WIEŻA PIASTOWSKA W OPOLU, Z LEWEJ BUDYNKI AMFITEATRU OPOLSKIEGO

DZIEJE ZAMKU

OPIS ZAMKU

ZWIEDZANIE

B

u­do­wę star­sze­go z dwóch śred­nio­wiecz­nych o­pol­skich zam­ków roz­po­czął o­ko­ło 1228 ro­ku Ka­zi­mierz I, syn księ­cia ra­ci­bor­skie­go Miesz­ka Plą­to­no­gie­go. Wład­ca ten nie po­sia­dał wys­tar­cza­ją­cej iloś­ci środ­ków do re­a­li­za­cji ta­kiej in­wes­ty­cji, w związ­ku z czym po­słu­żył się fi­nan­sa­mi dwóch dzia­ła­ją­cych w je­go imie­niu dos­toj­ni­ków: wo­je­wo­dy Kle­men­sa Gry­fi­ty z Rusz­czy o­raz je­go bra­ta Wierz­bię­ty, zwią­za­nych u­mo­wą z księ­ciem i li­czą­cych z te­go ty­tu­łu na du­że na­da­nia ziem­skie. Pra­ce przy wa­row­ni kon­ty­nu­o­wa­li sy­no­wie Ka­zi­mie­rza: Miesz­ko Oty­ły (+1246), Wła­dys­ław (+1281), a na­stęp­nie Bo­les­ław (+1313), stron­nik kró­la czes­kie­go i opo­nent Wła­dys­ła­wa Ło­kiet­ka w je­go wal­ce o tron kra­kow­ski. W la­tach 1273-89 Bo­les­ław wzniósł głów­ny dom zam­ko­wy, ka­pli­cę św. An­ny o­raz cy­lin­drycz­ny ber­gfried, za­cho­wa­ny do cza­sów współ­czes­nych i dziś o­kreś­la­ny mia­nem Wie­ży Pias­tow­skiej. Na przes­trze­ni wie­ków XIV i XV w ist­nie­ją­cy ob­wód wa­row­ny lo­ko­wa­no ko­lej­ne bu­dyn­ki i for­ty­fi­ka­cje; w kon­sek­wen­cji u schył­ku śred­nio­wie­cza ksią­żę­ca sie­dzi­ba roz­wi­nę­ła się w oka­za­łe za­ło­że­nie o cha­rak­te­rze re­zy­den­cjal­no-ob­ron­nym, opi­sa­ne w do­ku­men­tach z 1391 jako sta­re, za­pew­ne w związ­ku z pow­sta­niem w zbli­żo­nym cza­sie zu­peł­nie no­we­go zam­ku na po­blis­kiej Gór­ce.

WIDOK WIEŻY OD WSCHODU, NA PIERWSZYM PLANIE URZĄD WOJEWÓDZKI

P

o wy­gaś­nię­ciu, wraz ze śmier­cią księ­cia Ja­na II Dob­re­go, li­nii Pias­tów o­pol­skich spo­rzą­dzo­no in­wen­tarz wa­row­ni, któ­ry wy­mie­nia wpraw­dzie 35 po­miesz­czeń, ale nie in­for­mu­je o po­ło­że­niu i wy­glą­dzie posz­cze­gól­nych bu­dyn­ków, ja­kie przy­pusz­czal­nie pod rzą­da­mi Hab­sbur­gów u­leg­ły de­was­ta­cji. W ro­ku 1552 wi­zy­tu­ją­ca O­po­le księż­na Sied­mio­gro­du a za­ra­zem tym­cza­so­wa pa­ni na zas­ta­wio­nym przez Niem­ców księs­twie o­pol­sko-ra­ci­bor­skim za­sta­ła za­mek nie­mal cał­ko­wi­cie pus­ty i znisz­czo­ny, poz­ba­wio­ny pod­sta­wo­wych sprzę­tów, częś­cio­wo za­gro­żo­ny za­wa­le­niem. Pięć lat po tej wi­zy­cie ów­czes­ny sta­ros­ta o­pol­ski Jan Op­per­sdorff roz­po­czął re­mont i prze­bu­do­wę wa­row­ni. W la­tach 1557-1566 z je­go i­nic­ja­ty­wy przek­ształ­co­no skrzyd­ło wschod­nie i po­łud­nio­we, na­pra­wio­no trak­ty ko­mu­ni­ka­cyj­ne, wy­ko­na­no no­we odrzwia i ob­ra­mie­nia o­kien­ne, po­ło­żo­no świe­że tyn­ki, a szczy­ty bu­dyn­ków po­zło­co­no. W trak­cie re­a­li­za­cji tych prac cięż­ka kon­struk­cja głów­ne­go kor­pu­su zam­ko­we­go o­siad­ła w zbyt mok­rym grun­cie po­wo­du­jąc pęk­nię­cie jed­nej ze ścian. Uszko­dze­nie pro­wi­zo­rycz­nie na­pra­wił spro­wa­dzo­ny z Wroc­ła­wia mistrz mu­rar­ski Win­cen­ty za­kła­da­jąc w je­go miej­scu spi­na­ją­ce ca­łość sta­lo­we klam­ry. Już wte­dy po­ja­wi­ły się jed­nak gło­sy, że roz­wią­za­niem ko­rzyst­niej­szym od kosz­tow­nej i nie­pew­nej na­pra­wy by­ło­by po­sta­wie­nie od fun­da­men­tów no­we­go bu­dyn­ku. Trzy­dzieś­ci lat póź­niej za­mek wzmoc­nio­no no­wo­czes­ny­mi for­ty­fi­ka­cja­mi ziem­ny­mi.

