ZAMEK W WOJNOWICACH, WIDOK OD POŁUDNIOWEGO ZACHODU

DZIEJE ZAMKU

OPIS ZAMKU

ZWIEDZANIE

W

granicach średniowiecznej wsi Wo­no­wicz już w XIV wie­ku funk­cjo­nu­je ufor­ty­fi­ko­wa­na sie­dzi­ba ry­cer­ska, wznie­sio­na być mo­że przez Jo­han­na Skop­pa, od ro­ku 1351 dzier­żaw­cę dóbr woj­no­wic­kich, lub przez wcześ­niej­szych wła­ści­cie­li tych ziem – bra­ci Tyl i Ber­thol­da von Zin­dal. Ta nie­wiel­ka wa­row­nia po­sia­da przy­pusz­czal­nie for­mę pro­stej, dwu­pię­tro­wej wie­ży miesz­kal­nej, cha­rak­te­ry­stycz­nej dla bu­dow­nic­twa obron­ne­go te­go okre­su na Ślą­sku. Bez­pie­czeń­stwo za­pew­nia jej ce­gla­ny mur obron­ny oraz fo­sa, a ko­mu­ni­ka­cję ze świa­tem ze­wnętrz­nym umoż­li­wia drew­nia­ny most zwo­dzo­ny.

PÓŁNOCNO-WSCHODNIA CZĘŚĆ ZAMKU KRYJE PRAWDOPODOBNIE MURY ŚREDNIOWIECZNEJ WIEŻY

N

a początku XV wieku wła­ści­cie­lem wsi wraz z zam­kiem jest Ni­co­las von Wohn­witz, któ­ry w 1409 ro­ku prze­ka­zu­je pra­wa do nich Fran­zo­wi von Schel­len­dorf. Póź­niej Woj­no­wi­ce po­zo­sta­ją we wła­da­niu uszlach­co­nej ro­dzi­ny miesz­czań­skiej von Kri­ckow, co wpi­su­je się w po­wszech­ny w XV stu­le­ciu po­śród miej­skich pa­try­cju­szy trend przej­mo­wa­nia wiej­skich re­zy­den­cji z rąk zu­bo­ża­łe­go ry­cer­stwa. Gdy w 1511 umie­ra bez­po­tom­nie ostat­ni mę­ski przed­sta­wi­ciel ro­du von Kri­ckow, no­wym wła­ści­cie­lem fol­war­ku zo­sta­je Acha­tius Hau­nold (po 1523 – von Hau­nold), pre­zes Ra­dy Miej­skiej i sta­ro­sta Księ­stwa Wro­cław­skie­go, a tak­że go­rą­cy zwo­len­nik na­uk Mar­ci­na Lu­tra. Jest to po­stać nie­tu­zin­ko­wa i wiel­ce za­słu­żo­na dla sto­li­cy Dol­ne­go Ślą­ska. Cie­szy się on wiel­ką sła­wą i sza­cun­kiem za­rów­no za ży­cia jak i po śmier­ci (1532), cze­go do­wo­dzi de­cy­zja ka­pi­tu­ły ka­te­dral­nej na­ka­zu­ją­cej swo­im człon­kom wziąć udział w uro­czy­sto­ściach po­grze­bo­wych sta­ro­sty, po­mi­mo że ten stał w jaw­nej opo­zy­cji do wia­ry ka­to­lic­kiej i zwal­czał ją, choć­by wy­da­jąc po­le­ce­nie zbu­rze­nia ro­mań­skie­go opac­twa be­ne­dyk­ty­nów na pod­wro­cław­skim Oł­bi­nie.

