PAŁAC W LEŚNICY WIDOK OD PÓŁNOCNEGO WSCHODU

ierw­szy, za­pew­ne mu­ro­wa­ny jesz­cze dwór w Leś­ni­cy zbu­do­wa­ny zos­tał w la­tach 30. XII stu­le­cia z i­ni­cja­ty­wy Pias­tów wroc­ław­skich. Przy­pusz­czal­nie właś­nie tu­taj w grud­niu 1201 ro­ku zmarł Bo­les­ław Wy­so­ki, ksią­żę śląs­ki, pro­to­plas­ta li­nii ksią­żąt wroc­ław­skich pa­nu­ją­cych na tych zie­miach do ro­ku 1335. Zgod­nie z de­cyz­ją księ­cia Bo­les­ła­wa wieś wraz z dwo­rem tra­fić mia­ła po je­go śmier­ci na włas­ność za­ko­nu cys­ter­skie­go z Lu­bią­ża, jed­nak­że syn je­go Hen­ryk Bro­da­ty zdo­łał zmie­nić tes­ta­ment oj­ca, za­trzy­mu­jąc Leś­ni­cę dla sie­bie i o­fe­ru­jąc cys­ter­som w za­mian wieś Pul­cher Cam­pus. Ksią­żę Hen­ryk na miej­scu sta­re­go gro­du wzniósł wkrót­ce no­we, choć drew­nia­ne jesz­cze za­ło­że­nie nos­tra ca­mi­na­ta, słu­żą­ce mu ja­ko miej­sce od­po­czyn­ku w częs­tych po­dró­żach mię­dzy Wroc­ła­wiem a Leg­ni­cą. Z chwi­lą śmier­ci os­tat­nie­go Pias­ta wroc­ław­skie­go Hen­ry­ka Do­bre­go księs­two wroc­ław­skie z Leś­ni­cą przesz­ło w rę­ce kró­la czes­kie­go Ja­na Luk­sem­bur­skie­go, któ­ry w 1339 ro­ku za kwo­tę 300 pras­kich gro­szy sprze­dał wieś wraz z zam­kiem miesz­cza­ni­no­wi wroc­ław­skie­mu Gys­ko de Res­te. Do koń­ca XIV wie­ku do­bra leś­nic­kie jesz­cze kil­ku­krot­nie zmie­nia­ły gos­po­da­rzy, peł­niąc funk­cję pod­miej­skiej re­zy­den­cji mię­dzy in­ny­mi dla ro­dów von der Neis­se i Klet­ten­dorf, by w 1412 stać się włas­noś­cią wroc­ław­skie­go pat­ryc­ju­sza Mi­cha­e­la Ban­ke.

FASADA WSCHODNIA PAŁACU LEŚNICKIEGO

o uzys­ka­niu kró­lew­skiej zgo­dy w ro­ku 1420 roz­po­czął Ban­ke bu­do­wę mu­ro­wa­ne­go za­ło­że­nia ob­ron­ne­go. Nie wia­do­mo jed­nak, czy za­mie­rze­nie to zos­ta­ło w peł­ni zre­a­li­zo­wa­ne, bo­wiem już w 1428 ro­ku wojs­ka hu­syc­kie znisz­czy­ły Leś­ni­cę, a w 1459 sie­dzi­bę na­je­cha­li i spa­li­li wroc­ław­scy miesz­cza­nie z o­ba­wy przed moż­li­woś­cią o­pa­no­wa­nia jej przez czes­kie­go kró­la Je­rze­go z Po­die­bra­dów. Pod ko­niec XV wie­ku ku­pi­ła ją ro­dzi­na von Hor­nig, z i­ni­cja­ty­wy któ­rej w la­tach 1520-50 prze­bu­do­wa­no za­mek w sty­lu re­­ne­san­so­wym - w nas­tęp­stwie tej in­wes­ty­cji pow­sta­ła re­zy­den­cja na pla­nie kwad­ra­tu o bo­ku o­ko­ło 21 met­rów, z na­roż­ny­mi ok­rąg­ły­mi wie­ża­mi. W 1610 Hen­­ryk von Hor­nig o­pa­sał bu­dow­lę cią­giem for­ty­fi­ka­cji bas­te­jo­wych. Nie u­chro­ni­ły o­ne jej jed­nak przed znisz­cze­nia­mi woj­ny trzy­dzies­to­let­niej i tak w 1633 za­mek zos­tał zdo­by­ty, a nas­tęp­nie spa­lo­ny przez wojs­ka szwedz­kie, mias­tecz­ko zaś i je­go o­ko­li­ce wy­lud­ni­ły się nie­mal cał­ko­wi­cie.

