WIDOK NA ZAMEK KSIĄZ OD WSCHODU, NA PIERWSZYM PLANIE POSĄGI ARTEMIDY I APOLLINA
ORAZ JEDEN Z LWÓW STRZEGĄCYCH WJAZDU NA DZIEDZINIEC HONOROWY

edług z jednej z wielu barwnych legend odno­szą­cych się do dzie­jów pia­sto­wskie­go za­mku Książ na Dol­nym Ślą­sku pier­wszą wa­row­nię w tym mie­jscu wzniósł w po­ło­wie X wieku ry­cerz o imie­niu Fun­ken­stein. Je­szcze ja­ko mło­dy chło­pak w 933 ro­ku miał on po­da­ro­wać księ­ciu Sa­ksoń­skie­mu Hen­ry­ko­wi Pta­szni­ko­wi wo­rek wy­ko­pa­ne­go w le­sie wę­gla, co u­cie­szy­ło wła­dcę do te­go sto­pnia, że w na­gro­dę na­dał mu god­ność szla­che­cką wraz z przy­dom­kiem Te­go Któ­ry Przy­no­si Ka­mie­nie Da­ją­ce Iskry. Na­ka­zał mu rów­nież po­wró­cić na Do­lny Śląsk, od­na­leźć cen­ne mie­jsce i zbu­do­wać w je­go są­sie­dztwie o­bron­ny gród, aby z je­go po­mo­cą strzec od­tąd czar­ne­go ska­rbu. Pier­wszy hi­sto­ry­cznie u­do­ku­men­to­wa­ny za­pis źró­dło­wy do­ty­czą­cy wa­ro­wni Fürst­en­berg wska­zu­je, że oko­ło 1290 ro­ku wzniósł ją lub roz­bu­do­wał syn Bo­le­sła­wa Ro­ga­tki, ksią­żę świ­dni­cko-ja­wor­ski Bol­ko I (+1301). Go­ty­cka bu­do­wla po­sta­wio­na na skal­nym cy­plu w mie­jscu znisz­czo­ne­go w 1263 ro­ku przez kró­la cze­skie­go Prze­my­sła II Ot­to­ka­ra (+1278) drew­nia­ne­go gro­du po­cząt­ko­wo peł­ni­ła fun­kcję straż­ni­cy gra­nicz­nej, chro­nią­cej szlak han­dlo­wy wio­dą­cy z Pra­gi na zie­mie ślą­skie. Jej po­li­ty­czne i mi­li­tar­ne zna­cze­nie wzro­sło u schy­łku XIII stu­le­cia, gdy Bol­ko prze­niósł tu­taj swój dwór z Lwów­ka Ślą­skie­go i od­tąd aż do ro­ku 1392 za­mek sku­piał je­den z dwóch, obok Świd­ni­cy, naj­waż­niej­szych w re­gio­nie o­środ­ków wła­dzy ksią­żę­cej.

ELEWACJA WSCHODNIA ZAMKU SPRZED DRUGIEJ WIELKIEJ PRZEBUDOWY, POCZTÓWKA Z POCZĄTKU XX WIEKU

WIDOK OD POŁUDNIA Z PUNKTU WIDOKOWEGO NA SKALE GRÓB OLBRZYMA

inicjatywy Bolka i jego syna Ber­nar­da Świd­ni­ckie­go (+1326) za­mek włą­czo­ny zo­stał w sys­tem o­bron­ny gra­nic księ­stwa, do któ­re­go na­le­ża­ły m.in. wa­row­nie w Ci­sach, Czar­nym Bo­rze, Za­gó­rzu, Cho­cia­no­wie, Ryb­ni­cy, Wleniu o­raz Ka­mien­nej Gó­rze. W ja­kimś sto­pniu roz­bu­do­wał go wnuk fun­da­to­ra Bol­ko II Ma­ły, ska­la tych prze­kształ­ceń po­zo­sta­je jed­nak tru­dna do o­sza­co­wa­nia. Po bez­po­tom­nej śmier­ci Bol­ka II w 1368 ro­ku do­bra ksią­skie prze­szły pod pa­no­wa­nie wła­dcy Czech Ka­ro­la IV Luk­sem­bur­czy­ka (+1378) z za­strze­że­niem do­ży­wo­tnie­go dys­po­no­wa­nia ma­jąt­kiem przez wdo­wę po księ­ciu Agniesz­kę. Gdy ta w 1392 ro­ku u­ma­rła, Książ na mo­cy tra­kta­tu su­kce­syj­ne­go stał się wła­sno­ścią kró­la cze­skie­go Wa­cła­wa IV Luk­sem­bur­czy­ka (+1419), któ­ry u­two­rzył tu­taj sta­ros­two i prze­ka­zał je w len­no ry­ce­rzom ślą­skim. Do­me­nę tę z rąk kró­lew­skich wy­ku­pił w ro­ku 1401 do­tych­cza­so­wy sta­ro­sta Jan z Cho­tě­míc (+ po 1442). Po nim sche­dę objął syn Jan Młod­szy (+1447), a na­stę­pnie naj­star­sza z có­rek Ja­na, któ­ra wy­cho­dząc za mąż za Her­ma­na Czet­tri­tza (+1454) wnio­sła w wia­nie za­mek wraz z przy­na­le­żny­mi mu ma­jąt­ka­mi ziem­ski­mi. Pod­czas wo­jen hu­syc­kich ry­cerz ten ko­rzy­sta­jąc z za­mę­tu po­li­tycz­ne­go i z osła­bie­nia wła­dzy cen­tral­nej trud­nił się roz­bo­jem, za co spo­tka­ła go eks­ko­mu­ni­ka ze stro­ny bis­ku­pa wro­cław­skie­go, nie wie­my jed­nak nic na te­mat wpły­wu in­ter­dy­któw na dal­sze po­czy­na­nia Hen­ry­ka. Po je­go śmie­rci Książ objął syn Hans Czet­tritz, a w ro­ku 1463, pra­wdo­po­do­bnie si­łą, za­jął król Czech Je­rzy z Po­die­bra­dów (+1471), osa­dza­jąc w nim je­dne­go ze swo­ich do­wód­ców Bir­kę von Nas­si­del. Ten wkró­tce sprze­dał lub prze­ka­zał za­mek w za­staw br­aciom Nic­kla­so­wi i Han­so­wi von Schel­len­dorf, któ­rzy ja­ko stron­ni­cy wład­ców cze­skich w la­tach 1475 i 1477 sku­tecz­nie do­wo­dzi­li je­go o­bro­ną w woj­nie z kró­lem Wę­gier Ma­cie­jem Kor­wi­nem i wspie­ra­ją­cym go Wro­cła­wiem. Woj­ska wę­gier­skie zdo­by­ły Książ do­pie­ro w 1482 ro­ku, co po­zwo­li­ło poj­mać Han­sa Schel­len­dor­fa i do­pro­wa­dzi­ło do czę­ścio­we­go zni­szcze­nia wa­row­ni si­ła­mi miesz­czan ślą­skich. Sta­ro­stą Ksią­ża mia­no­wa­ny zo­stał do­wód­ca od­dzia­łów kró­lew­skich Georg von Stein (+1497), któ­ry wy­dat­nie przy­czy­nił się do zmia­ny cha­ra­kte­ru za­mku i je­go wy­stro­ju. W wy­ni­ku pro­wa­dzo­nych tutaj w la­­tach 1483-90 prac po­wsta­ło m.in. po­łu­dnio­we skrzy­dło, zwa­ne od­tąd na cześć wła­dcy Skrzy­dłem Ma­cie­ja.

