINAWKA GÓRNA

¦WIDWIN

¦WIEBODZIN

¦WIECIE n.WIS£¡

¦WIECIE k.LE¦NEJ

¦WINY

TORUÑ

TORUÑ z.DYBÓW

TUCZNO

TYNIEC

UDÓRZ

UJAZD k.TOMASZOWA

UJAZD KRZY¯TOPÓR

UNIEJÓW

URAZ

WA£BRZYCH z.KSI¡¯

WA£BRZYCH z.STARY KSI¡¯

WA£BRZYCH z.NOWY DWÓR

WARSZAWA z.KRÓLEWSKI

WARSZAWA z.UJAZDOWSKI

W¡BRZE¬NO

WENECJA

WÊGIERKA

WÊGORZEWO

WIELICZKA

WIELKA WIE¦

WIERZBNA

WITKÓW

WLEÑ

WOJNOWICE

WOJS£AWICE

WROC£AW

WROC£AW LE¦NICA

WYSZYNA

ZAGÓRZ

ZAGÓRZE ¦L¡SKIE

ZA£U¯

Z¡BKOWICE ¦L¡SKIE

ZB¡SZYÑ

Z£OTORIA k.TORUNIA

¬RÓD£A

¯AGAÑ

¯ARY

¯ELAZNO

¯MIGRÓD

ZAMEK W ¦WIDWINIE, WIDOK OD PÓ£NOCNEGO ZACHODU

DZIEJE ZAMKU

N

ie znamy dok³adnej daty budowy gotyckiego zamku w ¦wid­wi­nie. We­d³ug his­to­ry­ków praw­do­po­dob­nie po­wsta³ on z fun­da­cji ksiê­cia me­klem­bur­skie­go Przy­by­s³a­wa II (zm. po 1316), któ­ry w 1286 ro­ku ob­j±³ w dzier­¿a­wê do­bra ¶wid­wiñ­skie, p³a­c±c za ni± mar­gra­bie­mu bran­den­bur­skie­muMargrabia - graf (hrabia) zarz±dzaj±cy prowincj± kresow± – marchi±. Al­brech­to­wi czte­ry ty­si±­ce ma­rek. Pra­ce bu­dow­la­ne roz­po­czê­to za­pew­ne wkrót­ce po tej trans­ak­cji i kon­ty­nu­owa­no co naj­mniej do po­³o­wy ostat­niej de­ka­dy XIII wie­ku, cze­go po­twier­dze­nie znaj­du­je­my w do­ku­men­cie z 1292 ro­ku, gdzie wspo­mi­na siê o kwo­tach wy­³o­¿o­nych na umoc­nie­nie wa­row­ni. Pierw­sza wzmian­ka wska­zu­j±­ca jed­no­znacz­nie ist­nie­nie Ca­strum Schiu­el­beyn po­cho­dzi z da­to­wa­ne­go na rok 1317 ak­tu je­go sprze­da­¿y przez Wal­de­ma­ra Wiel­kie­go bi­sku­po­wi ka­mieñ­skie­mu Hein­ri­cho­wi von Wach­holtz (zm. 1317). Umo­wa ta, opie­wa­j±­ca na kwo­tê sze­¶ciu ty­siê­cy ma­rek w sre­brze, ob­wa­ro­wa­na by­³a klau­zu­l± umo¿­li­wia­j±­c± wy­ku­pie­nie za­sta­wu w ci±­gu ko­lej­nych czter­na­stu lat, z któ­rej to ów­czes­ny mar­gra­bia nie zd±­¿y³ sko­rzy­staæ, po­nie­wa¿ dwa la­ta pó¼­niej zmar³. Jesz­cze w 1319 do­bra ¶wid­wiñ­skie na­by­li za kwo­tê je­de­na­stu ty­siê­cy ma­rek bran­den­bur­skich w sre­brze duñ­ski ry­cerz Ni­co­laus Olaf­sohn i mar­sza­³ek na dwo­rze ksiê­cia szcze­ciñ­skie­go, We­di­go von We­del (zm. 1324). Kil­ka lat pó¼­niej von We­del sp³a­ci³ udzia­³y Duñ­czy­ka, sta­j±c siê je­dy­nym w³a­¶ci­cie­lem mia­sta i zam­ku, z pra­wem oto­cze­nia ich mu­ra­mi, pa­li­sa­d± oraz fo­sa­mi. W la­tach 1324-54 ma­j±t­kiem tym za­rz±­dza³ syn We­di­go, Has­so von We­del, fun­da­tor go­tyc­kiej roz­bu­do­wy wa­row­ni, od­t±d sie­dzi­by ma­jo­ra­tu. W tym cza­sie wzniós³ on rów­nie¿ ko­¶ció³ miej­ski pw. Naj­¶wiê­tszej Ma­ryi Pan­ny, któ­re­go pro­boszcz na sta­³e za­miesz­ka³ na zam­ku.

¦WIDWIN, PLAN MIASTA ¦REDNIOWIECZNEGO WED£UG ZBIGNIEWA RADACKIEGO
1. ZAMEK, 2. RYNEK, 3. KO¦CIÓ£, 4. MURY MIEJSKIE, 5. RZEKA REGA