NAJSTARSZY ZNANY WIZERUNEK ZAMKU KSIĄŻĘCEGO, POLICHROMIA W KOŚCIELE TRÓJCY ŚWIĘTEJ Z 2. POŁOWY XIV WIEKU

MALOWNICZA, LECZ MAŁO WIARYGODNA PANORAMA MIASTA Z ZAMKIEM PIASTOWSKIM, PFALZGRAF OTTHEINRICHS REISEBILDER 1536-37

ZAMEK WIDZIANY OD ZACHODU NA RYSUNKU V. SAEBISCHA, 1608

WIDOK OD WSCHODU NA SZTYCHU Z 1654 ROKU

F. B. WERNHER, WIDOKI KLASZTORÓW RYCERSKICH I PAŁACÓW DOLNEGO ŚLĄSKA 1739

F.B. WERNHER, TOPOGRAPHIA SILESIAE 1744-68

W

iel­ki po­żar, któ­ry w ro­ku 1615 wy­buchł w miesz­ka­niu bur­gra­bie­go, znisz­czył za­mek i pra­wie ca­łe mias­to. Na Ostrów­ku, oprócz wy­pa­lo­nych mu­rów, za­cho­wał się jed­yn­ie młyn zam­ko­wy i wie­ża pro­cho­wa. Pod­czas woj­ny trzy­dzies­to­let­niej (1618-48) nie tyl­ko na­pra­wio­no pow­sta­łe w wy­ni­ku po­ża­ru znisz­cze­nia, ale rów­nież wzmoc­nio­no sy­stem ob­ron­ny zam­ku, dzię­ki cze­mu w la­tach 1633-34 był on w sta­nie o­bro­nić się przed ob­lę­że­niem wojsk ce­sar­skich gen. von Gotza. Ce­na o­po­ru by­ła jed­nak wy­so­ka: w wy­ni­ku dłu­go­trwa­łe­go os­trza­łu wa­row­nia po­waż­nie u­cier­pia­ła, a sto­pień jej usz­ko­dzeń o­pi­su­je lus­tra­cja z 1645 ro­ku. [...] W dol­nej częś­ci jest kom­na­ta skle­pio­na, nie­bez­piecz­nie usz­ko­dzo­na, na pierw­szym pięt­rze gro­żą dwie skle­pio­ne kom­na­ty za­wa­le­niem się, ka­mie­nie tak moc­no wys­ta­ją, że zda­je się jak­by la­da chwi­la spaść mia­ły. Na dru­gim pięt­rze z trzech izb o­raz sześ­ciu al­kie­rzy czte­ry tak zruj­no­wa­ne, że miesz­kać w nich nie spo­sób, a tak­że su­fit w jed­nej iz­bie cał­kiem jest po­psu­ty i opa­da w kil­ku miej­scach. Sta­ry bu­dy­nek ku po­łud­nio­wi opu­sto­szał, że ziel­sko w nim po­ras­ta. Jest tam iz­ba, któ­rą zo­wią ziem­ską, tę chciał sta­ros­ta kra­jo­wy od­no­wić, ale mur się za­padł [...]. Pot­wier­dze­niem te­go o­pi­su mo­że być fakt, że gdy w 1655 ro­ku król Jan Ka­zi­mierz (prze­by­wa­ją­cy na wy­mu­szo­nej e­mi­gra­cji w pod­le­ga­ją­cym mu for­mal­nie ty­tu­łem zas­ta­wu księs­twie opol­sko-ra­ci­bor­skim) zwo­łał w Opo­lu dwu­ty­god­nio­wą kon­wo­ka­cję sta­nów, ja­ko miej­sce swo­je­go za­miesz­ka­nia za­miast znisz­czo­ne­go zam­ku wy­brał ka­mie­ni­cę w Ryn­ku Głów­nym.

