|
BASZTA KASZTELAŃSKA ZAMKU GÓRNEGO W OPOLU, PO LEWEJ ŚW. KRZYSZTOF Z DZIECIĄTKIEJ JEZUS AUTORSTWA J. KERNA
|
|
dawnym Opolu w niewielkiej odległości od siebie przez kilka stuleci funkcjonowały równolegle dwie książęce warownie: doskonale znany ze strzelistej wieży zamek na Ostrówku i niemal już zapomniany młodszy obiekt, postawiony na najwyższym wzniesieniu w okolicy, skąd dla odróżnienia od starszej budowli ukłuto dla niego nazwę zamek na Górce. Zamek górny powstał prawdopodobnie w latach 1382-87 na miejscu drewnianego dworu kasztelańskiego z fundacji Władysława Opolczyka, założyciela Jasnej Góry i kandydata do polskiego tronu, który za nawoływanie Krzyżaków do rozbioru Polski został przez swego chrześniaka Władysława Jagiełłę przegoniony z ziemi częstochowskiej i części opolszczyzny. Oprócz nadzoru nad miastem i wzmocnienia jego obronności od strony wschodniej zamek pełnił funkcję siedziby książęcej - na stałe przebywał w nim Opolczyk, podczas gdy na Ostrówku w tym samym czasie mieszkał jego bratanek Bolko IV. Po śmierci księcia opolskiego (1401) przez kilkanaście lat na Górce rezydowała wdowa po nim Eufemia Mazowiecka, a gdy zmarła, gmach podzielono między dwóch synów jego brata Bolka III: Bolesława IV z Ostrówka oraz biskupa kujawskiego i zaufanego dworzanina Jagiełły Jana zwanego Kropidłem. Choć nie zachowały się żadne średniowieczne opisy budowli, przypuszcza się, że składała się ona z czworokąta murów z co najmniej jedną (istniejącą do dziś) kwadratową w planie wieżą, która pierwotnie miała trzy kondygnacje naziemne i była podpiwniczona. Bardzo skromna dokumentacja nie pozwala też poznać dobrze nowożytnej historii zamku. Wiadomo jedynie, że z upływem czasu jego ranga systematycznie spadała i pod koniec XVI stulecia część pomieszczeń adaptowano na więzienie.
|
|
WIDOK NIEISTNIEJĄCEGO JUŻ KOMPLEKSU KLASZTORNEGO JEZUITÓW NA RYCINIE F. B. WERNHERA Z 2. POŁOWY XVIII WIEKU,
POZOSTAŁOŚĆ PO ROZEBRANYM PRZEZ ZAKONNIKÓW ZAMKU STANOWI SAMOTNA BASZTA WIDOCZNA W CENTRALNEJ CZĘSCI RYCINY
|
roku 1615 na zamku wybuchł pożar i od tego czasu gmach ten nie był już remontowany. Przed zniszczeniami uchroniły się jedynie stajnie oraz wieża, w której urządzono spichlerz. W 1622 roku panujący przez krótki czas w Opolu książę siedmiogrodzki Bethlen Gabor oddał jedną z izb zamkowych protestantom na świątynię, a w 1637 wewnętrzny dziedziniec zajęli miejscy garncarze stawiając na nim prywatne domostwa. Po odzyskaniu księstwa opolskiego przez Habsburgów rozpoczęli oni silną akcję rekatolicyzacyjną, której konsekwencją było m.in. przekazanie w 1669 roku mocno zdewastowanej już warowni jezuitom. Decyzją zgromadzenia rozebrano wówczas większość murów zamku pozostawiając jedynie basztę. Już po kasacie zakonu, w latach 70. XIX wieku basztę tę podwyższono o jedną kondygnację i zwieńczono pseudogotyckim krenelażem. Wchłonięta w okresie późniejszym przez zabudowania gimnazjum do dziś służy ona jako część kompleksu szkolnego, po którego korytarzach jesienią 1881 przechadzał się młody Jan Kasprowicz, wydalony stąd po zaledwie trzech miesiącach nauki. Usunięcie ze szkoły było karą za publiczne posługiwanie się językiem polskim.
|
|
|
RYSUNEK WIEŻY I JEJ PRZEKRÓJ WYKONANY PRZEZ INSPEKTORA BUDOWLANEGO KRUEGERA W 1844 ROKU
|
o dawnym gimnazjum pozostała jedynie pamiątkowa tablica - dzisiaj mieści się tutaj Zespół Szkół Mechanicznych. Wkomponowana w jego bezstylową architekturę stara wieża zachowała się w dobrym stanie. Choć późniejsze przekształcenia w znacznym stopniu zatarły jej pierwotną formę, dostrzec można zamurowany ostrołukowy portal na wysokości pierwszej kondygnacji i umieszczone po jego bokach blendy będące przypuszczalnie pozostałością po bramie wjazdowej. Od wschodu do baszty przylega krótki odcinek gotyckiego muru obronnego z narożną wieżyczką. Pozostałości zamku latem skrywa gęsta zasłona liści, co czyni je jeszcze bardziej niepozornymi i zapomnianymi. O ich przeszłości informuje jedynie wielojęzyczna plansza przypięta tutaj ku pamięci nielicznych turystów.
|
FOTOGRAFIE WIEŻY I GIMNAZJUM Z PRZEŁOMU XIX I XX STULECIA
|
ieża stoi przy ul. Plac Kopernika, vis-a-vis rozległego kompleksu handlowego Solaris Center. Znajduje się ona nie dalej niż 500 metrów od Ratusza i 1 km od wieży zamku na Ostrówku. Po wyjściu z Rynku należy iść ul. Osmańczyka w kierunku północno-wschodnim i za Zespołem Szkół Mechanicznych skręcić w prawo. Dojście z dworca PKP w kierunku północnym ul. Kołłątaja i Podgórną nie zajmie więcej niż 15 minut. Samochód zaparkować można przy centrum handlowym (Plac Kopernika).
|
1. B. Guerquin: Zamki w Polsce, Arkady 1984
2. I. T. Kaczyńscy: Zamki w Polsce południowej, Muza SA 1999
3. L. Kajzer, J. Salm, S. Kołodziejski: Leksykon zamków w Polsce, Arkady 2001
|
WIEŻA KASZTELAŃSKA, WIDOK OD UL. PLAC KOPERNIKA
|
W pobliżu:
Opole - wieża piastowska na Ostrówku XIIIw., 1 km
Prószków - zamek szlachecki XVIw., 12 km
Zimnice Małe - spichlerz folwarczny na murach zamku XVIw., 15 km
Rogów Opolski - zamek renesansowy XVIw., 22 km
Niemodlin - zamek książęcy XV/XVIIw., 26 km
Krapkowice - zamek szlachecki Redernów XVIIw., 27 km
Krapkowice Otmęt - zamek rycerski XIV/XVIw., 27 km
Kantorowice - zamek myśliwski XVI/XVIIw., 30 km
|
tekst: 2005
fotografie: 2005, 2012, 2016
© Jacek Bednarek
|
|