WIDOK ZAMKU OD ZACHODU, OBRAZ OLEJNY CARLA HESSMERTA Z OKO£O 1900 ROKU

W

drugiej po³owie XIV wieku w³a¶cicielem zamku i miasta zosta³ Hans von Wedel (zm. 1391), od 1381 ro­ku pe³­ni±­cy funk­cjê sta­ro­sty No­wej Mar­chiiNowa Marchia (niem. Neumark) – prowincja Marchii Brandenburskiej, powsta³a w wyniku ekspansji margrabiów na Ziemiê Lubusk± oraz pogranicze zachodniopomorsko-wielkopolskie. W tym okresie jej granicê na po³udniu okre¶la³a linia dolnej Warty i Noteci, na zachodzie Odra do okolic Widuchowej, na wschodzie bieg rzeki Drawy, na pó³nocy za¶ wbija³a siê klinem w ziemie ¶rodkowego Pomorza obejmuj±c ziemiê ¶widwiñsk±. Nazwa „Nowa Marchia” ukszta³towa³a siê dopiero pod koniec XIV w., wcze¶niej tereny pogranicza pomorsko-wielkopolskiego okre¶lane by³y jako terra trans Oderam, czy marchia transoderana. . Rok pó¼­niej za­ci±g­n±³ on po­¿ycz­kê od ra­dy mia­sta Choj­na w wy­so­ko­¶ci 500 grzy­wienGrzywna - dawna jednostka miary stosowana w ¶redniowiecznej i nowo¿ytnej Polsce. Odpowiada³a warto¶ci oko³o 200 gram srebra. , któ­rej, jak siê wkrót­ce oka­za­³o, nie by³ w sta­nie sp³a­ciæ. Po­zba­wio­ny wkrót­ce urzê­du sta­ro­sty, a tym sa­mym g³ów­ne­go ¼ró­d³a do­cho­dów, zmu­szo­ny zo­sta³ do sprze­da­¿y dóbr ¶wid­wiñ­skich za­ko­no­wi krzy­¿ac­kie­mu, otrzy­mu­j±c w za­mian obiet­ni­cê sp³a­ty wie­rzy­cie­li, do­¿y­wot­ni± ren­tê w wy­so­ko­¶ci 150 grzy­wien oraz fol­wark w Uni­s³a­wiu pod To­ru­niem. Dziê­ki tej bar­dzo ko­rzyst­nej dla stro­ny krzy­¿ac­kiej trans­ak­cji pañ­stwo za­kon­ne wzbo­ga­ci­³o siê o en­kla­wê te­ry­tor­ial­n±, wy­ko­rzy­sty­wa­n± od­t±d za punkt ko­mu­ni­ka­cyj­ny przy trak­cie pro­wa­dz±­cym do Bran­den­bur­gii, sk±d re­kru­to­wa­³a siê wiêk­szo¶æ no­wych ry­ce­rzy za­kon­nych i sk±d na­p³y­wa­³a po­moc mi­li­tar­na nie­zbêd­na do pro­wa­dze­nia wo­jen z Li­tw± oraz z Pol­sk±. Jak wa¿­ne by³o dla krzy­¿a­ków po­zys­ka­nie tej zie­mi, niech ¶wiad­czy fakt, ¿e przy pod­pi­sy­wa­niu umo­wy na zam­ku w El­bl±­gu w dniu 14 ma­ja 1384 ro­ku obec­ni by­li naj­wy¿­si ran­g± do­stoj­ni­cy krzy­¿ac­cy, w¶ród nich wiel­ki mistrz Kon­rad Zöll­ner von Ro­ten­stein, wiel­ki kom­tur, wiel­ki mar­sza­³ek, wiel­ki szpi­tal­nik, wiel­ki szat­ny za­ko­nu, a tak­¿e sze­¶ciu kom­tu­rów z Prus i Po­mo­rza Gdañ­skie­go. W za­mian za sp³a­tê d³u­gów i otrzy­ma­ne ko­rzy­¶ci von We­del zo­bo­wi±­za­ny zo­sta³ do z³o­¿e­nia o¶wiad­cze­nia, na mo­cy któ­re­go od­da­wa³ sie­bie wraz z zam­kiem, mia­stem i zie­mi± ¶wid­wiñ­sk±, z wszyst­ki­mi wsia­mi, po­siad­³o­¶cia­mi, do­cho­da­mi i po­¿yt­ka­mi, tak jak je odzie­dzi­czy³, nie za­cho­wu­j±c dla sie­bie ¿ad­nych praw lub w³o­¶ci.

ZAMEK NA PIÊKNEJ GRAFICE Z 1937 ROKU

W

krótce po uzyskaniu ziemi ¶widwiñskiej krzy¿acy nadali jej sta­tus od­rêb­ne­go wój­to­stwa, któ­rym od wrze­¶nia 1384 ro­ku za­rz±­dza³ Wal­ra­be von Scharf­en­berg (zm. po 1390). Po­mi­mo, ¿e prze­by­wa³ on tu­taj za­le­dwie piêæ mie­siê­cy (by pó¼­niej ob­j±æ kom­tur­stwo w Bierz­g³o­wie), w tak krót­kim cza­sie zdo­³a³ na­gro­ma­dziæ znacz­ne ilo­¶ci wy­po­sa­¿e­nia i sprzê­tu, za­o­pa­tru­j±c wa­row­niê w dwie ma­³e i jed­n± wiel­k± ar­ma­tê, 25 kusz oraz du­¿e za­pa­sy ¿yw­no­¶ci, nie­zbêd­nych na wy­padek ob­lê­¿e­nia i dla za­pro­wian­to­wa­nia ry­ce­rzy po­dró­¿u­j±­cych z mi­sj± do Prus. Po Scharf­en­ber­gu urz±d wój­ta ¶wid­wiñ­skie­go pe³­ni³ Ka­spar von Brie­sen, lecz je­go rz±­dy znów nie trwa­³y d³u­go, bo­wiem ju¿ w 1386 prze­ka­za³ to sta­no­wi­sko by­³e­mu pro­ku­ra­to­ro­wi dzia³­dow­skie­mu Hein­ri­cho­wi von Wel­nitz (zm. 1386), na krót­ko przed je­go ¶mier­ci±. W do­ku­men­tach ¼ród­³o­wych za­cho­wa­³a siê re­la­cja z za­koñ­czo­nej suk­ce­sem wy­pra­wy, ja­k± w ro­ku 1388 krzy­¿ac­ka za­³o­ga zam­ku pod­jê­³a w ce­lu uwol­nie­nia po­s³ów ksiê­cia Gel­driiGeldria – kraina historyczna po³o¿ona na terenie obecnej holenderskiej prowincji Geldria oraz powiatu Kleve w niemieckiej Nadrenii Pó³nocnej. Stolic± krainy by³o miasto Geldern. Wil­hel­ma I, po­rwa­nych w dro­dze do Mal­bor­ka i prze­trzy­my­wa­nych w Z³o­cieñ­cu, na zie­miach kon­tro­lo­wa­nych przez po­mor­ski ród Bor­ków. W 1402 ro­ku za­kon nie­miec­ki zli­kwi­do­wa³ urz±d wój­ta ¶wid­wiñ­skie­go, po­wo­³u­j±c w je­go miej­sce in­sty­tu­cjê wój­ta no­wo­mar­chij­skie­go, któ­re­mu od­t±d pod­le­ga­³o roz­le­g³e te­ry­to­rium od Ko­strzy­na a¿ po ¦wid­win. Dom za­kon­ny w ¦wid­wi­nie si­³± rze­czy po­cz±t­ko­wo sta­no­wi³ g³ów­n± sie­dzi­bê no­wej ad­mi­ni­stra­cji, jed­nak bez­po­¶red­nio za­rz±­dza³ nim nie wójt, lecz le­¶ni­czy (walt­mei­ster), od­po­wie­dzial­ny za spra­wy or­ga­ni­za­cyj­ne i fi­nan­so­we, nad­zo­ro­wa­nie go­spo­dar­ki fol­warcz­nej i eg­ze­kwo­wa­nie pra­wa na pod­le­g³ym te­re­nie. Od os­tat­niej de­ka­dy XIV wie­ku na zam­ku po­¶wiad­czo­ny jest tak­¿e piw­nicz­ny (kel­ler­mei­ster), mistrz kuch­ni (ku­chen­mei­ster) oraz mistrz ko­wal­ski (schmie­de­mei­ster). Z za­cho­wa­nych prze­ka­zów wy­ni­ka rów­nie¿, ¿e w ro­ku 1413 le­¶ni­czy ¶wid­wiñ­ski mia³ utrzy­my­waæ sta­le 23 knech­tówKnecht - ¿o³nierz pieszy w dawnym wojsku niemieckim., któ­rych wójt no­wo­mar­chij­ski uzna­wa³ jed­nak za zu­pe³­nie nie­u¿y­tecz­nych w a¿ tak znacz­nej je­go zda­niem licz­bie.