ZAMEK OD STRONY MIASTA I KANAŁU MŁYNÓWKI JESZCZE BEZ NADBUDOWY WIEŻY, FOTOGRAFIA Z OKOŁO 1870 ROKU

PARK ZAMKOWY W 1901

W

iek XVII i XVIII przy­nios­ły stop­nio­wy u­pa­dek zna­cze­nia zam­ku, a w kon­sek­wen­cji – po­gor­sze­nie się je­go sta­nu tech­nicz­ne­go. Jesz­cze przed 1730 ro­ze­bra­no spa­lo­ne skrzyd­ło za­chod­nie, by na je­go miej­scu pos­ta­wić ka­pli­cę, któ­ra w ro­ku 1750 by­ła już znisz­czo­na i nie użyt­ko­wa­na, a w cza­sie woj­ny sied­mio­let­niej (1756-1763) słu­ży­ła ja­ko spich­lerz. W 1816 ro­ku, gdy Opo­le us­ta­no­wio­ne zos­ta­ło sto­li­cą re­jen­cji, za­mek po grun­tow­nym re­mon­cie prze­ka­za­no na sie­dzi­bę jej głów­ne­go u­rzę­du. W la­tach 1838-55 zmie­nio­no cał­ko­wi­cie naj­bliż­sze o­to­cze­nie wa­row­ni: ro­ze­bra­no część mu­rów ob­wo­do­wych o­raz gmach są­do­wy, za­sy­pa­no fo­sy, zni­we­lo­wa­no wa­ły u­rzą­dza­jąc w ich miej­scu zie­le­niec, ro­ze­bra­no tak­że sta­ry młyn zam­ko­wy. Po­zos­ta­łe bu­dyn­ki wy­re­mon­to­wa­no i prze­bu­do­wa­no dla no­wych zas­to­so­wań. Blis­ko sto lat póź­niej, w la­tach 1928-30 de­cyz­ją władz nie­miec­kich za­mek zos­tał ro­ze­bra­ny, a zas­tą­pił go no­wo­czes­ny sied­mio­pięt­ro­wy biu­ro­wiec re­jen­cji, wy­po­sa­żo­ny w niez­wyk­łą wów­czas no­win­kę tech­nicz­ną - win­dę ty­pu Pa­ter­nos­ter. Ze śred­nio­wiecz­ne­go za­ło­że­nia za­cho­wa­ła się je­dy­nie cy­lin­drycz­na wie­ża, któ­ra o­trzy­ma­ła no­we zwień­cze­nie, jesz­cze raz prze­bu­do­wa­ne w cza­sach hit­le­row­skich, a póź­niej w ro­ku 1957.

ZAMEK NA POCZTÓWCE Z 1910 ROKU

ZAMEK W TRAKCIE ROZBIÓRKI, 1928

WZNIESIONY NA RUINACH STAREJ WAROWNI BUDYNEK REJENCJI, FOTOGRAFIA Z LAT 30. WIEKU

DZIEJE ZAMKU

OPIS ZAMKU

ZWIEDZANIE

Z

a­mek na Os­trów­ku pier­wot­nie skła­dał się z wie­lo­bocz­ne­go na­ry­su ce­gla­nych mu­rów ob­wo­do­wych (wy­peł­nio­nych ka­mie­niem wa­pien­nym i za­pra­wą) o gru­boś­ci od 2 do oko­ło 3 met­rów, pow­ta­rza­ją­cych prze­bieg drew­nia­no-ziem­nych wa­łów gro­du, a tak­że z wy­su­nię­tej po­za ob­wód mu­rów czwo­ro­bocz­nej wie­ży pół­noc­nej, wol­no sto­ją­ce­go czwo­ro­bocz­ne­go bu­dyn­ku o wy­mia­rach pod­sta­wy 12x15 met­rów, bę­dą­ce­go być mo­że don­żo­nem, i dos­ta­wio­ne­go do nie­go od pół­no­cy głów­ne­go do­mu zam­ko­we­go. Dom ten przy­pusz­czal­nie po­sia­dał dwie kon­dyg­na­cje: na par­te­rze mieś­cił du­żą sa­lę, zwa­ną póź­niej zie­lo­ną, oraz dwie pom­niej­sze iz­by, a na pięt­rze - sa­lę i trzy kom­na­ty. Na rok oko­ło 1300 da­tu­je się pow­sta­nie cy­lin­drycz­nej wie­ży, tzw. berg­frie­du o­raz bo­ga­to de­ko­ro­wa­nej ka­pli­cy, poś­wię­co­nej w 1307. W skład zes­po­łu wcho­dzi­ła po­nad­to dwu­pięt­ro­wa kuch­nia, pie­kar­nia, stud­nia po­łą­czo­na drew­nia­ną kwa­dra­to­wą ru­rą z fo­są zam­ko­wą, a tak­że po­zos­ta­ła drew­nia­na za­bu­do­wa miesz­kal­na i gos­po­dar­cza roz­lo­ko­wa­na na dzie­dziń­cu wzdłuż ceg­la­ne­go ob­wo­du, a zas­tą­pio­na w XIV i XV wie­ku bu­dyn­ka­mi mu­ro­wa­ny­mi.