LEŚNICA NA PIĘKNYCH RYCINACH F.B. WERNHERA Z POŁOWY XVIII STULECIA
W TLE PANORAMA WROCŁAWIA; PONIŻEJ WIDOK ZAMKU PRZED BAROKOWĄ PRZEBUDOWĄ

ro­ku 1651 gmach prze­szedł na włas­ność sta­ros­ty śląs­kie­go Ho­ra­tiu­sa von For­no, któ­ry wśród o­ko­licz­nych miesz­kań­ców mu­siał za­pi­sać niez­byt chlub­ną kar­tę, sko­ro przez wie­le lat po je­go śmier­ci o­po­wia­da­no, że duch sta­ros­ty stra­szy w la­sach pod­wroc­ław­skich, a cza­sem i na zam­ku, gdzie wi­du­je się go prze­cha­dza­ją­ce­go się po dzie­dziń­cu z włas­ną gło­wą trzy­ma­ną w rę­ku. W po­sia­da­niu ro­du von For­no Leś­ni­ca by­ła - z krót­ki­mi przer­wa­mi - do 1733 ro­ku, kie­dy zos­ta­ła sprze­da­na za­ko­no­wi Ry­ce­rzy Krzy­żo­wych z Czer­wo­ną Gwiaz­dą pod wez­wa­niem św. Ma­cie­ja. Za­kon­ni­cy, nie li­cząc się z kosz­ta­mi, zde­cy­do­wa­li się na grun­tow­ną prze­bu­do­wę re­zy­den­cji w sty­lu ba­ro­ko­wym. Pod kie­run­kiem ar­chi­tek­ta Chris­top­ha Hac­kne­ra skrzyd­ło pół­noc­ne złą­czo­no z po­łud­nio­wym, u­je­dno­li­co­no e­le­wa­cje, ca­łość zaś prze­kry­to da­chem man­sar­do­wym z heł­ma­mi. W tym też cza­sie na pla­cu przy trak­cie pro­wa­dzą­cym do Śro­dy Śląs­kiej zos­tał us­ta­wio­ny pom­nik Ja­na Ne­po­mu­ce­na i Mat­ki Bos­kiej. Kosz­ty mo­der­ni­za­cji zam­ku prze­ros­ły moż­li­woś­ci fi­nan­so­we właś­ci­cie­li, któ­rzy zmu­sze­ni zos­ta­li do sprze­da­ży ma­jąt­ku ba­ro­no­wi Fer­di­nan­do­wi von Mud­rach, na co wpływ być mo­że miał rów­nież fakt za­ję­cia Wroc­ła­wia przez Pru­sy po wy­gra­nej przez nich I Woj­nie Śląs­kiej. Wy­da­rze­nie to mia­ło miej­sce w ro­ku 1742.