ZAMEK I MIASTO NA RYCINIE MATTHAEUSA MERIANA, 1652

W

raz z umacnianiem w³adzy na nowym terenie krzy¿acy przyst±pili do roz­bu­do­wy zam­ku. Pra­ce bu­dow­la­ne pro­wa­dzo­ne by­³y jed­nak bar­dzo po­wo­li, co t³u­ma­czo­no znacz­n± od­le­g³o­¶ci± od sto­li­cy, ko­niecz­no­¶ci± ga­sze­nia kon­flik­tów w krê­gu sym­pa­ty­zu­j±­ce­go z Pol­sk± ry­cer­stwa No­wej Mar­chii, a tak­¿e dre­nu­j±­c± skarb za­kon­ny woj­n± pol­sko-krzy­¿ac­k±. W 1408 ro­ku na zam­ku, obok kuch­ni, po­¶wiad­czo­na jest zbro­jow­nia (har­nisch). Przy­pusz­czal­nie w tym cza­sie trwa­³a rów­nie¿ bu­do­wa pó³­noc­ne­go skrzy­d³a miesz­kal­ne­go, prze­rwa­na na sku­tek za­³a­ma­nia siê fi­nan­sów pañ­stwa za­kon­ne­go po klê­sce grun­wal­dzkiej. Wój­tem No­wej Mar­chii by³ wte­dy Mi­cha³ Küch­mei­ster von Stern­berg (zm. 1423), wiel­ki mistrz w la­tach 1414-22. Pod­czas woj­ny z Pol­sk± 1409-11 nê­ka³ on na­jaz­da­mi za­jê­te przez woj­ska ko­ron­ne zam­ki i o¶rod­ki miej­skie Po­mo­rza Gdañ­skie­go. Bra³ te¿ udzia³ w bi­twie pod Ko­ro­no­wemBitwa pod Koronowem – bitwa stoczona 10 pa¼dziernika 1410, w czasie wielkiej wojny, miêdzy si³ami zakonu krzy¿ackiego, dowodzonymi przez Micha³a Küchmeistera von Sternberg, a wojskami polskimi, dowodzonymi przez Sêdziwoja z Ostroroga i Piotra Nied¼wiedzkiego, pod wsi± Wilcze, zakoñczona zwyciêstwem Polaków. Polacy zdobyli liczne ³upy i jeñców, w tym wielu tak zwanych go¶ci Zakonu. Do niewoli wziêty zosta³ tak¿e naczelny wódz armii krzy¿ackiej Micha³ Küchmeister von Sternberg, którego osadzono pó¼niej na zamku w Chêcinach. , gdzie zo­sta³ poj­ma­ny do nie­wo­li, z któ­rej po­wró­ci³ do ¦wid­wi­na do­pie­ro po pod­pi­sa­niu pierw­sze­go po­ko­ju to­ruñ­skie­go. W ro­ku 1433, po wy­bu­chu ko­lej­nej woj­ny pol­sko-krzy­¿ac­kiej i wtar­gniê­ciu wojsk hu­syc­kich Ja­na Čap­kaJan Čapek z Sán, zm. po 1445 – czeski dowódca wojskowy, husyta, hetman wojsk tzw. sierotek. Z rozkazu króla W³adys³awa Jagie³³y, Jan Czapek jako dowódca wojsk husyckich bêd±cych oddzia³ami posi³kowymi wojsk polskich dowodzonych przez Sêdziwoja Ostroroga i Miko³aja z Micha³owa uczestniczy³ w wyprawie odwetowej na ziemie opanowane przez Zakon krzy¿acki. Wyprawa zakoñczy³a siê sukcesem. Za okazan± pomoc zbrojn± otrzyma³ od polskiego króla m.in. wielb³±da, który pó¼niej sta³ siê jednym z elementów herbu Pilzna. (pe³­ni±­cych funk­cjê od­dzia­³ów po­si³­ko­wych wojsk pol­skich) do No­wej Mar­chii, w s³a­bo za­opa­trzo­nym zam­ku w ¦wid­wi­nie schro­ni­li siê ucie­ki­nie­rzy z za­jê­tych przez hu­sy­tów ziem. Po­mi­mo znacz­nych nie­do­bo­rów ¿yw­no­¶ci i uz­bro­je­nia za­³o­ga pod do­wódz­twem nad­le­¶ne­go Lam­pre­chta von We­del zdo­³a­³a obro­niæ wa­row­niê przed (bê­d±­cy­mi w so­ju­szu z Pol­sk±) woj­ska­mi ksiê­cia s³up­skie­go Bo­gu­s³a­wa IXBogus³aw IX, zm. 7 grudnia 1446 – ksi±¿ê stargardzki i s³upski z dynastii Gryfitów. Syn ksiêcia stargardzkiego Bogus³awa VIII i ksiê¿niczki holsztyñskiej Zofii. Rezydowa³ w Stargardzie. . Wkrót­ce jed­nak za­ciê¿­ni krzy­¿ac­cy od­mó­wi­li udzia­³u w dal­szych wal­kach z po­wo­du nie wy­p³a­ce­nia im za­le­g³e­go ¿o³­du.