ZAMEK, ELEWACJA ZACHODNIA

A

chatius von Haunold najwyraźniej nie za­mie­rza wią­zać się na dłu­żej z ma­jąt­kiem w Woj­no­wi­cach, sko­ro led­wie po dwóch la­tach od na­by­cia sprze­da­je go miesz­cza­ni­no­wi wro­cław­skie­mu Ni­ko­lau­so­wi von Sche­bitz (zm. 1537). No­wy wła­ści­ciel, po czę­ścio­wym ro­ze­bra­niu go­tyc­kiej wa­row­ni przy­stę­pu­je do bu­do­wy re­pre­zen­ta­cyj­nej sie­dzi­by na mia­rę wła­snych am­bi­cji oraz po­trzeb. In­we­sty­cja ta, skon­cen­tro­wa­na głów­nie wo­kół skrzy­dła pół­noc­ne­go zam­ku, kon­ty­nu­owa­na jest z przer­wa­mi do ro­ku 1530 i za­pew­ne ni­gdy nie zo­sta­je do­pro­wa­dzo­na do ta­kie­go sta­nu, w ja­kim wi­dział­by je jej fun­da­tor. Gdy sie­dem lat póź­niej von Sche­bitz umie­ra, do­bra woj­no­wic­kie prze­cho­dzą w rę­ce Lu­kre­cji Bo­ner, cór­ki le­ka­rza Se­bal­da Hu­be­ra i żo­ny Ja­ku­ba Bo­ne­ra her­bu Bo­na­ro­wa (zm. przed 1560), przed­sta­wi­cie­la słyn­nej kra­kow­sko-wro­cław­skiej ro­dzi­ny ban­kie­rów. W la­tach 1545-60 Bo­ne­ro­wie kon­ty­nu­ują prze­bu­do­wę re­zy­den­cji, w wy­ni­ku któ­rej ta otrzy­mu­je for­mę czte­ro­skrzy­dło­we­go za­ło­że­nia, oto­czo­ne­go po­dwój­ną fo­są.

POZOSTAŁOŚCI MAŁEJ ARCHITEKTURY W PARKU ZAMKOWYM

W

latach 70. XVI wieku prace wy­koń­cze­nio­we na zam­ku pro­wa­dzi dru­gi mąż Lu­kre­cji, rad­ca urzę­dów kró­lew­skich i zie­mia­nin An­dre­as Hert­wig. Po je­go śmier­ci w 1576 ro­ku ma­ją­tek dro­gą kup­na tra­fia w rę­ce po­tom­ków Ni­ko­lau­sa von Sche­bitz, choć też nie na dłu­go, po­nie­waż już w 1590 od Frie­dri­cha von Sche­bitz wy­ku­pu­ją go sy­no­wie Ja­ku­ba Bo­ne­ra, Ja­kub Młod­szy i Se­bald. Póź­niej za­mek czę­sto zmie­nia wła­ści­cie­li, re­pre­zen­tu­ją­cych głów­nie miesz­czań­skie ro­dy ślą­skie. Już w 1601 w po­sia­da­nie ma­jąt­ku Woj­no­wi­ce wcho­dzi Ernst von Schwei­di­ger, lecz jesz­cze te­go sa­me­go ro­ku od­sprze­da­je go Car­lo­wi von Bo­berg und Git­tmann­sdorf, rad­cy ce­sar­skiej ka­me­ryKamera - urząd zarządzający majątkiem cesarskim w Rzeszy. dla Gór­ne­go i Dol­ne­go Ślą­ska. W cza­sie woj­ny trzy­dzie­sto­let­niej (1618-48) pa­na­mi na Woj­no­wi­cach po­zo­sta­ją przed­sta­wi­cie­le ro­du von Sa­uer­ma. Czas ten dla zam­ku oka­zu­je się względ­nie ła­ska­wy, choć nie po­zba­wio­ny ko­niecz­no­ści pła­ce­nia kon­try­bu­cji, ja­kie na ów­czes­nych wła­ści­cie­lach na­kła­da­ją szwedz­cy oku­pan­ci.