PLAN ZAMKU NA OSTRÓWKU W XIV WIEKU WG B. GUERQUINA

O

ko­ło ro­ku 1300 przy bra­mie wjaz­do­wej, w częś­ci po­łud­nio­wo-wschod­niej za­ło­że­nia wa­row­ne­go, wy­bu­do­wa­no cy­lin­drycz­ną wie­żę os­ta­tecz­nej o­bro­ny, zwa­ną dziś Wie­żą Pias­tow­ską. Bu­dow­la ta, w ca­łoś­ci mu­ro­wa­na z rdza­wo­czer­wo­nej ce­gły, po­sa­do­wio­na jest na głę­bo­kim sześ­cio­met­ro­wym fun­da­men­cie z ka­mie­nia pol­ne­go. Pier­wot­nie wej­ście do niej znaj­do­wa­ło się kil­ka met­rów nad po­zio­mem dzie­dziń­ca i dos­tęp­ne by­ło z drew­nia­nej ga­le­rii, wew­nątrz zaś mieś­ci­ły się: w dol­nej kon­dyg­na­cji loch wię­zien­ny, a wy­żej - kuch­nia, iz­ba miesz­kal­na o­raz war­tow­nia. W śred­nio­wie­czu wie­żę wień­czył ga­nek stra­ży z blan­ko­wa­niem i dach stoż­ko­wy. Ten ele­ment ar­chi­tek­tu­ry u­le­gał jed­nak częs­to mo­dy­fi­ka­cji, i tak po 1880 ro­ku jej szczyt zdo­bił gra­ni­to­wy szpic z że­laz­nym or­łem pias­tow­skim, zas­tą­pio­ny w ro­ku 1906 stoż­ko­wa­tym da­chem po­kry­tym da­chów­ką, zmie­nio­nym z ko­lei w 1934 na cyn­ko­wy, nie­wy­so­ki sto­żek z gla­pą. W ro­ku 1957 bu­dow­li na­da­no wy­gląd, któ­ry za­cho­wał się do cza­sów o­bec­nych, for­mu­jąc w miej­sce stoż­ka mu­ro­wa­ną spi­czas­tą igli­cę. Współ­cześ­nie Wie­ża Pias­tow­ska mie­rzy 42 met­ry wy­so­koś­ci i li­czy 163 stop­nie.

ZWIEŃCZENIA WIEŻY ZAMKOWEJ NA PRZESTRZENI WIEKÓW

DZIEJE ZAMKU

OPIS ZAMKU

ZWIEDZANIE

W

ie­ża Pias­tow­ska jest je­dy­ną mu­ro­wa­ną po­zos­ta­łoś­cią po zam­ku ksią­żąt o­pol­skich na Os­trów­ku. Bę­dą­ca sym­bo­lem mias­ta i od­by­wa­ją­ce­go się w nim Kra­jo­we­go Fes­ti­wa­lu Pol­skiej Pio­sen­ki sta­no­wi o­bec­nie zna­ko­mi­ty punkt wi­do­ko­wy z ma­leń­kim skle­pi­kiem (przy wej­ściu na par­te­rze) za­o­pat­rzo­nym w ksią­żki i su­we­ni­ry. Wie­ża wciś­nię­ta jest po­mię­dzy bu­dy­nek daw­nej re­jen­cji, dzi­siaj sie­dzi­bę u­rzę­du wo­je­wódz­kie­go, a fes­ti­wa­lo­wy Am­fi­te­atr Ty­siąc­le­cia wznie­sio­ny na miej­scu wczes­no­śred­nio­wiecz­nej drew­nia­nej o­sa­dy, któ­rej frag­ment od­ko­pa­no pod­czas prac bu­dow­la­nych w la­tach 30. ubieg­łe­go wieku. Po woj­nie po­ja­wi­ła się kon­cep­cja, aby te sta­ro­żyt­noś­ci za­kon­ser­wo­wać i skryć pod szkla­no-be­to­no­wą ko­pu­łą, a ca­łość u­zu­peł­nić współ­czes­ną re­kon­struk­cją, jed­nak z bra­ku środ­ków na je­go re­a­li­za­cję po­mysł u­padł. In­ny re­likt po śred­nio­wiecz­nym za­ło­że­niu to ma­low­ni­czo po­ło­żo­ny staw bę­dą­cy po­zos­ta­łoś­cią fo­sy nieg­dyś od­ci­na­ją­cej wa­row­nię od po­łud­nia.