ELEWACJA PO£UDNIOWA ZAMKU NA KOLOROWANEJ POCZTÓWCE Z OKO£O 1910 ROKU

SKRZYD£O PO£UDNIOWE W LATACH 30. XX WIEKU I W 2004 ROKU

R

ozpoczête jeszcze na pocz±tku wieku prace przy roz­bu­do­wie zam­ku ukoñ­czo­no do­pie­ro po ob­jê­ciu funk­cji wiel­kie­go mi­strza przez Kon­ra­da von Er­lichs­hau­se­na (zm. 1449) w la­tach 40. XV wie­ku. Uro­czy­sto¶æ za­koñ­cze­nia tej in­we­sty­cji mia­³a miej­sce w 1446 ro­ku, o czym do­wia­du­je­my siê z za­pro­sze­nia, ja­kie do zwierzch­ni­ka za­ko­nu wy­sto­so­wa³ wójt No­wej Mar­chii Ge­org von Eg­loff­stein. Wy­dat­ki po­nie­sio­ne na jej re­ali­za­cjê ni­gdy jed­nak siê nie zwró­ci­³y, bo­wiem za­le­dwie kil­ka lat pó¼­niej krzy­¿a­cy zmu­sze­ni by­li opu­¶ciæ za­mek, by ju¿ do nie­go nie po­wró­ciæ. Po­wa¿­nie os³a­bie­ni mi­li­tar­nie i fi­nan­so­wo po wy­bu­chu woj­ny trzy­na­sto­let­niej od­sprze­da­li No­w± Mar­chiê ele­kto­ro­wi bran­den­bur­skie­muElektor Rzeszy – ksi±¿ê Rzeszy uprawniony do udzia³u w elekcji cesarskiej, podczas której wybierano ¦wiêtego Cesarza Rzymskiego. Ka¿dy elektor sta³ na czele feudalnego pañstwa – Elektoratu. Frie­dri­cho­wi II ¯e­la­zne­mu (zm. 1471), co mia­³o od­su­n±æ gro¼­bê od­da­nia tych ziem Po­la­kom i sprzy­mie­rzo­nym z ni­mi ksi±­¿ê­tom po­mor­skim, z za­strze­¿e­niem jed­nak pra­wa swo­bod­ne­go prze­jaz­du dla cz³on­ków za­ko­nu i od­dzia­³ów za­ciê¿­nych uda­j±­cych siê do Mal­bor­ka. Ofi­cjal­ne prze­ka­za­nie w³a­dzy w rê­ce ele­kto­ra od­by­³o siê na zam­ku ¶wid­wiñ­skim w dniu 24 pa¼­dzier­ni­ka 1455 ro­ku. Pod­czas tej uro­czy­sto­¶ci Frie­drich II prze­j±³ za­mek i mia­sto od re­zy­du­j±­ce­go wój­ta krzy­¿ac­kie­go Chris­to­pha Eg­lin­ge­ra, wraz z przy­siê­g± wier­no­¶ci od miesz­kañ­ców ¦wid­wi­na; jed­no­cze­¶nie po­twier­dzi³ za­cho­wa­nie wszyst­kich do­tych­cza­so­wych przy­wi­le­jów miej­skich. Od­t±d wa­row­nia pe³­ni­³a funk­cjê sie­dzi­by wój­ta no­wo­mar­chij­skie­go z na­da­nia ele­ktor­skie­go, któ­ry w za­mian za do­cho­dy uzy­ski­wa­ne z op³at s±­do­wych, czyn­szów oraz ren­ty z go­spo­darstw i m³y­nów zo­bo­wi±­za­ny by³ bro­niæ okrê­gu ¶wid­wiñ­skie­go, utrzy­my­waæ sta­³± za­³o­gê zam­ku i go­¶ciæ na swój koszt ele­kto­ra wraz z je­go dwo­rem. Ja­ko pierw­sze­mu sta­no­wi­sko to po­wie­rzo­no Din­nie­so­wi von Der Os­ten (zm. 1477) zwa­ne­mu M±­drym Ry­ce­rzem, za­s³u­¿o­ne­mu do­wód­cy wojsk kal­mar­skichKalmar – miasto w po³udniowo-wschodniej Szwecji, nad Cie¶nin± Kalmarsk± (Morze Ba³tyckie). W Kalmarze koronowano wspólnego w³adcê trzech królestw skandynawskich, Eryka Pomorskiego. Do XVII wieku Kalmar by³ strategicznym punktem le¿±cym na granicy z Dani±. , w³a­¶ci­cie­lo­wi zam­ku w P³o­tach. W dru­giej de­ka­dzie XVI wie­ku, za rz±­dów wój­ta Ker­stia­na von Bor­cke i je­go na­stêp­cy, Jo­achi­ma von Schul­en­burg, do­ko­na­no roz­bu­do­wy wa­row­ni, o czym in­for­mu­j± do­ku­men­ty ele­ktor­skie, w któ­rych wspo­mi­na siê o za­tru­dnie­niu czte­rech mu­ra­rzy. Wznie­sio­no wów­czas no­we skrzy­d³o miesz­kal­ne i zmo­der­ni­zo­wa­no sys­tem bram wjaz­do­wych wraz z przed­po­lem.