WIDOK ZAMKU OD PÓŁNOCNEGO ZACHODU

W

1649 roku dobra wojnowickie na­by­wa za kwo­tę 12,000 ta­la­rów wo­jen­ny ko­mi­sarz mia­sta Wro­cła­wia i ka­me­ry wro­cław­skiej Weit Rö­tel, ale już kil­ka lat póź­niej od­sprze­da­je je Fer­di­nan­do­wi von Mu­d­rach. Po jego śmier­ci w 1690 pra­wa do zam­ku otrzy­mu­je wdo­wa, Ur­su­la Ma­rian­na von Mu­d­rach, na­stęp­nie ich syn Wit Fer­di­nand (zm. 1719) oraz wnucz­ka Chri­sti­ne Char­lot­te. W ro­ku 1758 w wy­ni­ku ko­li­ga­cji mał­żeń­skich ma­ją­tek obej­mu­ją­cy za­mek, fol­wark, kar­czmę, wia­trak i nie­wiel­ką wieś sta­je się wła­sno­ścią ro­dzi­ny hra­biow­skiej von Malt­zahn, po­zo­sta­jąc w ich rę­kach do 1825, gdy za su­mę 42,000 ta­la­rów ku­pu­je go Frie­drich Wil­helm von Kosch­em­bahr. Za­le­dwie sześć lat po tej trans­ak­cji po­ja­wia się w Woj­no­wi­cach no­wy wła­ści­ciel, ro­dzi­na von Prie­ßemuth. W tym cza­sie fol­wark skła­da się z za­bu­do­wań go­spo­dar­czych, pie­kar­ni, rzeź­ni, bro­wa­ru i karcz­my.

RYCINY Z WIZERUNKIEM ZAMKU W WOJNOWICACH, LATA 80. XIX WIEKU

W

latach 60. XIX wieku Wojnowice prze­cho­dzą na wła­sność dr Klem­ma, rad­cy do spraw zdro­wia i me­dy­cy­ny, któ­ry po­dej­mu­je się nie­wiel­kie­go re­mon­tu wnętrz re­zy­den­cji i za­stę­pu­je sta­ry drew­nia­ny most zam­ko­wy mo­stem ka­mien­nym. W 1873 ro­ku prze­ka­zu­je on tu­tej­sze do­bra swe­mu szwa­gro­wi Wik­to­ro­wi Weitz, otrzy­mu­jąc w za­mian 100,000 ma­rek. Nie­speł­na dwie de­ka­dy póź­niej pa­nem na zam­ku zo­sta­je wyż­szy urzęd­nik pań­stwo­wy o na­zwi­sku Schnei­der, a na po­cząt­ku XX stu­le­cia – Eg­mont von Kram­sta, ho­no­ro­wy ry­cerz za­ko­nu jo­an­ni­tów i czło­nek zwią­zku szlach­ty nie­miec­kiej. Po je­go śmier­ci w 1906 Woj­no­wi­ce prze­cho­dzą w po­sia­da­nie wdo­wy, Em­my The­re­se de do­mo von Wil­cke (zm. 1956). Po niej w 1908 ro­ku ma­ją­tek obej­mu­je cór­ka Flo­ra Mar­ga­ri­ta von Kram­sta, a póź­niej jej mąż, ma­ją­cy szkoc­kie po­cho­dze­nie Hu­go Max von John­ston. Ostat­ni­mi przed­wo­jen­ny­mi dzie­dzi­ca­mi zam­ku są po­tom­ko­wie Flo­ry Mar­ga­ri­ty i jej dru­gie­go mał­żon­ka, no­szą­cy na­zwi­sko von Li­vo­nius. Po­cząw­szy od Bo­ne­rów ca­ły okres funk­cjo­no­wa­nia re­zy­den­cji cha­rak­te­ry­zu­je się względ­nym spo­ko­jem i nie­wiel­ką aktyw­no­ścią wła­ści­cie­li w kwe­stii zmian jej wy­stro­ju i ukła­du prze­strzen­ne­go, dzię­ki cze­mu XVI-wiecz­na re­ne­san­so­wa for­ma nie ule­ga w tym cza­sie wła­ści­wie żad­nym istot­nym prze­kształ­ce­niom.