ZAMEK KSIĄŻ NA RYCINIE Z PRZEŁOMU XVII I XVIII WIEKU

latach 1482-84 i 1490-91 starostą na zamku był Frie­drich von Ho­berg z Do­bro­ci­na. Po śmie­rci Ma­cie­ja Kor­wi­na w 1491 ro­ku ma­ją­tek ksią­ski prze­szedł w rę­ce kró­la cze­skie­go Wła­dy­sła­wa Ja­giel­loń­czy­ka (+1516), w imie­niu któ­re­go za­rzą­dzał nim Hans Vol­ger. W 1497 wa­ro­wnia wraz z oko­licz­ny­mi do­bra­mi sta­ła się wła­sno­ścią pry­wa­tną kan­cle­rza Jo­han­na von Schel­len­ber­ga (+1508), co szczę­śli­we­go na­by­wcę ko­szto­wa­ło 10 000 kop gro­szy pra­skichGrosz praski – srebrna moneta czeska wprowadzona przez Wacława II w 1300 r. Była bita do 1547 r. Stała się najpopularniejszą monetą obiegową i przeliczeniową w średniowiecznej, środkowej Europie. Waga grosza wynosiła 3,78 g, co odpowiadało 12 denarom małym i stanowiło 1/60 obrachunkowej jednostki – kopy. Początkowo zawierał 3,527 g czystego srebra, sto lat później już tylko ok. 2 g, a na początku XVI w. 1,255 g. wpła­co­nych do kró­lew­skie­go ska­rbca. Syn i spad­ko­bier­ca Jo­han­na, Georg von Schel­len­berg (+1526) w 1503 ro­ku prze­ka­zał o­ko­licz­ne zie­mie Pe­te­ro­wi von Haug­wit­zo­wi, w za­mian o­trzy­mu­jąc Głub­czy­ce. Pięć lat póź­niej o­dzie­dzi­czył je Jo­hann von Haug­witz, a że nie był on za­in­te­re­so­wa­ny zam­kiem, w czer­wcu 1509 sprze­dał go wraz z Ro­gow­cem, Ra­dos­nem i Świe­bo­dzi­ca­mi za­rząd­cy księ­stwa świd­nic­kie­go Kon­ra­do­wi I von Ho­ber­go­wi z Roz­to­ki (+1520), rów­nież za kwo­tę 10 000 kop gro­szy pra­skich. Od­tąd, przez po­nad 430 lat, Książ peł­nił fun­kcję głów­nej sie­dzi­by je­dne­go z naj­bo­gat­szych i naj­bar­dziej wpły­wo­wych ro­dów ślą­skich, a póź­niej nie­mie­ckich. Syn Kon­ra­da, Chris­toph von Ho­berg (+1535) prze­kształ­cił do­bra ksią­skie w za­staw dzie­dzicz­ny, po­wię­ksza­jąc je o kil­ka o­ko­licz­nych wsi o­raz za­mek Gro­dno w Za­gó­rzu Ślą­skim. Rów­nież z je­go ini­cja­ty­wy do­ko­na­no pier­wszej du­żej mo­der­ni­za­cji i prze­bu­do­wy za­mku, kon­ty­nu­owa­nej przez ko­lej­ne­go wła­ści­cie­la Konrada II von Hoberga (+1565). Po spła­cie przez Kon­ra­da III von Ho­ber­ga dłu­gów len­nych w wy­so­ko­ści 72 000 ta­la­rów ce­sarz Ru­dolf II Hab­sburg w 1605 ro­ku o­fi­cjal­nie po­twier­dził ku­pno Ksią­ża ja­ko wol­nej wła­sno­ści dzie­dzi­cznej ro­du. Z tam­te­go o­kre­su po­cho­dzi pier­wszy do­kła­dny o­pis wa­ro­wni spo­rzą­dzo­ny przez ce­sar­ską ko­mi­sję sza­cun­ko­wą. Do­wia­du­je­my się z nie­go, że za­mek gór­ny skła­dał się z kwa­dra­to­wej wie­ży, nad­bu­do­wa­nej czę­ścią o­śmio­bo­czną z dwo­ma ze­ga­ra­mi, do któ­rej przy­le­gał dwu­skrzy­dło­wy pa­łac z izbą go­ścin­ną i sy­pial­nią. Na oto­czo­nym wa­ła­mi oraz fo­są pod­zam­czu mie­ści­ły się za­bu­do­wa­nia go­spo­dar­cze: staj­nie, bro­war, kuź­nia, dom bed­na­rza i dwie ła­źnie. W czę­ści po­łu­dnio­wej, przy mu­rach, sta­ła o­krą­gła wie­ża, gdzie znaj­do­wa­ło się wię­zie­nie.

WIZERUNKI KSIĄŻA SPRZED 1730 ROKU, WIDOK OD STRONY POŁUDNIOWEJ

ZAMEK KSIĄŻ - WIDOK OD WSCHODU, F.B. WEHRNER SCENOGRAPHIA URBIUM SILESIAE 1738

WIDOK OD POŁUDNIA, F.B. WEHRNER TOPOGRAPHIA SEU COMPENDIUM SILESIAE 1744-68

odczas wojny trzydziestoletniej (1618-48) za­mek był wie­lo­kro­tnie zdo­by­wa­ny, plą­dro­wa­ny i de­wa­sto­wa­ny przez woj­ska sas­kie, szwe­dzkie o­raz ce­sar­skie. Przez pe­wien czas peł­nił on fun­kcję kwa­te­ry głó­wnej cze­sko-au­stria­ckie­go ge­ne­ra­ła Al­bre­chta von Wal­len­stei­na (+1634). Po pod­pi­sa­niu tra­kta­tu west­fal­skie­goPokój westfalski – wielostronny układ kończący wojnę trzydziestoletnią (1618–1648), zawarty 24 października 1648 między Świętym Cesarstwem Rzymskim i Francją oraz jej sojusznikami w Münster oraz między Habsburgami a Szwecją w Osnabrücku. Jeden z najbardziej znaczących traktatów międzynarodowych w historii nowożytnej Europy. i po­wro­cie z So­ko­łow­ska Han­sa Hein­ri­cha I (+1671) o­raz je­go żo­ny He­le­ne von Gel­lhorn (+1661) ro­ze­bra­no zruj­no­wa­ne u­mo­cnie­nia, za­kła­da­jąc w ich mie­jscu ta­ra­sy o­gro­do­we w sty­lu fran­cu­skim. Do­ko­na­no ró­wnież na­pra­wy i nie­wiel­kiej prze­bu­do­wy znisz­czo­nych po­mie­szczeń zam­ko­wych i go­spo­dar­czych. Hans Hein­rich I za­pi­sał się zło­ty­mi li­te­ra­mi w hi­sto­rii ro­du von Hoch­berg u­zy­sku­jąc dla nie­go w ro­ku 1650 ty­tuł barona, a w 1666 - hra­bie­go dzie­dzicz­ne­go. W mar­cu 1683 włą­czo­no ro­dzi­nę w po­czet hra­biów Rze­szy Nie­miec­kiej, a pier­wszym wła­ści­cielem Ksią­ża, ja­ki mógł po­chwa­lić się tak wy­so­ką ran­gą spo­łe­czną, był Hans Hein­rich II (+1698). Za je­go cza­sów prze­pro­wa­dzo­no ba­ro­ki­za­cję wnętrz i ele­wa­cji za­mku, któ­rej to­wa­rzy­szy­ło po­łą­cze­nie skrzy­dła po­łu­dnio­we­go z wie­żą i je­go nad­bu­do­wa o jed­ną kon­dy­gna­cję. W ro­ku 1705 re­zy­den­cję w Ksią­żu na wła­sność o­trzy­mał Er­nest Ma­xi­mi­lian (+1742), by w la­tach 1718-34 prze­kształ­cić ją w oka­za­łą a­ry­sto­kra­ty­czną sie­dzi­bę, go­dną ty­tu­łów no­szo­nych przez von Hoch­ber­gów. W tym ce­lu za­tru­dnił zna­ko­mi­te­go świd­nic­kie­go bu­do­wni­cze­go Fe­li­xa An­to­nie­go Ham­mer­schmid­ta, pod kie­run­kiem któ­re­go gru­pa wy­bit­nych ar­ty­stów i rze­mie­ślni­ków z rzeź­bia­rzem Fe­li­xem Schef­fe­rem, ka­mie­nia­rzem Ja­nem Szwib­sem, sztu­ka­to­rem Ra­mel­lim i mar­mo­ry­za­to­rem Igna­cym Pro­vi­so­re wznie­śli, a na­stę­pnie wspa­nia­le u­po­sa­ży­li pię­cio­kon­dy­gna­cy­jny gmach w po­łu­dnio­wej czę­ści za­mku o­raz bu­dy­nek czte­ro­kon­dy­gna­cy­jny w czę­ści wscho­dniej. W ry­za­li­cie na­kry­te­go man­sar­do­wym da­chem skrzy­dła wscho­dnie­go cen­tral­ne mie­jsce za­ję­ła re­pre­zen­ta­cy­jna kom­na­ta zwa­na Sa­lą Ma­ksy­mi­lia­na, na­kry­ta lus­trza­nym skle­pie­niem, wy­po­sa­żo­na w zło­co­ne zdo­bie­nia i wy­kwin­tne mar­mu­ro­we ko­min­ki. Oprócz tej naj­wię­kszej, naj­bar­dziej eks­po­no­wa­nej sa­li Książ o­trzy­mał w tym cza­sie rów­nież in­ne pię­knie de­ko­ro­wa­ne po­mie­szcze­nia: Sa­lę Kon­ra­da, Sa­lon Bia­ły, Zie­lo­ny, Chiń­ski, Ba­ro­ko­wy, wy­twor­ny Salon Gier i re­pre­zen­ta­cy­jny hall z mar­mu­ro­wy­mi scho­da­mi. Pier­wszej wiel­kiej prze­bu­do­wie za­mku to­wa­rzy­szy­ło wy­ty­cze­nie Dzie­dziń­ca Ho­no­ro­we­go i osi wja­zdo­wej z bu­dyn­kiem bra­mnym, cią­giem o­fi­cyn o­raz mo­stem flan­ko­wa­nym rzeź­ba­mi lwów trzy­ma­ją­cych kar­tu­sze her­bo­we, a tak­że u­sta­wio­ny­mi wzdłuż o­ta­cza­ją­cych dzie­dzi­niec ba­lu­strad ka­mien­nymi la­tar­nia­mi i fi­gu­ra­mi sty­li­zo­wa­ny­mi na po­sta­cie a­le­go­ry­czne. Na To­po­lo­wym wzgó­rzu zbu­do­wa­no pa­wi­lon le­tni, któ­ry w XIX wie­ku prze­kształ­co­no w mau­zo­le­um ro­do­we.