SKRZYD£O ZACHODNIE OKO£O ROKU 1900 I OBECNIE, STERCZYNY ODTWORZONO W LATACH 60. XX WIEKU

UJÊCIE Z DZIEDZIÑCA NA SKRZYD£O PO£UDNIOWE I WIE¯Ê ZAMKOW¡, STAN W LATACH 20. XX WIEKU ORAZ WIDOK WSPÓ£CZESNY

W

czerwcu 1540 margrabia Johann von Brandenburg-Küstrin (Jan Ho­hen­zol­lern, zm. 1571) wy­mu­si³ na mi­strzu ba­li­wa­tu bran­den­bur­skie­goBaliwat (niem. Ballei) – struktura organizacyjna w niektórych zakonach rycerskich, po¶rednia miêdzy przeoratem a komandori±, zarz±dzana przez urzêdnika zakonnego zwanego baliwem Veit von Thü­men (zm. 1543) za­mia­nê ko­man­do­rii w Chwar­szcza­nach na po­sia­d³o­¶ci ¶wid­wiñ­skie. W ten spo­sób ¦wid­win tra­fi³ w rê­ce jo­an­ni­tów, a je­go pierw­szym za­rz±d­c± zo­sta³ ostat­ni kom­tur Chwar­szczan Mel­chior von Bar­fuss (zm. 1544). War­to za­zna­czyæ, ¿e wbrew wo­li w³adz wiel­kie­go prze­ora­tu Nie­miec w tym cza­sie czê¶æ za­ko­nu ofi­cjal­nie prze­sz³a na lu­te­ra­nizm i w la­tach 40. XVI wie­ku w ba­li­wa­cie by­³o ju¿ trzech ¿o­na­tych kom­tu­rów, w¶ród nich wspo­mnia­ny wcze¶­niej von Bar­fuss (wy­bran­k± je­go ser­ca zo­sta­³a Este­ra von Da­mitz). W 1545 ro­ku za­st±­pi³ go Franz von Neu­mann z ¯a­ga­nia, któ­ry w 1564 ob­j±³ funk­cjê mi­strza ba­li­wa­tu. Po­mi­mo, ¿e no­bi­li­ta­cjê na tak wy­so­kie sta­no­wi­sko von Neu­mann za­wdziê­cza³ sil­ne­mu po­par­ciu mar­gra­bie­go von Ho­hen­zol­ler­na, ju¿ ja­ko zwierz­chnik za­ko­nu nie­chêt­nie wy­ko­ny­wa³ je­go po­le­ce­nia, a cza­sem wrêcz je sa­bo­to­wa³; w kon­se­kwen­cji zo­sta³ aresz­to­wa­ny i uwiê­zio­ny. Za­pew­ne z ra­cji bar­dzo za­awan­so­wa­ne­go wie­ku zle­kce­wa­¿o­no go jed­nak, dziê­ki cze­mu ten 80-let­ni ju¿ wte­dy sta­rzec zdo­³a³ zbiec do G³o­go­wa, gdzie roz­po­cz±³ kam­pa­niê wy­mie­rzo­n± w swe­go do­tych­cza­so­we­go mo­co­daw­cê. Pod­czas woj­ny trzy­dzie­sto­let­niej, po trwa­j±­cym trzy dni ob­lê­¿e­niu za­mek w 1635 za­jê­³y woj­ska szwedz­kie i ob­sa­dzi­³y sta­³± za­³o­g±. Ów­czes­ny kom­tur Ge­org von Win­ter­feld (zm. 1657) wy­je­cha³ wraz z czê­¶ci± bra­ci do Pol­ski, sk±d po­wró­ci³ po pod­pi­sa­niu trak­ta­tu po­ko­jo­we­go i wy­co­fa­niu siê wojsk ze ¦wid­wi­na, co na­st±­pi­³o do­pie­ro w ro­ku 1650. Jo­an­ni­ci wpraw­dzie od­zy­ska­li swo­j± w³a­sno¶æ, lecz ze wzglê­du na znisz­cze­nia po­czy­nio­ne przez oku­pan­ta wy­ma­ga­³a ona znacz­nych na­k³a­dów na na­pra­wy i re­mon­ty. Rów­nie¿ ko­lej­ne kam­pa­nie wo­jen­ne, a w szcze­gól­no­¶ci trze­cia woj­na pó³­noc­naIII wojna pó³nocna (wielka wojna pó³nocna) – konflikt zbrojny, który toczy³ siê w latach 1700–1721 pomiêdzy Królestwem Danii i Norwegii, Rosj±, Saksoni±, Prusami i Hanowerem (od 1715) z jednej strony a Szwecj± z drugiej. Zakoñczy³a siê podpisaniem pokoju w Nystad, w wyniku którego wzros³o znaczenie Rosji, a Szwecja utraci³a status europejskiego mocarstwa. (1700-21), moc­no nad­w±t­li­³y stan mu­rów wa­row­ni i jej wy­po­sa­¿e­nia. Du­¿e in­we­sty­cje na zam­ku roz­po­czê­to jesz­cze w pierw­szej po­³o­wie XVIII wie­ku z ini­cja­ty­wy ko­man­do­ra Hei­nri­cha Fle­min­ga (zm. 1728) i kon­ty­nu­owa­no w la­tach ca. 1740-90 pod nad­zo­rem Fried­ri­cha Wil­hel­ma von Kalck­stein, Alex­an­dra hra­bie­go von War­tens­le­ben (zm. 1775) i wresz­cie Kar­la Wil­hel­ma hra­bie­go Finck von Finck­en­stein (zm. 1800). Ich wy­ni­kiem by­³a grun­tow­na prze­bu­do­wa za­³o­¿e­nia, któ­ra po­zba­wi­³a go cech obron­nych i na­da­³a for­mê re­pre­zen­ta­cyj­nej ba­ro­ko­wej re­zy­den­cji na mia­rê po­trzeb swo­ich cza­sów.