Aby wejść na wieżę, należy ku­pić bi­let wstę­pu. Zwie­dza­nie od­by­wa się w to­wa­rzy­stwie prze­wod­ni­ka. W ra­mach pro­gra­mu po­kaz mul­ti­me­dial­ny.

Fotografowanie pa­miąt­ko­we nie wy­ma­ga spec­jal­ne­go ze­zwo­le­nia ani do­dat­ko­wej opła­ty.

Do wieży nie wolno wprowadzać ani wnosić zwierząt.

POD WIEŻĄ I NIEMAL U JEJ SZCZYTU (UWAGA NA GŁOWY!)

WIDOK Z WIEŻY NA AMFITEATR (PRZED MODERNIZACJĄ, 2005)...

...ORAZ NA OPOLSKĄ STARÓWKĘ

DOJAZD

W

ie­ża stoi w pół­noc­nej częś­ci Wys­py Pa­sie­ka, w wid­łach Od­ry i Ka­na­łu Mły­nów­ka, oko­ło 300 met­rów na za­chód od Sta­re­go Ryn­ku. Aby się tu­taj do­stać, na­le­ży dojść do głów­ne­go wej­ścia U­rzę­du Wo­je­wódz­kie­go, przed wej­ściem skrę­cić w pra­wo w stro­nę za­da­szo­ne­go par­kin­gu, tam w le­wo i za bu­dy­nek, któ­re­go wie­ża nie­mal­że do­ty­ka. Doj­ście z dwor­ca PKP ul. Kor­fan­te­go w le­wo za Ka­nał Mły­nów­ka, i da­lej w pra­wo ul. Pias­tow­ską. Nie­wiel­ki par­king dla sa­mo­cho­dów przy UW po przeciwnej stro­nie ul. Pias­tow­skiej, nie­co więk­szy przy Bi­blio­te­ce Uni­wer­sy­tec­kiej lub ko­ło Am­fi­te­at­ru. W week­endy bez więk­sze­go pro­ble­mu za­par­ku­je­cie przy ul. Pia­stow­skiej.

LITERATURA

1. M. Chorowska: Rezydencje średniowieczne na Śląsku, OFPWW 2003
2. B. Guerquin: Zamki w Polsce, Arkady 1984
3. Z.Janusz, P.Tałan: Biografie Książąt Opolskich
4. I. T. Kaczyńscy: Zamki w Polsce południowej, Muza SA 1999
5. L. Kajzer, J. Salm, S. Kołodziejski: Leksykon zamków w Polsce, Arkady 2001
6. Album: Zamki i Pałace Euroregionu Pradziad, wyd. SRDO

WIDOK OD POŁUDNIA NA WIEŻĘ PIASTOWSKĄ, NA PIERWSZYM PLANIE STAW BARLICKIEGO

NARODOWE CENTRUM POLSKIEJ PIOSENKI, W TLE WIEŻA ZAMKOWA

W pobliżu:
Opole - relikty zamku książęcego z XIV w., 600 m
Prószków - zamek szlachecki z XVI w., 12 km
Zimnice Małe - spichlerz folwarczny na murach zamku z XVI w., 15 km
Rogów Opolski - zamek renesansowy z XVI w., 22 km
Niemodlin - zamek książęcy z XV/XVII w., 25 km
Krapkowice - zamek szlachecki Redernów z XVII w., 27 km
Krapkowice Otmęt - zamek rycerski z XIV/XVI w., 27 km
Kantorowice - zamek myśliwski z XVI/XVII w., 30 km

tekst: 2005
fotografie: 2005, 2020, 2021
© Jacek Bednarek