WIDOK NA ZAMEK KSIĄŻ, AKWAFORTA G.D. BERGERA Z 1796 ROKU

KSIĄŻ OD STRONY PÓŁNOCNEJ NA LITOGRAFII F.G. ENDLERA Z 1808 ROKU

o śmierci Ernesta Maximiliana posiadłości ksią­skie prze­szły na wła­sność je­go bra­tan­ka Han­sa Hein­ri­cha IV (+1758), a na­stę­pnie je­go sy­na Han­sa Hein­ri­cha V (+1782), któ­ry na mo­cy a­ktu kró­lew­skie­go z 1772 ro­ku u­zy­skał dla Ksią­ża sta­tus ma­jo­ra­tu wpro­wa­dza­ją­cy za­kaz po­dzia­łu li­czą­ce­go 4 mia­sta i 34 wsie ma­ją­tku, a ta­kże przy­wi­lej dzie­dzi­cze­nia go za­wsze przez naj­star­sze­go mę­skie­go spad­ko­bier­cę. Je­go na­stę­pca, Hans Hein­rich VI (+1833) kon­ty­nu­ował roz­po­czę­te przez po­prze­dni­ków zmia­ny, ja­kie zgo­dnie z pa­nu­ją­cą wów­czas w Eu­ro­pie mo­dą przy­bra­ły te­raz cha­rak­ter ro­man­ty­czny. Na po­ło­żo­nym po dru­giej stro­nie Peł­czy­cy wzgó­rzu wy­bu­do­wał sztu­czne ru­iny go­tyc­kie­go za­mku, gdzie u­rzą­dzo­no go­spo­dę wraz z ga­le­rią eks­po­nu­ją­cą pa­mią­tki ro­dzin­ne, a w wy­bra­ne dni, naj­czę­ściej to­wa­rzy­szą­ce wi­zy­tom naj­waż­niej­szych go­ści, or­ga­ni­zo­wa­ne by­ły tur­nie­je ry­cer­skie. Pier­wsza ta­ka im­pre­za mia­ła mie­jsce w 1800 ro­ku z oka­zji wi­zy­ty kró­la Fry­de­ry­ka Wil­hel­ma III i je­go mał­żon­ki Lu­izy Pru­skiej. Dzię­ki mał­żeń­stwu Hen­ry­ka VI z An­ną Emi­lie von An­halt Ko­then-Pless (+1830) ma­ją­tek Hoch­ber­gów po­wię­kszył się o księ­stwo pszczyń­skie, a oni sa­mi wkró­tce za­czę­li pi­sać się ksią­żę­ta­mi Hoch­berg von Pless. Pod­czas gdy syn Hein­ri­cha VI i An­ny, Hans Hein­rich X (+1855) do­pro­wa­dził do prze­kształ­ce­nia w 1840 ro­ku ma­jo­ra­tu ksią­skie­go do ran­gi fre­ie Stan­de­sher­rsachaft Fur­sten­stein – wol­ne­go pań­stwa sta­no­we­go, a ta­kże brał czyn­ny u­dział w ży­ciu po­li­tycz­nym peł­niąc m.in. fun­kcję pre­zy­den­ta prus­kiej Iz­by Pa­nów i mar­szał­ka Sej­mu Ślą­skie­go, je­go mał­żon­ka Ida von Ste­chow-Kot­zen (+1843) za­pa­mię­ta­na zo­sta­ła prze­de wszy­stkim z pro­wa­dzo­nych na sze­ro­ką ska­lę akcji cha­ry­ta­tyw­nych dla po­le­psze­nia wa­run­ków ży­cia lud­no­ści za­mie­szku­ją­cej w na­le­żą­cych do nich do­brach. Na jej cześć w la­tach 50. XIX wie­ku u­two­rzo­no fun­da­cję Ida-Sti­fung, któ­rej ce­lem by­ła dzia­łal­ność do­bro­czyn­na.

KSIĄŻ I STARY KSIĄŻ NA LITOGRAFII E.W. KNIPPELA Z OKOŁO 1850 ROKU

ZAMEK OD STRONY TARASÓW, LITOGRAFIA C.T. MATTISA Z POŁOWY XIX STULECIA

o śmierci Heinricha X no­wym or­dy­na­tem na Ksią­żu zo­stał Hans Hein­rich XI (+1907), prze­wo­dni­czą­cy Iz­by Pa­nów, ge­ne­rał ka­wa­le­rii a la su­ite i wiel­ki łow­czy Ce­sar­stwa, uzna­wa­ny za naj­wy­bit­niej­szą pos­tać w dzie­jach ro­dzi­ny von Hoch­berg. Dwu­kro­tnie żo­na­ty, naj­pierw z Ma­rie von Kleist (1883), póź­niej z Ma­thil­de Ur­su­lą zu Do­hna-Schlo­bit­ten auf Kan­then (+1943), wię­kszość swo­je­go ży­cia spę­dził re­ali­zu­jąc trzy wiel­kie pa­sje: po­li­ty­kę, ło­wiec­two i dzia­łal­ność cha­ry­ta­tyw­ną. Ja­ko wiel­ki łow­czy o­de­grał istot­ną ro­lę w roz­wo­ju sy­gna­li­sty­ki my­śliw­skiej, spo­pu­la­ry­zo­wał u­ży­wa­nie ro­gu my­śliw­skie­go zwa­ne­go od­tąd ples­sów­ką, do­pro­wa­dził rów­nież do ze­bra­nia w ca­łość i opu­bli­ko­wa­nia zbio­ru wszy­stkich zna­nych sy­gna­łów ło­wiec­kich. Znacz­nie bar­dziej po­ży­te­czna od próż­nych i okrut­nych po­lo­wań by­ła do­bro­czyn­na a­kty­wność księ­cia, z ini­cja­ty­wy któ­re­go dla pra­cow­ni­ków ksią­żę­cych ko­pal­ni o­raz ich dzie­ci o­twie­ra­no szko­ły i or­ga­ni­zo­wa­no kur­sy wie­czo­ro­we, za­kła­da­no przed­szko­la, wspie­ra­no ka­sy po­grze­bo­we, szpi­tal­ne, eme­ry­tal­ne i ren­to­we, fun­do­wa­no bi­blio­te­ki. Po­nad­to kosz­tem 300 ty­się­cy ma­rek prze­kry­to i ska­na­li­zo­wa­no kil­ka nie­wiel­kich rzek pły­ną­cych w oko­li­cach Wał­brzy­cha, co w zna­cznym sto­pniu przy­czy­ni­ło się do po­pra­wy wa­run­ków sa­ni­tar­nych w re­gio­nie. War­to rów­nież od­no­to­wać, że po­czą­wszy od 1900 ro­ku ka­żdy pra­cow­nik po­zo­sta­ją­cy w ksią­żę­cej służ­bie od co naj­mniej 25 lat o­trzy­my­wał na spe­cjal­nej u­ro­czy­sto­ści sre­brny ze­ga­rek z de­dy­ka­cją (tłum.) Za 25-let­nią wier­ną słu­żbę, ksią­żę von Pless, przy czym mógł on zde­cy­do­wać, czy chce o­de­brać pre­zent, czy je­go ró­wno­war­tość w go­tów­ce. Dzię­ki ro­dzin­no-mał­żeń­skim ko­li­ga­cjom i ko­rzy­stnej ko­niun­ktu­rze go­spo­dar­czej w dru­giej po­ło­wie XIX wie­ku von Hoch­ber­go­wie o­sią­gnę­li sta­tus gi­gan­tów fi­nan­sje­ry nie­mie­ckiej, pod wzglę­dem bo­ga­ctwa zaj­mu­jąc trze­cie mie­jsce w Niem­czech, a sió­dme w Eu­ro­pie. Na ich po­trze­by i utrzy­ma­nie ty­lko w sa­mym Wał­brzy­chu pra­co­wa­ło po­nad 9 ty­się­cy lu­dzi! Bar­dzo wy­so­ka po­zy­cja spo­łe­czna wła­ści­cie­li i ich oso­bi­ste zwią­zki z naj­bar­dziej wpły­wo­wy­mi o­so­ba­mi na kon­ty­nen­cie eu­ro­pej­skim spra­wi­ły, że w Ksią­żu czę­sto goś­ci­ła e­li­ta a­ry­sto­kra­cji, ko­ro­no­wa­ne gło­wy i wie­lcy po­li­ty­cy. By­li wśród nich mię­dzy in­ny­mi ce­sa­rze nie­miec­cy Wil­helm I i Wil­helm II, car Mi­ko­łaj I z żo­ną Ale­ksan­drą Fio­do­ro­wną, ce­sarz Fran­ci­szek Jó­zef, na­stę­pca tro­nu Austrii Ka­rol I Hab­sburg, przy­szły pre­zy­dent Sta­nów Zje­dno­czo­nych Ame­ry­ki John Quin­cy A­dams, Win­ston Chur­chill, wie­lcy ksią­żę­ta ro­syj­scy Bo­rys Wła­dy­mi­ro­wicz Ro­ma­now i Mi­chał Ro­ma­now, egzo­ty­czny Ma­ha­ra­dża Cooh-Be­har sir Nri­pen­dra Na­ra­yan Bhup z sy­nem i ca­ły sze­reg mniej zna­czą­cych kró­lów oraz ksią­żąt z ca­łej Eu­ro­py.

