BASZTA KASZTELAŃSKA ZAMKU GÓRNEGO W OPOLU, PO LEWEJ ŚW. KRZYSZTOF Z DZIECIĄTKIEJ JEZUS AUTORSTWA J. KERNA

daw­nym Opo­lu w nie­wiel­kiej od­leg­łoś­ci od sie­bie przez kil­ka stu­le­ci funk­cjo­no­wa­ły rów­no­leg­le dwie ksią­żę­ce wa­row­nie: dos­ko­na­le zna­ny ze strze­lis­tej wie­ży za­mek na Os­trów­ku i nie­mal już za­pom­nia­ny młod­szy o­biekt, po­sta­wio­ny na naj­wyż­szym wznie­sie­niu w oko­li­cy, skąd dla od­róż­nie­nia od star­szej bu­dow­li u­kłu­to dla nie­go naz­wę za­mek na Gór­ce. Za­mek gór­ny pow­stał praw­do­po­dob­nie w la­tach 1382-87 na miej­scu drew­nia­ne­go dwo­ru kasz­te­lań­skie­go z fun­da­cji Wła­dys­ła­wa O­pol­czy­ka, za­ło­ży­cie­la Jas­nej Gó­ry i kan­dy­da­ta do pol­skie­go tro­nu, któ­ry za na­wo­ły­wa­nie Krzy­ża­ków do roz­bio­ru Pol­ski zos­tał przez swe­go chrześ­nia­ka Wła­dys­ła­wa Ja­gieł­łę prze­go­nio­ny z zie­mi częs­to­chow­skiej i częś­ci o­pol­szczyz­ny. Oprócz nad­zo­ru nad mias­tem i wzmoc­nie­nia je­go ob­ron­noś­ci od stro­ny wschod­niej za­mek peł­nił funk­cję sie­dzi­by ksią­żę­cej - na sta­łe prze­by­wał w nim Opol­czyk, pod­czas gdy na Os­trów­ku w tym sa­mym cza­sie miesz­kał je­go bra­ta­nek Bol­ko IV. Po śmier­ci księ­cia o­pol­skie­go (1401) przez kil­ka­naś­cie lat na Gór­ce re­zy­do­wa­ła wdo­wa po nim Eu­fe­mia Ma­zo­wiec­ka, a gdy zmar­ła, gmach po­dzie­lo­no mię­dzy dwóch sy­nów je­go bra­ta Bol­ka III: Bo­les­ła­wa IV z Os­trów­ka o­raz bis­ku­pa ku­jaw­skie­go i za­u­fa­ne­go dwo­rza­ni­na Ja­gieł­ły Ja­na zwa­ne­go Kro­pid­łem. Choć nie za­cho­wa­ły się żad­ne śred­nio­wiecz­ne o­pi­sy bu­dow­li, przy­pusz­cza się, że skła­da­ła się o­na z czwo­ro­ką­ta mu­rów z co naj­mniej jed­ną (ist­nie­ją­cą do dziś) kwa­dra­to­wą w pla­nie wie­żą, któ­ra pier­wot­nie mia­ła trzy kon­dyg­na­cje na­ziem­ne i by­ła pod­piw­ni­czo­na. Bar­dzo skrom­na do­ku­men­ta­cja nie poz­wa­la też poz­nać do­brze no­wo­żyt­nej his­to­rii zam­ku. Wia­do­mo je­dy­nie, że z upły­wem cza­su je­go ran­ga sys­te­­ma­tycz­nie spa­da­ła i pod ko­niec XVI stu­le­cia część po­miesz­czeń a­dap­to­wa­no na wię­zie­nie.

WIDOK NIEISTNIEJĄCEGO JUŻ KOMPLEKSU KLASZTORNEGO JEZUITÓW NA RYCINIE F. B. WERNHERA Z 2. POŁOWY XVIII WIEKU,
POZOSTAŁOŚĆ PO ROZEBRANYM PRZEZ ZAKONNIKÓW ZAMKU STANOWI SAMOTNA BASZTA WIDOCZNA W CENTRALNEJ CZĘSCI RYCINY