BRAMA ZAMKOWA Z HERBAMI TRZECH KOMANDORÓW ZAKONU JOANNITÓW, POCZTÓWKA Z POCZ¡TKU XX WIEKU

W

1803 roku król Fryderyk Wilhelm III w uznaniu zas³ug dla Królestwa Pruskiego na­ka­za³ umie­¶ciæ nad bra­m± wjaz­do­w± her­by ro­do­we trzech ko­man­do­rów jo­an­nic­kich, a za­ra­zem trzech me­ce­na­sów ba­ro­ko­wej prze­bu­do­wy zam­ku: Alek­san­dra hra­bie­go von War­tens­le­ben, Frie­dri­cha Wil­hel­ma von Kalck­stein i Kar­la Wil­hel­ma Finck von Finck­en­stein. Sza­cu­nek dla za­ko­nu i je­go zwierz­chni­ków nie prze­szko­dzi­³y mu jed­nak w pod­pi­sa­niu w 1808 ro­ku edy­ktu na­ka­zu­j±­ce­go ka­sa­cjê dóbr ko­¶ciel­nych w Pru­sach, w tym ma­j±t­ków na­le­¿±­cych do jo­an­ni­tów, co do­pro­wa­dzi­³o do li­kwi­da­cji ko­man­do­rii ¶wid­wiñ­skiej. Ostat­nim, piêt­na­stym jej ko­men­dan­tem by³ Fry­de­ryk Le­opold hra­bia Ka­le­nin, by­³y pu³­kow­nik woj­ska pol­skie­go. W prze­jê­tym przez pañ­stwo zam­ku utwo­rzo­no spich­lerz zbo­¿o­wy, a po za­koñ­cze­niu wo­jen na­po­le­oñ­skich czê¶æ daw­nych po­miesz­czeñ miesz­kal­nych prze­zna­czo­no na sie­dzi­bê ba­ta­lio­nu Po­mor­skie­go Pu³­ku Land­we­hry oraz zbro­jow­niê. Od ro­ku 1818 w je­go mu­rach funk­cjo­no­wa­³a jed­no­stka po­li­cji, na­stêp­nie Urz±d Po­dat­ko­wy, a tak­¿e S±d Po­wia­to­wy i Miej­ski z aresz­tem. W ci±­gu kil­ku ko­lej­nych dzie­siê­cio­le­ci gmach nie by³ na­le­¿y­cie kon­ser­wo­wa­ny, co ne­ga­tyw­nie wp³y­nê­³o na je­go stan tech­nicz­ny, u schy³­ku XIX wie­ku okre­¶la­ny ja­ko z³y. Jesz­cze przed wy­bu­chem 2. woj­ny ¶wia­to­wej na zam­ku zor­ga­ni­zo­wa­no ¿eñ­ski obóz wy­cho­waw­czy, któ­re­go uczest­ni­czki w du­chu na­ro­do­wo­so­cja­li­stycz­nym kszta³­to­wa­³y swo­je cia­³a i umy­s³y ku chwa­le ty­si±c­let­niej Rze­szy. Sto­sun­ko­wo nie­wiel­kie znisz­cze­nia, ja­kie przy­nio­s³y dzia­³a­nia wo­jen­ne, szyb­ko usu­niê­to, a w zam­ku umiesz­czo­no sie­dzi­bê Li­ce­um Me­cha­ni­ki Rol­nej. Znacz­nie wiêk­sze stra­ty spo­wo­do­wa³ po­¿ar, ja­ki w 1953 ro­ku wy­buch³ w go­tyc­kim skrzy­dle pó³­noc­nym, pu­sto­sz±c prak­tycz­nie ca­³± za­bu­do­wê miesz­kal­n±. Pa­ra­do­ksal­nie to nie­szczê­¶li­we zda­rze­nie sta­³o siê ka­ta­li­za­to­rem ko­rzyst­nych dla za­byt­ku zmian, bo­wiem wkrót­ce pod­jê­to de­cy­zjê o je­go grun­tow­nej re­stau­ra­cji, któ­ra od d³u¿­sze­go cza­su by­³a mu bar­dzo po­trzeb­na. Pra­ce re­mon­to­we za­koñ­czo­no w 1968 ro­ku, a wkrót­ce po­tem w zam­ku roz­po­czê­³y dzia­³al­no¶æ miej­skie pla­ców­ki kul­tu­ral­no-o¶wia­to­we.

ZAMEK PO ZNISZCZENIACH DOKONANYCH PRZEZ PO¯AR W LATACH 50. XX WIEKU

ARCHITEKTURA

M

urowany zamek wzniesiono w bezpo¶rednim s±siedztwie sze­ro­kie­go ro­zle­wi­ska rze­ki Re­gi, na pia­szczy­stej ³a­sze wy­nie­sio­nej i umoc­nio­nej przez na­wie­zie­nie g³a­zów na­rzu­to­wych i oto­cza­ków. Pier­wot­nie sk³a­da³ siê on z mie­rz±­ce­go oko­³o 12 me­trów wy­so­ko­¶ci i 2,5 me­tra gru­bo­¶ci ka­mien­ne­go ob­wo­du wa­row­ne­go two­rz±­ce­go plan nie­re­gu­lar­ne­go tra­pe­zu, oraz sto­j±­ce­go przy kur­ty­nie pó³­noc­nej nie­pod­piw­ni­czo­ne­go do­mu miesz­kal­ne­go o wy­mia­rach pod­sta­wy 14x38 me­trów, rów­nie¿ mu­ro­wa­ne­go z ka­mie­nia. Pro­sty uk³ad prze­strzen­ny czê­¶ci miesz­kal­nej w swej za­sad­ni­czej czê­¶ci obej­mo­wa³ du­¿± sa­lê (ry­cer­sk±) o d³u­go­¶ci 22 me­trów oraz trzy­krot­nie od niej mniej­sz± kom­na­tê. Nie­re­gu­lar­ny uk³ad wa­row­ni zdra­dza jej me­klem­bur­skie po­cho­dze­nie, gdzie zam­ki wie­lo­bocz­ne lub ko­li­ste sta­no­wi­³y w tym cza­sie mo­del obo­wi±­zu­j±­cy w ar­chi­tek­tu­rze obron­nej. Na po­cz±t­ku XIV wie­ku na za­chód od prze­ja­zdu bram­ne­go zbu­do­wa­no ba­sztê na pla­nie kwa­dra­tu o bo­ku oko­³o 8 me­trów, wy­su­niê­t± po­za ob­wód mu­rów i nie­znacz­nie od nich wy¿­sz±. Obron­no¶æ za­³o­¿e­nia wzmac­nia­³a fo­sa za­si­la­na wo­da­mi Re­gi oraz od­su­niê­ty o 6-8 me­trów od mu­rów ka­mien­ny par­kan, któ­ry po­nad­to za­bez­pie­cza³ za­mek przed pod­my­wa­niem przez nurt rze­ki.