RUINY STAREGO KSIĄŻA I ZAMEK KSIĄŻ NA LITOGRAFII Z POŁOWY XIX WIEKU

ZAMEK WIDZIANY Z FERDINANDEN PLATZ, LITOGRAFIA E. LUTKE Z OKOŁO 1850 ROKU

ZAMEK WIDZIANY Z DOLINY PEŁCZNICY NA PIĘKNEJ LITOGRAFII H. SCHMIDTA Z 2. POŁOWY XIX WIEKU

ok 1891 przyniósł najgłośniejsze bez wąt­pie­nia mał­żeń­stwo w dzie­jach za­mku. Spad­ko­bier­ca dóbr – 30-let­ni Hans Hein­rich XV Graf von Hoch­berg (+1938) oże­nił się z 18-let­nią Ma­ry The­re­se Oli­vią Corn­wal­lis West z ro­du De­la­warr, zwa­ną pie­szczo­tli­wie Dai­sy (Sto­kro­tka). Ich ślub, zor­ga­ni­zo­wa­ny w dniu 8 gru­dnia w ko­ście­le pw. św. Mał­go­rza­ty w West­min­ste­rze, stał się głó­wnym wy­da­rze­niem to­wa­rzy­skim Lon­dy­nu, a bło­go­sła­wień­stwa mło­dej pa­rze u­dzie­li­ła sa­ma kró­lo­wa Wi­kto­ria. Wkró­tce po po­wro­cie z pa­rys­kiej po­dró­ży po­ślu­bnej Hen­ryk wraz z Dai­sy u­da­li się do Pszyczy­ny, któ­ra jed­nak nie przy­pa­dła do gu­stu mło­dej księ­żnej, a stąd do­pie­ro w li­pcu ro­ku na­stę­pne­go przy­je­cha­li do Ksią­ża. W prze­ci­wień­stwie do ba­ro­ko­wej re­zy­den­cji w Pszczy­nie, ro­dowa sie­dzi­ba Hoch­ber­gów i jej oto­cze­nie za­chwy­ci­ły Dai­sy, cze­mu ta da­ła wy­raz w pro­wa­dzo­nych przez sie­bie pa­mięt­ni­kach: Za­mek Książ jest pię­knie po­ło­żo­ny: wień­czy o­kry­tą sos­ną ska­łę na wy­so­ko­ści po­wy­żej 200 stóp na po­łu­dnio­wy za­chód i pół­noc i do­mi­nu­je nad o­gro­mnym ob­sza­rem wiej­skim z la­sa­mi, je­zio­ra­mi i sze­ro­ki­mi po­ła­cia­mi rów­nin, któ­re ble­dną w po­rów­na­niu z od­le­gły­mi ślą­ski­mi gó­ra­mi. Wie­le z po­koi, w jed­nej czę­ści do­mu, znaj­du­je się fa­kty­cznie w ska­le i aby dojść do tej czę­ści za­mku, na­le­ży przejść przez ka­mien­ny most, któ­ry łą­czy rze­kę pły­ną­cą da­le­ko w dół po­ni­żej dna głę­bo­kie­go wą­wo­zu. Wszy­stkie dro­gi do za­mku sto­pnio­wo wzno­szą­ce i zbli­ża­ją­ce z ka­żde­go kie­run­ku, to sta­le zwie­ra­ją­ca się per­spe­kty­wa za­chwy­ca­ją­cej cu­do­wno­ści. Za­mek jest u­sy­tu­owa­ny w po­bli­żu za­cho­dniej gra­ni­cy Ślą­ska, gdzie sty­ka się z tym, co by­ło sta­rą cze­ską gra­ni­cą w ma­lo­wni­czej gór­skiej kra­inie zwa­nej w Niem­czech ja­ko Su­de­ten­ge­bir­ge […].

WIDOK ZAMKU OD POŁUDNIA I POŁUDNIOWEGO WSCHODU NA POCZTÓWKACH Z PRZEŁOMU XIX I XX WIEKU

FRONTOWA CZĘŚĆ ZAMKU SPRZED DRUGIEJ WIELKIEJ PRZEBUDOWY, PIERWSZA DEKADA XX WIEKU

e wrześniu 1906 roku odbyły się na Ślą­sku wiel­kie ma­ne­wry ar­mii nie­mie­ckiej, w któ­rych o­prócz na­czel­nych władz woj­sko­wych brał u­dział rów­nież Wil­helm II o­raz za­pro­sze­ni go­ście. Ce­sarz wi­zy­to­wał wów­czas kil­ka ma­ją­tków ziem­skich, wśród nich Książ, gdzie to­wa­rzy­szy­li mu m.in. sio­stra Zo­fia von Ho­hen­zol­lern – przy­szła kró­lo­wa Gre­cji, na­stę­pczy­ni tro­nu Ru­mu­nii Ma­rie Ale­xan­dra Vi­cto­ria von Sa­chsen-Co­burg, nad­pre­zy­dent Ślą­ska Ro­bert von Zed­litz-Tru­tzschler i wie­lu wy­so­kich ran­gą do­wód­ców woj­sko­wych z An­glii o­raz Nie­miec. Bę­dą­cy w blis­kich re­la­cjach z von Hoch­ber­ga­mi Wil­helm wie­lo­kro­tnie od­wie­dzał ich wał­brzy­ską sie­dzi­bę, do­kąd za­wsze przy­wo­ził ze so­bą du­żą świ­tę, co nie mia­ło zna­cze­nia, bo Książ miał wiel­kość mias­ta. W rze­czy­wi­sto­ści miał wła­sny sąd, wię­zie­nie woj­sko­we i cy­wil­ną a­dmi­ni­stra­cję. Ce­sarz i je­go świ­ta za­wsze do­sta­wa­li ca­łe skrzy­dło dla sie­bie. W or­sza­ku był tak­że mi­ni­ster al­bo ktoś in­ny, kto mógł­by czę­sto skła­dać wi­zy­ty. Ja oczy­wi­ście wi­ta­łam ce­sa­rza w drzwiach, za­pro­szo­ne to­wa­rzy­stwo gro­ma­dzi­ło się w ho­lu w dwóch rzę­dach: ko­bie­ty po jed­nej stro­nie, a męż­czy­źni po dru­giej, jak w Bi­blii – ow­ce i ko­zły. Ce­sarz wi­tał się z każ­dym wdzię­cznie lub szor­stko, w za­le­żno­ści od te­go, kto to był, i szedł pro­sto do swo­ich po­koi. Śnia­da­nie jadł w swo­im po­ko­ju i scho­dził na dół do­pie­ro na lunch i obiad. […] Nie cier­pia­łam tych po­sił­ków. Ety­kie­ta w cza­sie wi­zy­ty ce­sa­rza by­ła wy­jąt­ko­wo u­ciąż­li­wa. Po śmie­rci se­nio­ra ro­du Han­sa Hein­ri­cha XI w sier­pniu 1907 ro­ku od­by­ły się w Ksią­żu pe­łne wznio­sło­ści, pa­rad­ne u­ro­czy­sto­ści po­grze­bo­we, któ­rych prze­bieg i cha­ra­kter Dai­sy rów­nież o­pi­sa­ła w swo­ich pa­mięt­ni­kach: Za tru­mną szli­śmy u­po­rząd­ko­wa­nym szy­kiem po czwo­ro w sze­re­gu. To by­ło pię­knie zor­ga­ni­zo­wa­ne, wzdłuż ca­łej alei stał szpa­ler gór­ni­ków w mun­du­rach ga­lo­wych, a za tru­mną szli le­śni­cy. Oni tak­że pod­nie­śli ją na ka­ra­wan i wnie­śli do kry­pty, a my szli­śmy za ni­mi: Ma­thil­de z Han­sem, na­stę­pcą tro­nu i ciot­ką An­ną Reuss. Na­stę­pnie Lu­lu z wuj­kiem Bol­kiem i ja z księ­ciem Schle­swig-Hol­stein. Pod ko­niec ce­re­mo­nii za­brzmiał no­stal­gi­czny syg­nał my­śliw­ski 'Po­lo­wa­nie skoń­czo­ne' z ur­wa­ną pod ko­niec me­lo­dią i był to naj­bar­dziej wzru­sza­ją­cy mo­ment. Va­ter tak bar­dzo lu­bił po­lo­wa­nia.