ZAMEK NA FOTOGRAFIACH Z LAT 20. XX WIEKU

O

mijany dotąd przez pożogi i woj­ny za­mek zo­sta­je uszko­dzo­ny do­pie­ro pod­czas ofen­sy­wy ra­dziec­kiej wio­sną 1945 ro­ku. Pod nie­obec­ność wła­ści­cie­li woj­ska so­wiec­kie, ale rów­nież róż­nej ma­ści sza­brow­ni­cy, krad­ną wy­po­sa­że­nie i de­wa­stu­ją je­go wnę­trza. Zruj­no­wa­na re­zy­den­cja od­zy­sku­je pier­wot­ny blask do­pie­ro w la­tach 80. XX wie­ku, w wy­ni­ku trwa­ją­ce­go nie­mal przez dwie de­ka­dy re­mon­tu za­ini­cjo­wa­ne­go przez Sto­wa­rzy­sze­nie Hi­sto­ry­ków Sztu­ki, a re­ali­zo­wa­ne­go przez wro­cław­ską Pra­cow­nię Kon­ser­wa­cji Za­byt­ków. W 2014 ro­ku de­cy­zją Mi­ni­stra Skar­bu za­mek sta­je się wła­sno­ścią Ko­le­gium Eu­ro­py Wschod­niej im. Ja­na No­wa­ka-Je­zio­rań­skie­go.

ELEWACJA FRONTOWA W LATACH 20. XX WIEKU I OBECNIE

DZIEJE ZAMKU

OPIS ZAMKU

ZWIEDZANIE

R

ezydencja w Woj­no­wi­cach na­le­ży do bar­dzo rzad­kich na te­re­nie współ­cze­snej Pol­ski przy­kła­dów na­wod­nych sie­dzib obron­nych, któ­re do dziś za­cho­wa­ły w za­sad­ni­czym kształ­cie swo­ją daw­ną for­mę i pier­wot­ny układ prze­strzen­ny. XVI-wiecz­ny za­mek von Sche­bit­zów i Bo­ne­rów wznie­sio­ny zo­stał z ce­gły, z wy­ko­rzy­sta­niem pia­skow­ca ja­ko ma­te­ria­łu wy­koń­cze­nio­we­go dla por­ta­li, ram okien­nych i de­ko­ra­cji her­bo­wych. Skła­dał się on po­cząt­ko­wo z trzech skrzy­deł, do któ­rych wkrót­ce do­bu­do­wa­no skrzy­dło czwar­te, za­my­ka­ją­ce bar­dzo ma­ły, sym­bo­licz­ny wręcz dzie­dzi­niec. W ten spo­sób ukształ­to­wa­ne zo­sta­ło re­gu­lar­ne za­ło­że­nie o wy­mia­rach pod­sta­wy 24x22 me­try, któ­re wień­czył dwu­spa­do­wy dach po­kry­ty da­chów­ką. Naj­bar­dziej re­pre­zen­ta­cyj­ną czę­ścią zam­ku jest je­go skrzy­dło pół­noc­ne, zwa­ne też cza­sa­mi do­mem pań­skim, któ­re ja­ko je­dy­ne li­czy trzy kon­dyg­na­cje. Po­zo­sta­łe skrzy­dła są dwu­pię­tro­we, a ich fron­ty zdo­bią trój­kąt­ne schod­ko­we szczy­ty. Ele­men­tem na­da­ją­cym re­zy­den­cji wy­jąt­ko­wy sta­tus jest po­sa­do­wie­nie jej na wo­dzie, na kon­struk­cji z pa­li dę­bo­wych, wy­peł­nio­nej gła­za­mi i gli­ną. Prze­jazd nad fo­są wod­ną pier­wot­nie umo­żli­wiał most z czę­ścią zwo­dzo­ną.