RZUTY PIÊCIU KONDYGNACJI WIE¯Y ZAMKOWEJ WG ZBIGNIEWA RADACKIEGO

XIV-WIECZNA PODSTAWA WIE¯Y ZAMKOWEJ, PRZYLEGA DO NIEJ GOSPODARCZE SKRZYD£O ZACHODNIE WZNIESIONE W XVIII WIEKU

P

o przejêciu zamku przez zakon krzy¿acki rozpoczêto d³u­go­trwa­³y i kosz­tow­ny pro­ces jej mo­der­ni­za­cji, co po­dy­kto­wa­ne by­³o utwo­rze­niem w tej lo­ka­li­za­cji wa¿­ne­go stra­te­gicz­nie o¶rod­ka w³a­dzy. Na wschód od bra­my wznie­sio­no po­³u­dnio­we skrzy­d³o miesz­kal­ne, ma­j±­ce cha­rak­ter tym­cza­so­wej sie­dzi­by wój­ta i za­³o­gi zam­ku. Rów­no­cze­¶nie przy­st±­pio­no do roz­biór­ki do­tych­cza­so­we­go skrzy­d³a pó³­noc­ne­go, któ­re za­st±p­io­no no­wym ce­gla­nym bu­dyn­kiem, wy­ko­rzy­stu­j±­cym pe³­n± d³u­go¶æ pó³­noc­ne­go od­cin­ka ob­wo­du wa­row­ne­go. Ten no­wy gmach by³ ju¿ pod­piw­ni­czo­ny i po­sia­da³ trzy kon­dyg­na­cje na­ziem­ne. Naj­bar­dziej oka­za­le pre­zen­to­wa­³o siê tu­taj pierw­sze piê­tro, ze scho­da­mi w ob­rê­bie przy­le­ga­j±­cych do fa­sa­dy drew­nia­nych kru¿­gan­ków, gdzie umiesz­czo­no ka­pli­cê oraz pry­wat­ne po­ko­je ka­pe­la­na i wój­ta, a tak­¿e re­fek­tarz i po­ko­je dla go­¶ci za­ko­nu. Par­ter bu­dyn­ku mie­¶ci³ kuch­niê, iz­bê knech­tów oraz staj­nie, na­to­miast kon­dyg­na­cja naj­wy¿­sza pe³­ni­³a funk­cjê ma­ga­zy­nu zbo­¿a, a w cza­sie za­gro­¿e­nia mo­g³a byæ rów­nie¿ wy­ko­rzy­sty­wa­na ja­ko do­god­ny punkt obro­ny. Szczy­ty do­mu go­tyc­kie­go ozdo­bio­no bo­ga­t± de­ko­ra­cj± ce­gla­n± ster­czy­no­wo-schod­ko­w± z blen­da­mi, je­go wnê­trza za¶ roz­¶wie­tla­³y nie­du­¿e ok­na o pro­fi­lo­wa­nych o¶­cie­¿ach i zam­kniê­te ³u­ka­mi od­cin­ko­wy­mi w±­skie ni­sze okien­ne. Pro­wa­dzo­ne w pierw­szej po­³o­wie XV wie­ku pra­ce ob­jê­³y rów­nie¿ wzmoc­nie­nie wa­lo­rów obron­nych zam­ku, cze­go przy­k³a­dem mo­der­ni­za­cja po­³u­dnio­wej wie­¿y, któ­r± naj­pierw zbu­rzo­no do po­³o­wy wy­so­ko­¶ci, a na­stêp­nie nad­bu­do­wa­no w for­mie ce­gla­ne­go cy­lin­dra o ¶red­ni­cy 8 i ³±cz­nej wy­so­ko­¶ci 26 me­trów z w±­ski­mi otwo­ra­mi strzel­ni­czy­mi oraz gan­kiem obron­nym na naj­wy¿­szych kon­dyg­na­cjach. Bu­dow­la ta by­³a przy­go­to­wa­na do u¿y­cia bro­ni pal­nej, o czym ¶wiad­cz± bel­ki do mo­co­wa­nia ha­kow­ni­cy i ko­mo­ra pro­cho­wa. Po­ni­¿ej znaj­do­wa­³y siê iz­by dla stra­¿y zam­ko­wej, a na sa­mym do­le wie­¿y umiesz­czo­no g³ê­bo­kie ce­le wiê­zien­ne.

REKONSTRUKCJA ZAMKU KRZY¯ACKIEGO Z 1. PO£OWY XV WIEKU WG A. K¡SINOWSKIEGO I H. PASZUN

NAJSTARSZE, GOTYCKIE SKRZYD£O ZAMKU

P

o raz kolejny zamek rozbudowano w drugiej dekadzie XVI wieku, w okre­sie spra­wo­wa­nia rz±­dów przez ele­kto­ra bran­den­bur­skie­go. Wznie­sio­no wów­czas nie­re­gu­lar­ne w pla­nie skrzy­d³o wscho­dnie, opar­te o szczy­to­w± ¶cia­nê skrzy­d³a po­³u­dnio­we­go i fa­sa­dê do­mu go­tyc­kie­go. Wzmoc­nio­no rów­nie¿ obron­no¶æ ca­³e­go za­³o­¿e­nia przez roz­bu­do­wê sy­ste­mu bram w je­go po­³u­dnio­wej czê­¶ci. Od­t±d a¿ do XVIII stu­le­cia wa­row­niê omi­ja­³y wiêk­sze in­we­sty­cje bu­dow­la­ne i do­pie­ro w la­tach 1704-58 re­zy­du­j±­cy w ¦wid­wi­nie jo­an­ni­ci grun­tow­nie prze­bu­do­wa­li dom go­tyc­ki. Zbu­rzy­li rów­nie¿ skrzy­d³o wschod­nie i po­³u­dnio­we, wzno­sz±c w ich miej­scu dwa jed­no­li­te ar­chi­tek­to­nicz­nie bu­dyn­ki miesz­kal­ne, któ­rych fa­sa­dy oz­do­bio­no ba­ro­ko­w± de­ko­ra­cj± w kszta³­cie pi­la­strów, a wnê­trza otrzy­ma­³y re­pre­zen­ta­cyj­ny wy­strój. Z dzie­dziñ­ca usu­niê­to na­gro­ma­dzo­ny przez wie­ki gruz i go wy­bru­ko­wa­no. Ba­ro­ko­wy gar­ni­tur od­no­wio­nej sie­dzi­by za­ko­nu pod­kre­¶la­³y ty­po­we dla te­go okre­su de­ta­le i zdo­bie­nia ar­chi­tek­to­nicz­ne, man­sar­do­we da­chy, a tak­¿e cha­rak­te­ry­stycz­ne, ce­bu­lo­we zwieñ­cze­nie wie­¿y g³ów­nej. W dru­giej po­³o­wie XVIII wie­ku za­sy­pa­no od­no­gê Re­gi od­dzie­la­j±­c± wy­spê zam­ko­w± od mia­sta, a po 1776 za­sy­pa­no tak­¿e fo­sy i ro­ze­bra­no czê¶æ umoc­nieñ, za­cie­ra­j±c ar­cha­icz­ne ju¿ w tym cza­sie ce­chy obron­ne zam­ku. W 1784 ro­ku wsku­tek zbyt p³yt­kich fun­da­men­tów i ba­gien­ne­go grun­tu ru­nê­³o go­spo­dar­cze skrzy­d³o za­chod­nie. Od­bu­do­wa­no je wkrót­ce ja­ko par­te­ro­we.