W KUCHNI ZAMKOWEJ, LATA 20. XX WIEKU

STANGRET HOCHBERGÓW NA DRODZE Z ZAMKOWEJ STADNINY OGIERÓW, LATA 20. XX WIEKU

SALA MAKSYMILIANA I SALA KRZYWA NA ZAMKU KSIĄŻ, FOTOGRAFIE Z POCZĄTKU XX WIEKU

KAMERDYNERZY ZAMKOWI W SALI MAKSYMILIANA, W ŚRODKU OSOBISTA SŁUŻBA HANSA HEINRICHA XV

okazji 400-lecia posiadania zamku przez ród von Hoch­berg, w dniu 11 czer­wca 1909 od­by­ła się w Ksią­żu głó­wna u­ro­czy­stość, w któ­rej prócz człon­ków ro­dzi­ny u­dział wzię­li sta­ro­sto­wie o­raz przed­sta­wi­cie­le władz pro­win­cji ślą­skiej. Świę­to­wa­li rów­nież pra­cow­ni­cy z przed­się­biorstw na­le­żą­cych do ksią­żąt von Pless i urzę­dni­cy dóbr ksią­skich, jed­nak nie za­pro­szo­no ich na sa­lo­ny, lecz do przy­go­to­wa­nej spe­cjal­nie na ten cel go­spo­dy i do­mu strze­le­ckie­go. W dniu po­prze­dza­ją­cym kul­mi­na­cyj­ny dzień ob­cho­dów od­był się u­ro­czy­sty kon­cert, a wie­czo­rem za­mek za­la­ły blas­kiem ty­sią­ce sztucz­nych o­gni: Po póź­nym o­bie­dzie wpół do dzie­wią­tej ca­łe miej­sce zo­sta­ło roz­świe­tlo­ne, a og­nie ben­gal­skie pa­li­ły się na Al­te Bur­gu i na Rie­sen­grab. Na­stę­pnie 800 gór­ni­ków szło, nio­sąc po­chod­nie, a po­nie­waż ma­sze­ro­wa­li jak żoł­nie­rze, był to pię­kny wi­dok. W tym cza­sie pro­wa­dzo­ne już by­ły na za­mku pra­ce bu­do­wla­ne, roz­po­czę­te w ro­ku po­prze­dnim z ini­cja­ty­wy Han­sa Hein­ri­cha XV w ra­mach tak zwa­nej dru­giej wiel­kiej prze­bu­do­wy. W jej wy­ni­ku syl­we­ta wa­ro­wni przy­ro­sła o skrzy­dło pół­noc­ne o­raz mo­nu­men­tal­ne skrzy­dło za­chod­nie, utrzy­ma­ne w sty­lu re­ne­san­so­wym i flan­ko­wa­ne dwie­ma cy­lin­dry­czny­mi wie­ża­mi: po­łu­dnio­wą zwa­ną wie­żą Je­rze­go i pół­noc­ną wie­żą Bia­łą. Wie­żę go­ty­cką zwień­czo­no ku­li­stym heł­mem z la­tar­nią, dzię­ki cze­mu jej wy­so­ość o­sią­gnę­ła 47 met­rów. Zre­kon­stru­owa­no sta­re zam­ko­we ta­ra­sy i za­ło­żo­no no­we u­ro­zma­ica­jąc je ma­łą ar­chi­te­ktu­rą w for­mie pię­knych za­byt­ko­wych fon­tann, ażu­ro­wych al­tan i rzeź­bio­nych ba­lu­strad. Prze­pro­je­kto­wa­no rów­nież a­par­ta­men­ty miesz­kal­ne wła­ści­cie­li o­raz naj­bliż­sze o­to­cze­nie re­zy­den­cji, gdzie zbu­do­wa­no no­we ga­ra­że i do­my z mie­szka­nia­mi dla słu­żby. W czę­ści pół­noc­nej za­mku zna­la­zła się o­grom­na kom­na­ta o po­wie­­rzchni 300 me­trów kwa­dra­to­wych; po­ja­wi­ła się też sa­la ki­no­wa i sce­na te­atral­na, po­wsta­łe w efe­kcie prze­kształ­ce­nia daw­nej ka­pli­cy zam­ko­wej. Za­kro­jo­ne na wiel­ką ska­lę pra­ce bu­do­wla­ne wy­ma­ga­ły wy­ty­cze­nia no­wych dróg i bu­do­wę ko­lej­ki li­no­wej nie­zbę­dnych dla tran­spor­tu cięż­kich ma­te­ria­łów bu­do­wla­nych, a ich łą­czny koszt po­chło­nął ol­brzy­mią kwo­tę 8 mi­lio­nów ma­rek, prze­kra­cza­ją­cą aż 10-kro­tnie pla­no­wa­ny ko­szto­rys. De­cy­zja Han­sa Hein­ri­cha XV o roz­bu­do­wie za­mku spo­tka­ła się z kry­ty­ką je­go żo­ny, w opi­nii któ­rej by­ła to zbę­dna i zbyt dro­ga in­we­sty­cja: Mój mąż wpadł na sza­lo­ny po­mysł po­wię­ksze­nia i czę­ścio­wej prze­bu­do­wy Ksią­ża. […] Kie­dy roz­po­czę­to pra­ce, po­wie­dzia­no Han­so­wi, że na­wet kie­dy pra­co­wać bę­dzie przez ca­ły czas stu lu­dzi, to nie zo­sta­ną one za­koń­czo­ne prę­dzej, jak za 6-7 lat. W sier­pniu 1914 ro­ku prze­bu­do­wę pra­wie za­koń­czo­no. Był to ka­mień mły­ński u szyi mę­ża, od kie­dy to się roz­po­czę­ło. Ni­gdy nie lu­bi­łam te­go po­my­słu i mia­łam złe prze­czu­cia.

ZAMEK KSIĄŻ PODCZAS DRUGIEJ WIELKIEJ PRZEBUDOWY, FOTOGRAFIE Z LAT 1913-16

KSIĄŻ NA KOLOROWANYCH POCZTÓWKACH Z POCZĄTKU XX WIEKU, PONIŻEJ ZAREJESTROWANY 'STAN PRZEJŚCIOWY' ZAMKU
Z DOSTAWIONYM NEORENESANSOWYM SKRZYDŁEM ZACHODNIM, ALE JESZCZE BEZ CHARAKTERYSTYCZNEJ KOPUŁY NA WIEŻY GŁÓWNEJ

ałamanie światowej koniunktury spo­wo­do­wa­ne dłu­go­trwa­łą woj­ną, bę­dą­ce jej kon­se­kwen­cją zmia­ny ge­o­po­li­tycz­ne w Eu­ro­pie Środ­ko­wej, ale rów­nież wy­sta­wny tryb ży­cia Han­sa XV i je­go ro­dzi­ny sta­ły się przy­czy­ną u­pad­ku po­tę­gi e­ko­no­micz­nej ro­du von Hoch­berg, któ­re­go pier­wsze sym­pto­my po­ja­wi­ły się na po­czą­tku lat 20. XX wie­ku. Waż­ną ce­zu­rą w dzie­jach Ksią­ża był roz­pad mał­żeń­stwa Han­sa i Dai­sy, usankcjonowany roz­wo­dem w 1922 ro­ku i emi­gra­cją księ­cia do Fran­cji. W ce­lu pod­re­pe­ro­wa­nia fi­nan­sów Dai­sy u­do­stę­pni­ła za­mek sze­ro­kiej pu­bli­czno­ści, co spo­tka­ło się z wiel­kim za­in­te­re­so­wa­niem ze stro­ny spo­łe­czeń­stwa, o czym świa­dczy licz­ba 80 000 zwie­dza­ją­cych go o­sób rocz­nie. Po­głę­bio­na świa­to­wym kry­zy­sem u­tra­ta ryn­ków na wę­giel i stal spo­tę­go­wa­ła pro­ble­my e­ko­no­micz­ne Hoch­ber­gów i na­si­li­ła ich zo­bo­wią­za­nia fis­kal­ne, w kon­se­kwen­cji cze­go w 1936 ro­ku pań­stwo pol­skie roz­to­czy­ło nad­zór są­do­wy nad dy­re­kcją gór­no­ślą­skie­go ma­ją­tku Han­sa Hein­ri­cha XV, a rok póź­niej sejm u­chwa­lił u­sta­wę o znie­sie­niu fi­dei­ko­mi­su pszczyń­skie­go i prze­ję­ciu la­sów o­raz grun­tów or­nych przez skarb pań­stwa. Pszczyń­skie dłu­gi o war­to­ści nie­mal 8 mi­lio­nów ma­rek wy­ma­za­ło do­pie­ro prze­ka­za­nie wła­dzom pro­win­cji ślą­skiej za­mku Książ, co for­mal­nie na­stą­pi­ło w li­sto­pa­dzie 1944 ro­ku, już po śmier­ci Dai­sy. Księ­żna zmu­szo­na jed­nak by­ła wy­pro­wa­dzić się z za­mku już w ro­ku 1940, gdy ten za­ję­ły wro­go na­sta­wio­ne do niej wła­dze hi­tle­row­skie. Przy­czy­ną nie­chę­ci na­zis­tów by­ło nie tyl­ko an­giel­skie po­cho­dze­nie wła­ści­ciel­ki Ksią­ża, ale rów­nież de­cy­zje jej dwóch sy­nów, któ­rzy bra­li u­dział w woj­nie wal­cząc w pol­skich i an­giel­skich si­łach zbroj­nych. Po kon­fi­ska­cie dóbr wpierw za­go­spo­da­ro­wa­ła się na za­mku wro­cław­ska Dy­re­kcja Ko­lei Pań­stwo­wych, a póź­niej prze­cho­wy­wa­no tam zbio­ry Kró­lew­skiej Bi­blio­te­ki Prus­kiej z Ber­li­na. W ro­ku 1943 do Ksią­ża we­szła pa­ra­mi­li­tar­na or­ga­ni­za­cja Tod­taUtworzona w 1938 w Niemczech organizacja, której zadaniem była budowa obiektów wojskowych, kierowana początkowo przez Fritza Todta a po jego śmierci w 1942 przez Alberta Speera. Tworzyły ją zarówno prywatne firmy budowlane, jak i przedsiębiorstwa państwowe. Organisation Todt zatrudniała początkowo Niemców niezdolnych do służby wojskowej oraz przedpoborowych, którzy podlegali obowiązkowi pracy w organizacji. W latach II wojny światowej zatrudniano przymusowo także robotników i inżynierów z krajów okupowanych. , by wkró­tce roz­po­cząć a­da­pta­cję je­go wnętrz na po­trze­by szta­bu woj­sko­we­go, pra­wdo­po­do­bnie jed­nej z kwa­ter Adol­fa Hi­tle­ra. Po­prze­dzo­ne wy­wie­zie­niem stąd bo­ga­tych zbio­rów bi­blio­tecz­nych, dzieł sztu­ki, me­bli o­raz in­nych war­to­ścio­wych prze­dmio­tów, a na­stę­pnie re­ali­zo­wa­ne przy wy­ko­rzy­sta­niu wię­źniów z fi­lii o­bo­zu kon­cen­tra­cyj­ne­go Gross-Ro­sen pra­ce o­kre­śla­my dziś mia­nem trze­ciej prze­bu­do­wy za­mku. W jej wy­ni­ku znisz­czo­no wię­kszość e­le­men­tów de­ko­ra­cyj­nych wnętrz na­da­jąc im a­sce­ty­czny, ko­sza­ro­wy cha­rak­ter. Na dzie­dziń­cu ho­no­ro­wym wy­ko­pa­no szyb win­do­wy o głę­bo­ko­ści 40 me­trów, a pod zam­kiem wy­drą­żo­no tu­ne­le i pod­ziem­ny schron, któ­rych pla­no­wa­ne prze­zna­cze­nie do dziś po­zo­sta­je w sfe­rze dys­ku­sji i do­my­słów.