SKRZYDŁO PÓŁNOCNE, NAJBARDZIEJ REPREZENTACYJNE W CAŁYM ZAMKU

POZOSTAŁOŚCI DRUGIEJ, ZEWNĘTRZNEJ FOSY

W

drugiej połowie XVI wieku w na­roż­ni­ku skrzy­dła pół­noc­ne­go po­sta­wio­no wy­su­nię­tą ry­za­li­to­wo smu­kłą wie­życz­kę, obok któ­rej w ele­wa­cji fron­to­wej umiesz­czo­no re­ne­san­so­wy por­tal z her­ba­mi Ja­ku­ba Bo­ne­ra i Lu­kre­cji Hu­ber z in­skryp­cją IA­COB BO­NER BA­VET MICH (Zbu­do­wał mnie Ja­kub Bo­ner), oraz her­bem An­dre­asa von Her­twig, przy któ­rym wmu­ro­wa­no sen­ten­cję o tre­ści: INI­CIVM SA­PIEN­CIE TI­MOR DO­MI­NI (Po­cząt­kiem mą­dro­ści jest bo­jaźń Pa­na). Z te­go sa­me­go okre­su po­cho­dzą re­ne­san­so­we ar­ka­dy dzie­dziń­ca, a tak­że stud­nia z ozdob­ną czwo­ro­bocz­ną cem­bro­wi­ną. Do skrzy­dła wschod­nie­go do­da­no po­nad­to trakt log­gii peł­nią­cy ro­lę pa­rad­ne­go ko­ry­ta­rza, w gan­ku zaś za­mon­to­wa­no scho­dy dzie­dziń­co­we.

NAJSTARSZA CZĘŚĆ ZAMKU Z WIEŻĄ (WIDOCZNA PO PRAWEJ STRONIE)

PORTAL WEJŚCIOWY Z HERBAMI FUNDATORÓW RENESANSOWEJ REZYDENCJI

K

olejne stulecia nie zmieniły za­sad­ni­czo ar­chi­tek­to­nicz­ne­go cha­rak­te­ru re­zy­den­cji, któ­rej bry­ła i układ prze­strzen­ny po­zo­sta­ły nie­mal nie­na­ru­szo­ne. Z więk­szych in­we­sty­cji re­ali­zo­wa­nych w tym cza­sie wy­róż­nić moż­na wznie­sie­nie oko­ło 1650 ro­ku no­we­go por­ta­lu wej­ścio­we­go, do­bu­do­wa­nie lu­kar­ni da­cho­wej da­to­wa­nej na po­ło­wę XVII stu­le­cia i za­stąp­ie­nie w la­tach 60. XIX wie­ku mo­stu drew­nia­ne­go kon­struk­cją ce­gla­ną, opar­tą na trzech łu­ko­wych ar­ka­dach.

CEGLANY MOST ZBUDOWANY ZOSTAŁ W LATACH 60. XIX WIEKU

PLAN ZAMKU WG M. KUTZNERA: 1. BRAMA WEJŚCIOWA W SKRZYDLE PÓŁNOCNYM, 2. SIEŃ, 3. WIEŻA,
4. RENESANSOWE ARKADY NA DZIEDZIŃCU, 5. RESTAURACJA W SKRZYDLE WSCHODNIM

DZIEJE ZAMKU

OPIS ZAMKU

ZWIEDZANIE

Z

dawnej, średniowiecznej warowni ry­cer­skiej prze­trwa­ły frag­men­ty mu­rów wkom­po­no­wa­ne w część wschod­nie­go skrzy­dła obec­nej re­zy­den­cji, fo­sa zam­ko­wa oraz po­zo­sta­ło­ści dru­giej fo­sy, za­cho­wa­nej na od­cin­ku pół­noc­nym. Ce­chy póź­no­śre­dnio­wiecz­ne re­pre­zen­tu­ją też wy­ku­sze la­try­no­we na ele­wa­cjach ze­wnętrz­nych, a re­ne­san­so­we – ka­mie­niar­ka okien­na i drzwio­wa, kar­tu­sze her­bo­we, trój­ar­ka­do­we pod­cie­nia we wschod­niej pie­rzei dzie­dziń­ca (obec­nie prze­szklo­ne), a tak­że drew­nia­ne stro­py i frag­men­ty fre­sków z de­ko­ra­cyj­ny­mi mo­ty­wa­mi ro­ślin­ny­mi, od­sło­nię­te pod­czas re­mon­tu w la­tach 1964-1986. Dziś w zam­ku miesz­czą się biu­ra fun­da­cji Ko­le­gium Eu­ro­py Wschod­niej, sa­le kon­fe­ren­cyj­ne, ho­tel i przy­tul­na re­stau­ra­cja.