PLAN ZAMKU W ¦WIDWINIE, KOLOREM CZARNYM OZNACZONO MURY ¦REDNIOWIECZNE:
1. GOTYCKIE SKRZYD£O PÓ£NOCNE, 2. BAROKOWE SKRZYD£O WSCHODNIE, 3. BAROKOWE SKRZYD£O PO£UDNIOWE,
4. GOSPODARCZE SKRZYD£O ZACHODNIE, 5. WIE¯A, 6. WJAZD NA DZIEDZINIEC

ZAMEK Z LOTU PTAKA NA FOTOGRAFII Z LAT 30. XX WIEKU

STAN OBECNY

P

odczas prac adaptacyjnych prowadzonych w latach 60. ubieg³ego wie­ku od­s³o­niê­to czê¶æ za­cho­wa­nych frag­men­tów zam­ku ¶red­nio­wiecz­ne­go: mu­rów ob­ron­nych, wie­¿y oraz do­mu pó³­noc­ne­go z go­tyc­ki­mi de­ta­la­mi o¶cie­¿y okien­nych i drzwio­wych. Prze­trwa­³y ory­gi­nal­ne skle­pie­nia krzy­¿o­wo-¿e­bro­we piw­nic bu­dyn­ku go­tyc­kie­go, skle­pie­nia wy¿­szych kon­dyg­na­cji wie­¿y, a tak­¿e ukry­te w jej mu­rach scho­dy i strzel­ni­ce. Dzi¶ w za­byt­ko­wych wnê­trzach mie­¶ci siê Cen­trum In­for­ma­cji Tu­ry­stycz­nej oraz miej­skie in­sty­tu­cje kul­tu­ral­ne: bi­blio­te­ka, pra­cow­nie ar­ty­stycz­ne i nie­wiel­kie ki­no. Do zwie­dza­nia udo­stêp­nio­no ¶red­nio­wiecz­n± ba­sztê oraz naj­star­sz±, go­tyc­k± czê¶æ wa­row­ni z ob­szer­n± sa­l± wi­do­wi­sko­w± i hi­sto­rycz­n± sa­l± ry­cer­sk±. Od­by­wa siê ono w ra­mach tzw. re­ko­ne­san­su hi­sto­rycz­ne­go, w to­wa­rzy­stwie prze­wod­ni­ka. Dzie­dzi­niec zam­ko­wy do­stêp­ny jest w go­dzi­nach funk­cjo­no­wa­nia in­sty­tu­cji miej­skich.

NA DZIEDZIÑCU ZAMKOWYM

DOJAZD

¦

widwin po³o¿ony jest na pó³nocnym skraju Po­je­zie­rza Draw­skie­go, przy tra­sie ko­le­jo­wej ³±­cz±­cej Szcze­cin z Ko­sza­li­nem. Do mia­sta mo­¿na w mia­rê spraw­nie do­je­chaæ rów­nie¿ ko­mu­ni­ka­cj± PKS z Draw­ska, Ko­sza­li­na i Gry­fic. Po wyj­¶ciu ze sta­cji PKP na­le­¿y skrê­ciæ na po­³u­dnie (w pra­wo). Da­lej po­d±­¿a­j±c ul. Ko­¶ciusz­ki, a na­stêp­nie ul. 1 Ma­ja – po dro­dze go­tyc­ka Bra­ma Ka­mien­na – doj­dzie­my wprost do zam­ku. Nie­wiel­ki par­king znaj­du­je siê bez­po­¶red­nio przy bra­mie zam­ko­wej, wiêk­szy – na du­¿ym pla­cu przy ul. 1 Ma­ja, oko­³o 200 me­trów na pó³­noc od wa­row­ni.

LITERATURA

1. M. Haftka: Zamki krzy¿ackie w Polsce, 1999
2. D. Hein: Zamki joannitów w Polsce, 2009
3. L. Kajzer, J. Salm, S. Ko³odziejski: Leksykon zamków w Polsce, Arkady 2001
4. K. Kwiatkowski: Nowa Marchia w dzia³aniach militarnych 1410-1411 roku, Muzeum Lubuskie 2012
5. K. Stêpiñska: Pa³ace i zamki w Polsce dawniej i dzi¶, KAW 1977
6. K. Wasilkiewicz: Templariusze i joannici w biskupstwie lubuskim (XIII-XVIw.), UAM Poznañ 2016
7. K. Wasilkiewicz: Zarys dziejów baliwatu brandenburskiego..., Studia Europaea Gnesnensia 18/2018
8. A. Wagner: Murowane budowle obronne w Polsce X-XVIIw., Bellona 2019

W pobli¿u:
Lipie - pozosta³o¶ci zamku biskupiego z XIV w., 16 km
Po³czyn-Zdrój - zamek rycerski z XIV w., przebudowany, 24 km
Resko - pozosta³o¶ci zamku rycerskiego Borków z XIV w., 24 km
Strzemiele - dwór obronny z XVI-XVIIw., 30 km
P³oty - rycerska wie¿a mieszkalna z XIII-XVI w., 36 km

tekst: 2021
fotografie: 2004, 2018
© Jacek Bednarek