KSIĄŻ W LATACH 30. XX WIEKU, NA FOTOGRAFII NIŻEJ RZADKI WIDOK CZĘŚCI ZACHODNIEJ ZAMKU

WIDOK ZAMKU Z LOTU PTAKA NA FOTOGRAFIACH Z LAT 30. (WYŻEJ) I 50. XX WIEKU,
NA FOTOGRAFII POWOJENNEJ ZAUWAŻYĆ MOŻNA OGROMNY DÓŁ WYKOPANY PRZEZ HITLEROWCÓW NA DZIEDZIŃCU HONOROWYM

rganizacja Todta opuściła zamek po­śpie­sznie wio­sną 1945 ro­ku nie u­koń­czy­wszy ro­bót, któ­rych roz­mach o­ka­zał się znacz­nie wię­kszy od pier­wo­tnie pla­no­wa­ne­go. Za­le­dwie dzień po e­wa­ku­acji Niem­ców do Ksią­ża we­szły od­dzia­ły so­wie­ckie: Oko­ło go­dzi­ny pię­tna­stej wkro­czy­ło Woj­sko Ra­dzie­ckie, zbli­ża­ją­ce się od stro­ny Peł­czni­cy. By­ła to pie­cho­ta! Czoł­gu żad­ne­go nie wi­dzie­li­śmy. Wciąż ży­ją świad­ko­wie, któ­rzy mo­gą to po­świad­czyć. Sta­nę­li­śmy przed gru­pą u­zbro­jo­nych żoł­nie­rzy ra­dzie­ckich. Prze­ma­wiał do nas w ję­zy­ku nie­mie­ckim mło­dy o­fi­cer, po­do­bno w ran­dze po­rucz­ni­ka. Na­to­miast w Stad­ni­nie Ko­ni, Orts­grup­pen­lei­ter naz­wi­skiem An­der­sek, ze stra­chu przed Ro­sja­na­mi, za­strze­lił żo­nę, tro­je swo­ich ma­łych dzie­ci i sam sie­bie. So­wie­ci o­ku­po­wa­li za­mek do sier­pnia 1946 roku, w tym cza­sie wy­wo­żąc w głąb ZSRR li­czą­ce o­ko­ło 64 000 wo­lu­mi­nów cen­ne zbio­ry Bi­blio­te­ki Ma­jo­ra­ckiej. Ich o­bec­ność fa­tal­nie wpły­nę­ła nie tyl­ko na wy­po­sa­że­nie zam­ko­we­go księ­go­zbio­ru, ale tak­że na stan wnętrz daw­nej sie­dzi­by von Hoch­ber­gów o­raz jej naj­bliż­sze o­to­cze­nie. Obiekt ten bo­wiem - po­do­bnie jak więk­szość re­zy­den­cji wiel­ko­pań­skich w Pru­sach Wscho­dnich i na Dol­nym Ślą­sku – tra­kto­wa­ny był przez Ro­sjan ja­ko wro­ga kla­so­wo i na­ro­do­wo­ścio­wo spu­ści­zna nie­mie­cka, któ­ra nie war­ta jest po­sza­no­wa­nia. Ofia­rą ta­kie­go po­strze­ga­nia stał się ró­wnież Al­te Burg, czy­li sztu­czne ru­iny Sta­re­go Ksią­ża, spa­lo­ne przez żoł­nie­rzy so­wie­ckich 19 ma­ja 1945 ro­ku. La­tem 1946 za­mek zo­stał prze­ję­ty przez Dy­re­kcję Prze­my­słu Wę­glo­we­go w Wał­brzy­chu, któ­ra przy wej­ściu głó­wnym wy­sta­wi­ła swo­je war­ty. W pra­kty­ce mógł jed­nak do­stać się do nie­go ka­żdy, co skru­pu­la­tnie wy­ko­rzy­sta­li sza­bro­wn­icy wy­no­sząc stąd wszy­stko, co przed­sta­wia­ło ja­ką­kol­wiek war­tość. W in­for­ma­cjach pra­so­wych z tam­tych cza­sów mo­żna zna­leźć wzmian­ki na te­mat sprze­da­wców wy­sta­wia­ją­cych na o­ko­licz­nych jar­mar­kach u­ni­ka­to­we za­by­tki sztu­ki chiń­skiej czy sta­re pia­sto­wskie mo­ne­ty, nie­chy­bnie po­cho­dzą­ce z Ksią­ża. Pier­wsze, choć je­szcze bar­dzo o­gra­ni­czo­ne pod wzglę­dem na­kła­du środ­ków, prace za­be­zpie­cza­ją­ce na za­mku pro­wa­dzo­no w ro­ku 1956 z ini­cja­ty­wy Wo­je­wódz­kie­go Kon­ser­wa­to­ra Za­byt­ków. Dwa la­ta póź­niej Książ wpi­sa­no do re­je­stru za­by­tków, a w ro­ku 1960 si­ła­mi spro­wa­dzo­nych z By­to­mia sa­pe­rów roz­po­czę­to roz­mi­no­wy­wa­nie pod­ziem­nych ko­ry­ta­rzy i ich pe­ne­tra­cję. Po­czą­wszy od 1965 ro­ku przez kil­ka ko­lej­nych de­kad pro­wa­dzo­no tu­taj kom­ple­kso­we kam­pa­nie re­mon­to­we, dzię­ki któ­rym za­bez­pie­czo­no mu­ry i wię­źbę da­cho­wą, od­two­rzo­no po­sadz­ki, od­re­sta­uro­wa­no sto­lar­kę drzwio­wą i okien­ną, a wię­kszość wnętrz od­zy­ska­ła, choć nie za­wsze zgo­dny z ory­gi­nal­nym, de­ko­ra­cy­jny wy­strój. W gru­dniu 2014 we wscho­dniej czę­ści za­mku, nad Sa­lą Ma­ksy­mi­lia­na wy­buchł po­żar za­pró­szo­ny przez pra­co­wni­ków fir­my wy­ko­nu­ją­cej pra­ce re­mon­to­we na da­chu. Je­go sku­tki cał­ko­wi­cie u­su­nię­to wio­sną 2015 ro­ku.

ZDEWASTOWANY ZAMEK NA FOTOGRAFII Z LAT 50. XX WIEKU

ZAMEK KSIĄŻ WSPÓŁCZEŚNIE (W TRAKCIE REMONTU ELEWACJI POŁUDNIOWEJ)

siąski kompleks pałacowo-zamkowy na­le­ży do naj­wię­kszych w Pol­sce o­biek­tów te­go ty­pu, pod wzglę­dem ku­ba­tu­ry u­stę­pu­jąc je­dy­nie po­krzy­żac­kie­mu Mal­bor­ko­wi i zam­ko­wi kró­lew­skie­mu na Wa­we­lu. Usy­tu­o­wa­ny na wy­so­kim ska­lis­tym ur­wis­ku, z trzech stron o­to­czo­ny głę­bo­kim, za­le­sio­nym ja­rem, gó­ru­je ma­je­sta­ty­cznie nad ca­łą o­ko­li­cą spra­wia­jąc za­iste baś­nio­we wra­że­nie. W wy­ni­ku pro­wa­dzo­nej od kil­ku de­kad i wciąż kon­ty­nu­o­wa­nej re­no­wa­cji zde­wa­sto­wa­ny w la­tach 40. XX wie­ku za­mek w znacz­nej czę­ści od­zy­skał blask po­zwa­la­ją­cy wy­obra­zić so­bie, jak pre­zen­to­wał się w okre­sie naj­wię­kszej świet­no­ści ro­du von Hoch­berg, gdy od­wie­dza­ły go ko­ro­no­wa­ne gło­wy i wiel­cy po­li­ty­­cy. Dziś sie­dzi­bę ma­ją tu­taj: mu­ze­um, cen­trum-kon­fe­ren­cyj­ne, res­tau­ra­cja oraz ho­tel. W ra­mach tra­sy tu­ry­sty­cznej eks­po­no­wa­ne są zre­kon­stru­owa­ne a­par­ta­men­ty mie­szkal­ne daw­nych wła­ści­cie­li, ce­ra­mi­ka ar­ty­sty­czna i por­ce­la­na po­cho­dzą­ca z wał­brzy­skich fa­bryk, a ta­kże przed­mio­ty pre­zen­to­wa­ne pod­czas licz­nie or­ga­ni­zo­wa­nych eks­po­zy­cji cza­so­wych. Od kil­ku lat po­dzi­wiać mo­żna rów­nież 38 obra­zów zwią­za­nych z his­to­rią za­mku lub pa­sja­mi je­go gos­po­da­rzy, po­cho­dzą­cych z daw­nej ko­le­kcji Han­sa Hein­ri­cha XV. Łącz­nie za­mek kry­je o­ko­ło 400 po­miesz­czeń o cał­ko­wi­tej ku­ba­tu­rze 125 ty­się­cy me­trów sześ­cien­nych, z któ­rych u­do­stęp­nio­na do u­żyt­ko­wa­nia jest tyl­ko część do wy­so­ko­ści 4. kon­dy­gna­cji. Wiel­ką a­tra­kcją po­zo­sta­je wi­dok z per­spe­kty­wy wie­ży głów­nej, skąd ma­low­ni­czo pre­zen­tu­je się naj­bliż­sze o­to­cze­nie re­zy­den­cji z ba­ro­ko­wą za­bu­do­wą pod­zam­cza i wie­lo­po­zio­mo­wy­mi ta­ra­sa­mi zam­ko­wy­mi, a tak­że po­ło­żo­ną w czę­ści wscho­dniej kom­ple­ksu stad­ni­ną o­gie­rów. Pa­trząc na wschód znaj­dzie­my na ho­ry­zon­cie gar­ba­ty za­rys Ślę­ży, a kie­ru­jąc wzrok nie­co bar­dziej na po­łud­nie do­strze­że­my Gó­ry So­wie.