DZIEDZINIEC ZAMKOWY

Zamek nie jest instytucją mu­ze­al­ną, ale spo­ra­dycz­nie moż­na go zwie­dzać z prze­wod­ni­kiem (w 2022 ro­ku jest to każ­da nie­dzie­la, godz. 12.15). W go­dzi­nach funk­cjo­no­wa­nia re­stau­ra­cji bez prze­szkód wej­dzie­my do sie­ni na par­te­rze i do kom­nat skrzy­dła wschod­nie­go. Park zam­ko­wy do­stęp­ny jest bez­płat­nie w godz. 8-22.

Wycieczka z przewodnikiem trwa oko­ło 60 minut.

Psy na terenie parku muszą być trzy­ma­ne na smy­czy.

Zgodę na loty udziela menadżer obiektu. Brak ogra­ni­czeń PAŻP dla lo­tów w ka­te­go­rii otwar­tej.

NA ZAMKU W WOJNOWICACH

DOJAZD

W

ieś Wojnowice położona jest poza głów­ny­mi szla­ka­mi ko­mu­ni­ka­cyj­ny­mi, w od­le­gło­ści oko­ło 25 km na pół­noc­ny za­chód od cen­trum Wro­cła­wia. Po­cią­gi kur­su­ją­ce na tra­sie Wro­cław-Leg­ni­ca za­trzy­mu­ją się na od­da­lo­nej o 3 km sta­cji Mro­zów. (ma­pa zam­ków wo­je­wódz­twa)

Dojazd samochodem z Wro­cła­wia tra­są 94 w kie­run­ku Lu­bi­na. Po oko­ło 15 ki­lo­me­trach w miej­sco­wo­ści Krę­pi­ce na­le­ży skrę­cić na pół­noc i kon­ty­nu­ując ten kurs do­je­chać do Mro­zo­wa, a da­lej do Woj­no­wic. Przy zam­ku dar­mo­wy par­king, w po­god­ne week­en­dy bar­dzo za­tło­czo­ny.

Rowerem można jeździć po parku. Do zam­ku go jed­nak nie wpro­wa­dzi­my.

LITERATURA

1. M. Chorowska: Rezydencje średniowieczne na Śląsku, OFPWW 2003
2. L. Kajzer, J. Salm, S. Kołodziejski: Leksykon zamków w Polsce, Arkady 2001
3. R. M. Łuczyński: Zamki i pałace Dolnego Śląska, OWPW 1997
4. P. Oszczanowski: O dwóch rzeźbach z początku wrocławskiego renesansu…, Qart nr 4(26)/2012
5. A. Wagner: Murowane budowle obronne w Polsce X-XVIIw., Bellona 2019

W pobliżu:
Źródła - kościół obronny późnoromański z XIII w., 9 km
Wrocław-Leśnica - zamek barokowy z XVII w., 10 km
Wrocław - zamki wrocławskie, 21 km
Wołów - zamek książęcy z XIV w., 23 km
Smolec - pozostałości zamku z XIV w., 24 km
Uraz - ruina zamku rycerskiego z XIII/XIV w., 26 km
Krobielowice - renesansowy dwór z XVI w., obecnie pałac, 30 km
Ślęza - zamek Topacz z XVI w., 30 km
Biestrzyków - wieża mieszkalno-obronna z XIV w., 33 km
Mietków - relikty wieży mieszkalnej z XVI w., 37 km
Pielaszkowice - pozostałości zamku z XVI w., 37 km
Borzygniew - ruina renesansowego dworu obronnego z XVI/XVII w., 39 km
Prochowice - ruina zamku rycerskiego z XIV w., 40 km

tekst: 2022
fotografie: 2021
© Jacek Bednarek