ro­ku 1615 na zam­ku wy­buchł po­żar i od te­go cza­su gmach ten nie był już re­mon­to­wa­ny. Przed znisz­cze­nia­mi uch­ro­ni­ły się je­dy­nie staj­nie o­raz wie­ża, w któ­rej u­rzą­dzo­no spich­lerz. W 1622 ro­ku pa­nu­ją­cy przez krót­ki czas w Opo­lu ksią­żę sied­mio­grodz­ki Bet­hlen Ga­bor od­dał jed­ną z izb zam­ko­wych pro­tes­tan­tom na świą­ty­nię, a w 1637 wew­nętrz­ny dzie­dzi­niec za­ję­li miej­scy garn­ca­rze sta­wia­jąc na nim pry­wat­ne do­mos­twa. Po od­zys­ka­niu księs­twa o­pol­skie­go przez Hab­sbur­gów roz­po­czę­li oni sil­ną ak­cję re­ka­to­li­cy­za­cyj­ną, któr­ej kon­sek­wen­cją by­ło m.in. prze­ka­za­nie w 1669 ro­ku moc­no zde­was­to­wa­nej już wa­row­ni je­zu­i­tom. De­cyz­ją zgro­ma­dze­nia ro­ze­bra­no wów­czas więk­szość mu­rów zam­ku po­zos­ta­wia­jąc je­dy­nie basz­tę. Już po ka­sa­cie za­ko­nu, w la­tach 70. XIX wie­ku basz­tę tę pod­wyż­szo­no o jed­ną kon­dyg­na­cję i zwień­czo­no pseu­do­go­tyc­kim kre­ne­la­żem. Wchło­nię­ta w okre­sie póź­niej­szym przez za­bu­do­wa­nia gim­naz­jum do dziś słu­ży ona ja­ko część kom­plek­su szkol­ne­go, po któ­re­go ko­ry­ta­rzach je­sie­nią 1881 prze­cha­dzał się mło­dy Jan Kas­pro­wicz, wy­da­lo­ny stąd po za­led­wie trzech mie­sią­cach na­u­ki. Usu­nię­cie ze szko­ły by­ło ka­rą za pu­blicz­ne po­słu­gi­wa­nie się ję­zy­kiem pol­skim.

RYSUNEK WIEŻY I JEJ PRZEKRÓJ WYKONANY PRZEZ INSPEKTORA BUDOWLANEGO KRUEGERA W 1844 ROKU

o daw­nym gim­naz­jum po­zos­ta­ła je­dy­nie pa­miąt­ko­wa ta­bli­ca - dzi­siaj mieś­ci się tu­taj Zes­pół Szkół Me­cha­nicz­nych. Wkom­po­no­wa­na w je­go bez­sty­lo­wą ar­chi­tek­tu­rę sta­ra wie­ża za­cho­wa­ła się w do­brym sta­nie. Choć póź­niej­sze przek­ształ­ce­nia w znacz­nym stop­niu za­tar­ły jej pier­wot­ną for­mę, dos­trzec moż­na za­mu­ro­wa­ny os­tro­łu­ko­wy por­tal na wy­so­koś­ci pierw­szej kon­dyg­na­cji i umiesz­czo­ne po je­go bo­kach blen­dy bę­dą­ce przy­pusz­czal­nie po­zos­ta­łoś­cią po bra­mie wjaz­do­wej. Od wscho­du do basz­ty przy­le­ga krót­ki od­ci­nek go­tyc­kie­go mu­ru ob­ron­ne­go z na­roż­ną wie­życz­ką. Po­zos­ta­łoś­ci zam­ku la­tem skry­wa gęs­ta zas­ło­na liś­ci, co czy­ni je jesz­cze bar­dziej nie­po­zor­ny­mi i za­pom­nia­ny­mi. O ich przesz­łoś­ci in­for­mu­je je­dy­nie wie­lo­ję­zycz­na plan­sza przy­pię­ta tu­taj ku pa­mię­ci nie­licz­nych tu­rys­tów.

FOTOGRAFIE WIEŻY I GIMNAZJUM Z PRZEŁOMU XIX I XX STULECIA

ie­ża stoi przy ul. Plac Ko­per­nika, vis-a-vis roz­leg­łe­go kom­plek­su han­dlo­we­go So­la­ris Cen­ter. Znaj­du­je się ona nie da­lej niż 500 met­rów od Ra­tu­sza i 1 km od wie­ży zam­ku na Os­trów­ku. Po wyj­ściu z Ryn­ku na­le­ży iść ul. Os­mań­czy­ka w kie­run­ku pół­noc­no-wschod­nim i za Zes­po­łem Szkół Me­cha­nicz­nych skrę­cić w pra­wo. Doj­ście z dwor­ca PKP w kie­run­ku pół­noc­nym ul. Koł­łą­ta­ja i Pod­gór­ną nie zaj­mie wię­cej niż 15 mi­nut. Sa­mo­chód za­par­ko­wać moż­na przy cen­trum hand­lo­wym (Plac Ko­per­ni­ka).

1. B. Guerquin: Zamki w Polsce, Arkady 1984
2. I. T. Kaczyńscy: Zamki w Polsce południowej, Muza SA 1999
3. L. Kajzer, J. Salm, S. Kołodziejski: Leksykon zamków w Polsce, Arkady 2001

WIEŻA KASZTELAŃSKA, WIDOK OD UL. PLAC KOPERNIKA

W pobliżu:
Opole - wieża piastowska na Ostrówku XIIIw., 1 km
Prószków - zamek szlachecki XVIw., 12 km
Zimnice Małe - spichlerz folwarczny na murach zamku XVIw., 15 km
Rogów Opolski - zamek renesansowy XVIw., 22 km
Niemodlin - zamek książęcy XV/XVIIw., 26 km
Krapkowice - zamek szlachecki Redernów XVIIw., 27 km
Krapkowice Otmęt - zamek rycerski XIV/XVIw., 27 km
Kantorowice - zamek myśliwski XVI/XVIIw., 30 km

tekst: 2005
fotografie: 2005, 2012, 2016
© Jacek Bednarek