MOST ZAMKOWY Z XVIII-WIECZNYMI RZEŹBAMI LWÓW TRZYMAJĄCYCH TARCZE HERBOWE

GŁÓWNA OŚ WJAZDOWA Z BUDYNKIEM BRAMNYM I CIĄGIEM OFICYN

ajbardziej reprezentacyjnym pomieszczeniem Ksią­ża jest u­trzy­ma­na w sty­lu ba­ro­ku wie­deń­skie­go dwu­kon­dy­gna­cyj­na Sa­la Ma­ksy­mil­ia­na, naz­wa­na na cześć Er­ne­sta Ma­ksy­mil­ia­na von Hoch­ber­ga, za cza­sów któ­re­go w la­tach 1718-34 wznie­sio­no i urzą­dzo­no wscho­dnią część re­zy­den­cji. Jest to je­dy­ne po­mie­szcze­nie w za­mku wier­nie zre­kon­stru­o­wa­ne na wzór de­ko­ra­cji i wy­stro­ju ist­nie­ją­ce­go przed dru­gą woj­ną świa­to­wą. Ota­cza je dwa­na­ście stiu­ko­wych ko­lumn, w gło­wi­cach któ­rych u­mie­szczo­no me­dal­io­ny z pła­sko­rzeź­ba­mi przed­sta­wia­ją­cy­mi a­mor­ka o sce­ne­rii cha­rak­te­ry­sty­cznej dla każ­de­go mie­sią­ca ro­ku. Głów­ny mo­tyw de­ko­ra­cyj­ny sta­no­wą tu dwa usta­wio­ne sy­me­try­cznie wzglę­dem sie­bie mar­mu­ro­we ko­min­ki o­zdo­bio­ne wa­zo­na­mi, rzeź­ba­mi put­tów i po­sta­cia­mi mi­to­lo­gicz­ny­mi, a tak­że za­wie­szo­ne nad ni­mi lus­tra, roz­pra­sza­ją­ce świa­tło wpa­da­ją­ce do sa­li od wscho­du. Wy­ło­żo­ne sztucz­nym mar­mu­rem ścia­ny u­ro­zmai­ca­ją pła­sko­rzeź­by por­ta­lo­we przed­sta­wia­ją­ce sce­ny mi­to­lo­gicz­ne, a tak­że prze­zna­czo­ne dla dwor­skiej ka­pe­li trzy bal­ko­ni­ki za­wie­szo­ne w czę­ści za­chod­niej ko­mna­ty. Cen­tral­ną część su­fi­tu zaj­mu­je ba­ro­ko­wy pla­fon z pię­knym ma­lo­wid­łem An­to­nie­go Fe­lik­sa Schef­fle­ra na­wią­zu­ją­cym te­ma­tycz­nie do mi­to­lo­gii grec­kiej. Je­go bo­ha­te­ra­mi są Pe­gaz i Pal­las Ate­na, oto­czo­ne przez dzie­więć muz - opie­ku­nek na­uki i sztu­ki, przed­sta­wio­nych z przy­na­leż­ny­mi im a­try­bu­ta­mi. Za­wie­szo­ne w sa­li ży­ran­do­le i klin­kie­ty wy­rzeź­bio­no z dre­wna li­po­we­go, a na­stęp­nie po­zło­co­no, a jej po­sadz­kę wy­ko­na­no z dwu­barw­ne­go mar­mu­ru. W prze­szło­ści Sa­la Ma­ksy­mil­ia­na słu­ży­ła przyj­mo­wa­niu waż­nych go­ści: ary­sto­kra­tów, po­li­ty­ków, ar­ty­stów; od­by­wa­ły się ba­le i głów­ne u­ro­czy­sto­ści ro­dzin­ne.

SALA MAKSYMILIANA, NA FOTOGRAFII WYŻEJ: BALKONIKI DLA ORKIESTRY DWORSKIEJ NAD GŁÓWNYM WEJŚCIEM DO SALI

d północy z Salą Maksymiliana są­sia­du­je u­trzy­ma­ny w sty­lu ro­ko­ko Sa­lon Zie­lo­ny. Je­go su­fit po­kry­ty jest kun­szto­wną sztu­ka­te­rią, któ­rej głów­na wstę­ga znaj­du­je swo­je lu­strza­ne od­bi­cie w par­kie­cie. Daw­niej po­mie­szcze­nie to zdo­bi­ły por­tre­ty przo­dków i ma­lo­wi­dła a­le­go­ry­czne, współ­cze­śnie je­dy­nym o­ry­gi­nal­nym e­le­men­tem po­zo­sta­je wy­ko­na­ny z czer­wo­ne­go mar­mu­ru ba­ro­ko­wy ko­mi­nek z kar­tu­szem. Od po­łu­dnia do Sa­li Ma­ksy­mi­lia­na przy­le­ga Sa­lon Bia­ły, wcze­śniej na­zy­wa­ny Czer­wo­nym od wy­ście­ła­nych na ścia­nach czer­wo­nych dra­pie­ni, znisz­czo­nych pod ko­niec dru­giej woj­ny świa­to­wej. Pre­zen­to­wa­ne tu­taj me­ble by­ły wpra­wdzie wła­sno­ścią Dai­sy von Pless, nie sta­no­wią o­ne jed­nak au­ten­ty­czne­go wy­stro­ju za­mku, bo­wiem przy­wie­zio­no je do Ksią­ża z na­le­żą­ce­go do von Hoch­ber­gów Grand Ho­te­lu w Szcza­wnie Zdro­ju. Kie­ru­jąc się na za­chód wcho­dzi­my do Sa­lo­nu Chiń­skie­go, któ­re­go na­zwa wy­wo­dzi się od po­kry­wa­ją­cych ścia­ny współ­cze­snych tka­nin przed­sta­wia­ją­cych czę­sto spo­ty­ka­ne w sztu­ce o­rien­tu mo­ty­wy pta­ków i drzew kwit­ną­cej wi­śni. We wnę­trzach kom­na­ty u­wa­gę przy­ku­wa wy­ko­na­ny z czer­wo­ne­go mar­mu­ru ba­ro­ko­wy ko­mi­nek o­raz me­ble re­pre­zen­tu­ją­ce trzy sty­le w sztu­ce: kla­sy­cyzm, em­pi­re i ne­o­ro­ko­ko. Z Sa­lo­nu Chiń­skie­go u­da­je­my się do Sa­lo­nu Gier, zwa­ne­go też Mu­zy­cznym, wy­ło­żo­ne­go tka­ni­na­mi ścien­ny­mi z mo­ty­wa­mi tań­czą­cych i gra­ją­cych po­sta­ci, któ­re­go wy­po­sa­że­nie sta­no­wią me­ble wy­ko­na­ne pra­co­chłon­ny­mi tech­ni­ka­mi in­tar­sji i in­kru­sta­cji. Od za­cho­du są­sia­du­je z nim Sa­lon Ba­ro­ko­wy na­kry­ty XVIII-wiecz­nym pla­fo­nem o te­ma­ty­ce mi­to­lo­gi­cznej. Ścia­ny sa­lo­nu przed la­ty o­zdo­bio­ne by­ły por­tre­ta­mi przed­sta­wi­cie­li ro­du von Hoch­berg, obec­nie po­kry­wa je współ­cze­sna tka­ni­na lnia­na. His­to­ry­cznym wy­po­sa­że­niem po­zo­sta­ją na­to­miast me­ble, wśród nich stół z mar­mu­ro­wym bla­tem, po­cho­dzą­cy z XIX wie­ku fo­tel z ta­pi­cer­ką ty­pu pe­tit point i XVIII-wiecz­na dę­bo­wa skrzy­nia po­dró­żna.

APARTAMENTY BAROKOWE NA ZAMKU KSIĄŻ, OD GÓRY ZGODNIE Z RUCHEM WSKAZÓWEK ZEGARA:
SALON GIER, SALON CHIŃSKI, SALON ZIELONY, SALON BAROKOWY

wiedzanie zamku odbywa się indy­wi­du­al­nie z wy­ko­rzy­sta­niem au­dio­booka lub gru­po­wo w to­wa­rzy­stwie przewodnika we­dług jed­nej z kil­ku tras te­ma­tycz­nych. W za­le­żno­ści od pre­fe­ren­cji mo­że o­no o­bej­mo­wać wcze­śniej wy­mie­nio­ne a­par­ta­men­ty zaj­mu­ją­ce ba­ro­ko­wą część re­zy­den­cji lub wią­zać się z in­ny­mi waż­ny­mi o­kre­sa­mi w dzie­jach Ksią­ża, z któ­ry­mi ko­re­spon­du­je śre­dnio­wie­czny Czar­ny Dzie­dzi­niec, re­ne­san­so­wy Hol My­śliw­ski, Sa­la Ry­cer­ska, Sa­la Ba­lo­wa, Sa­la Ko­min­ko­wa, po­ko­je ce­sar­skie czy a­par­ta­men­ty księ­żnej Dai­sy. Szlak o­bej­mu­ją­cy za­ga­dnie­nia do­ty­czą­ce naj­now­szej his­to­rii za­mku pro­wa­dzi na wyż­sze kon­dy­gna­cje, gdzie po­zna­jąc po­mie­szcze­nia prze­bu­do­wa­ne przez na­zi­stów, wsłu­cha­ni w opo­wie­ści prze­wo­dni­ków do­tknie­my nie­spo­koj­nych cza­sów dru­giej woj­ny świa­to­wej. Obo­wiąz­ko­wym u­zu­peł­nie­niem w ra­mach tej pro­ble­ma­ty­ki wy­da­je się wy­cie­czka w głąb wy­ku­tych w ska­le ko­ry­ta­rzy, do­stęp­na w ra­mach Pod­ziem­nej Tra­sy Tu­ry­sty­cznej. Re­zy­den­cję w Ksią­żu o­ta­cza trzy­na­ście wie­lo­po­zio­mo­wych ta­ra­sów u­trzy­ma­nych w róż­no­ro­dnych sty­lach te­ma­ty­cznych i od­mien­nej e­ste­ty­ce, a na wschód i po­łu­dnie od za­mku roz­cią­ga się 125-he­kta­ro­wy park z daw­nym pa­wi­lo­nem o­gro­do­wym wznie­sio­nym w 1734 ro­ku i prze­kształ­co­nym w XIX wie­ku w ma­uzo­le­um ro­do­we von Hoch­ber­gów. Ma­lo­wni­czy zes­pół par­ko­wy prze­ci­na­ją dwie a­le­je spa­ce­ro­we, wzdłuż któ­rych sto­ją za­byt­ko­we o­ka­zy sta­rych lip i ka­szta­now­ców. Ce­ny bi­le­tów bar­dzo wy­so­kie.

Zamek Książ
ul. Piastów Śląskich 1, 58-306 Wałbrzych
tel.: +48 74 66 43 834
e-mail: info(at)ksiaz.walbrzych.pl

Godziny otwarcia zamku
Ceny biletów

OD GÓRY ZGODNIE Z RUCHEM WSKAZÓWEK ZEGARA: CZARNY DZIEDZINIEC, HOL MYŚLIWSKI,
KLATKA SCHODOWA W ZACHODNIEJ CZĘŚCI ZAMKU, APARTAMENTY KSIĄŻĘCE

NA TARASACH ZAMKOWYCH

siąż położony jest w granicach administracyjnych Wał­brzy­cha, ale zna­cznie bli­żej mu do od­da­lo­nych o 2 ki­lo­me­try Świe­bo­dzic. Obiekt przy­go­to­wa­ny jest do przy­ję­cia du­żej ilo­ści sa­mo­cho­dów (par­kin­gi płat­ne); nie­mal pod sam za­mek kur­su­je rów­nież ko­mu­ni­ka­cja miej­ska li­nii 8 z Wał­brzy­cha. Oso­by po­dró­żu­ją­ce ko­le­ją po­win­ny wy­siąść na sta­cji Świe­bo­dzi­ce, a na­stę­pnie kie­ro­wać się na po­łu­dnio­wy za­chód ul. Ko­le­jo­wą do koń­ca, póź­niej skrę­cić w pra­wo w ul. Świd­ni­cką, i wre­szcie w le­wo w ul. Wał­brzy­ską. U wy­lo­tu ul. Wał­brzy­skiej do­brze wi­do­czna jest już pię­kna bra­ma z rzeź­ba­mi lwów, za któ­rą roz­cią­ga się Ksią­żań­ski Park Kra­jo­bra­zo­wy. Stąd do za­mku pro­wa­dzi o­zna­ko­wa­ny szlak. (ma­pa za­mków wo­je­wódz­twa)

1. M. Chorowska: Rezydencje średniowieczne na Śląsku, OFPWW 2003
2. K. Jankowski, K. Kułaga: Zamek Książ, VIA NOVA 2001
3. L. Kajzer, J. Salm, S. Kołodziejski: Leksykon zamków w Polsce, Arkady 2001
4. J. Lamparska: Tajemnicze podziemia, ASIA Press 2000
5. R. M. Łuczyński: Zamki i pałace Dolnego Śląska, OWPW 1997
6. R. M. Łuczyński: Zamki, dwory i pałace w Sudetach, Wspólnota Akademicka 2008
7. M. Perzyński: Zamki, twierdze i pałace Dolnego Śląska i Opolszczyzny, WDW 2006
8. M. Świeży: Zamki, twierdze, warownie, Foto Art 2002
9. A. Wagner: Murowane budowle obronne w Polsce X-XVIIw., Bellona 2019

MALOWNICZY WIDOK KSIĄŻA Z PUNKTU WIDOKOWEGO NA SKALE GRÓB OLBRZYMA

ZNAKOMITA MAKIETA ZAMKU KSIĄŻ, PARK MINIATUR W KOWARACH

W pobliżu:
Wałbrzych - ruina zamku Stary Książ, 1 km
Cieszów - ruina książęcego zamku Cisy XIII/XIVw., 5 km
Wałbrzych - relikty zamku Nowy Dwór XIVw., 14 km
Czarny Bór - ruina zamku książęcego XIVw., 15 km
Świdnica - obwarowania miejskie XVw. i relikty zamku, 18 km
Grzędy - relikty zamku Konradów XIVw., 20 km

Warto zobaczyć również:

Położone w granicach kompleksu zamkowo-parkowego Stado Ogierów Książ, za­ło­żo­ne w XIX wie­ku na miej­scu daw­ne­go fol­war­ku, a po prze­bu­do­wie do lat 30. XX wie­ku peł­nią­ce fun­kcję staj­ni zam­ko­wych, w któ­rych in­wen­ta­rzu znaj­do­wa­ło się o­ko­ło 80 ko­ni po­wo­zo­wych i 30 po­cią­go­wych. W 1935 ro­ku prze­ję­ło je pań­stwo nie­mie­ckie i po grun­to­wnej re­or­ga­ni­za­cji w ro­ku 1939 u­two­rzy­ło Sta­do Ogie­rów Fur­sten­stein, prze­no­sząc tu­taj ma­te­riał ho­do­wla­ny ze zli­kwi­do­wa­ne­go Sta­da Ogie­rów Lu­biąż. Po znisz­cze­niach o­kre­su II woj­ny świa­to­wej roz­po­czę­to sta­ra­nia w ce­lu od­two­rze­nia w Sta­dzie ho­do­wli o­gie­rów ślą­skich, zaś od ro­ku 1997 fun­kcjo­nu­je tu­taj rów­nież stad­ni­na dla kla­czy. Obec­nie na­le­ży o­no do Sta­da Ogie­rów w Sie­ra­ko­wie Wiel­ko­pol­skim, bę­dąc je­dy­nym w Pol­sce o­śro­dkiem ho­do­wla­nym ko­ni ra­sy ślą­skiej. Infra­stru­ktu­ra Sta­da o­bej­mu­je staj­nie wznie­sio­ne z mu­ru prus­kie­go w ukła­dzie zam­knię­te­go czwo­ro­bo­ku imi­tu­ją­ce­go wa­ro­wne pod­zam­cze, po­wo­zo­wnię o­raz zbu­do­wa­ną z dre­wna mo­drze­wio­we­go kry­tą u­jeż­dżal­nię, za­li­cza­ną do jed­nej z naj­pięk­niej­szych w Eu­ro­pie. Obec­nie ży­je tu o­ko­ło 100 ogie­rów o­raz 40 kla­czy ra­sy śląs­kiej, ale rów­nież peł­nej krwi an­giel­skiej, wiel­ko­pol­skiej, ma­ło­pol­skiej, an­glo­arab­skiej i zim­no­krwi­stej. Obiekt jest o­twar­ty dla zwie­dza­ją­cych, któ­rzy mo­gą wejść do staj­ni, zwie­dzić u­jeż­dżal­nię i eks­po­zy­cję daw­nych po­wo­zów, a tak­że sko­rzy­stać z jed­nej z wie­lu opcji ja­zdy w sio­dle lub po­wo­zem.

Oddaloną od Książa o 2 kilometry Palmiarnię Lubiechowską, zbudowaną w la­tach 1911-1913 z po­le­ce­nia Han­sa Hein­ri­cha XV dla Dai­sy ko­sztem 7 mil­io­nów ma­rek. Za­byt­ko­wa, me­ta­lo­wo-szkla­na kon­stru­kcja sta­no­wi schro­nie­nie dla 250 ga­tun­ków roś­lin po­cho­dzą­cych z cie­płych stref ge­o­gra­ficz­nych, m.in. bam­bu­sów, ole­an­dry, dra­ce­ny, arau­ka­rii, róż­nych ga­tun­ki ka­ktu­sów i krze­wów cy­tru­so­wych, a tak­że pa­mię­ta­ją­cych cza­sy księ­żnej palm da­kty­lo­wych i krze­wów wi­no­ro­śli. Jej ścia­ny we­wnę­trzne po­kry­te zo­sta­ły tu­fem wul­ka­nicz­nym po­cho­dzą­cym z Et­ny, któ­ry zo­stał tu­taj spro­wa­dzo­ny na spe­cjal­ne ży­cze­nie Han­sa Hein­ri­cha w ilo­ści wy­peł­nia­ją­cej sie­dem wa­go­nów ko­le­jo­wych! Przy pal­miar­ni za­ło­żo­no og­ród ja­poń­ski, ro­sa­rium i og­ród o­wo­co­wo-wa­rzy­wny. Znaj­du­je się tu­taj rów­nież je­dy­na w Pol­sce sta­ła wy­sta­wa bon­sai. Obiekt stoi w Wał­brzy­chu przy ul. Wro­cław­skiej 158.

Centrum Nauki i Sztuki Stara Kopalnia położone w zachodniej części Wałbrzycha, a więc dość da­le­ko od za­mku Książ. Po­mi­mo te­go war­to tu przy­je­chać. Jest to pla­ców­ka mu­ze­al­na za­ło­żo­na w 2014 ro­ku na te­re­nie zam­knię­tej ko­pal­ni wę­gla ka­mien­ne­go Ju­lia, wpi­sa­na na li­stę Eu­ro­pej­skie­go Szla­ku Dzie­dzic­twa Prze­my­sło­we­go. Głó­wną a­tra­kcję sta­no­wi tu­taj Mu­ze­um Prze­my­słu i Tech­ni­ki, któ­re udo­stę­pnia część o­biek­tów daw­nej ko­pal­ni, wśród nich bu­dy­nek ma­szyn wy­cią­go­wych, wie­że szy­bów, szat­nię łań­cusz­ko­wą, war­szta­ty me­cha­nicz­ne, a tak­że pod­ziem­ny tu­nel od­sta­wy ka­mie­nia o­raz eks­po­zy­cje stro­jów gór­ni­czych i wy­po­sa­że­nia. W Sta­rej Ko­pal­ni mie­ści się rów­nież Ga­le­ria Sztu­ki Współ­czes­nej i ple­ne­ro­wa wy­sta­wa e­le­men­tów za­byt­ko­wych ma­szyn gór­ni­czych. Adres: Wał­brzych, ul. Pio­tra Wy­so­ckie­go 29.

tekst: 2020
fotografie: 2002, 2013, 2017, 2018
© Jacek Bednarek