MIEDZIORYT F.G. ENDLERA Z OKOŁO 1800 ROKU

la­tach 1752-59 do­ko­na­no grun­tow­nej prze­bu­do­wy bu­dyn­ku pa­ła­co­we­go. Pra­co­wa­li przy niej ka­mie­nia­rze Hans Georg Orth z Wroc­ła­wia i Hein­rich Ca­la­me z Pocz­da­mu, sny­cerz Eh­bisch, sztu­ka­tor Chris­tian Adam Koch o­raz wroc­ław­ski rzeź­biarz Alb­recht Sieg­witz, o­sią­ga­jąc wspól­nie e­fekt w pos­ta­ci od­no­wio­nych w sty­lu fry­de­ry­cjań­skie­go ro­ko­ka wnętrz wy­po­sa­żo­nych w no­we pie­ce, drzwi, ok­na o­raz licz­ne de­ko­ra­cje mar­mu­ro­we i sztu­ka­tor­skie. W rę­kach ro­dzi­ny von Mud­rach o­biekt po­zo­sta­wał do 1836 ro­ku, wcześ­niej jed­nak, bo na prze­ło­mie stu­le­ci stra­cił on os­ta­tecz­nie swe ob­ron­ne at­ry­bu­ty, gdy za­sy­pa­no daw­ne fo­sy zam­ko­we i zbu­rzo­no więk­szość ob­wa­ro­wań. W ro­ku 1837 ut­wo­rzo­no or­dy­na­cję z dóbr Leś­ni­cy, Mo­kre­go i Ra­ty­nia, na­le­żą­cą do ro­dzi­ny von Wy­lich und Lot­tum, któ­ra za­rzą­dza­ła nią aż do za­koń­cze­nia dru­giej woj­ny świa­to­wej. No­wy właś­ci­ciel kon­ty­nu­o­wał pra­ce przy mo­der­ni­za­cji po­miesz­czeń pa­ła­cu, a o­ko­ło 1900 ro­ku pod­jął się od­kry­cia za­sy­pa­nych wcześ­niej fos o­raz re­wi­ta­li­za­cji o­ta­cza­ją­cych bu­dow­lę bas­te­ji i ka­za­ma­tów. W po­ło­wie lat 30. XX stu­le­cia w jed­nej z sal zor­ga­ni­zo­wa­no wys­ta­wę pa­mią­tek do­ty­czą­cych kró­la prus­kie­go Fry­de­ry­ka II Wiel­kie­go. O­kres prus­ki za­pi­sał się w dzie­jach Leś­ni­cy rów­nież przez o­bec­ność w niej ko­ro­no­wa­nych głów i krzy­żu­ją­cych tu swe dro­gi w związ­ku z pro­wa­dzo­ny­mi na Śląs­ku dzia­ła­nia­mi wo­jen­ny­mi przy­wód­ców woj­sko­wych. Przed bit­wą pod Lu­ty­nią w 1757 ro­ku pa­łac stał się kwa­te­rą do­wódz­twa wojsk aus­triac­kich z ks. Ka­ro­lem Lo­ta­ryń­skim na cze­le, zaś po bit­wie prze­by­wał w nim król prus­ki Fry­de­ryk II, któ­ry wra­cał do te­go miej­sca jesz­cze kil­ka­krot­nie. W do­bie na­po­le­oń­skiej, pod­czas ob­lę­że­nia Wroc­ła­wia w zam­ku kwa­te­ro­wa­ły wojs­ka fran­cus­kie i ba­war­skie, m.in. w 1808 swój sztab w Leś­ni­cy miał ksią­żę Hie­ro­nim Bo­na­par­te.

PAŁAC NA POCZTÓWKACH Z LAT 20. UBIEGŁEGO STULECIA

s­tat­nim nie­miec­kim właś­ci­cie­lem dóbr leś­nic­kich był Lu­dolf von Velt­heim-Lot­tum, któ­ry wszedł w je­go po­sia­da­nie po­przez mał­żeń­stwo z praw­nucz­ką Car­la von Wy­lich - Wik­to­rią. Pod­czas dzia­łań wo­jen­nych pa­łac nie u­legł znisz­cze­niu, je­go wnęt­rza jed­nak bez­po­wrot­nie spląd­ro­wa­no i zde­mo­lo­wa­no. W ro­ku 1950 o­pusz­czo­ny bu­dy­nek prze­jął Cen­tral­ny Za­rząd Prze­mys­łu Ma­te­ria­łów Og­nio­trwa­łych w Gli­wi­cach i roz­po­czął re­mont z przez­na­cze­niem na przed­szko­le. Prac nie u­koń­czo­no, bo­wiem w 1953 w nie­wy­ja­śnio­nych do dziś o­ko­li­cznoś­ciach gmach do­szczęt­nie spło­nął, a jego stan po tej ka­ta­stro­fie był tak zły, że kil­ka lat póź­niej miej­skie wła­dze zło­ży­ły wnio­sek o roz­biór­kę mu­rów - na szczęś­cie ów­czes­ny kon­ser­wa­tor za­byt­ków nie wy­ra­ził na nią zgo­dy. W la­tach 60. pa­łac od­bu­do­wa­no i u­miesz­czo­no w nim lo­kal­ne pla­ców­ki kul­tu­ral­ne.

WNĘTRZA PAŁACU W OKRESIE XX-LECIA MIĘDZYWOJENNEGO, KOMNATA ZIELONA

PAŁAC PO POŻARZE, FOTOGRAFIA Z LAT 50. XX WIEKU

a­mek re­pre­zen­tu­je typ zbli­żo­ny do pa­laz­zo in for­tez­za z re­pre­zen­ta­cyj­ną częś­cią w pos­ta­ci trzy­kon­dyg­na­cyj­ne­go, na­kry­te­go man­sar­do­wym da­chem gma­chu miesz­kal­ne­go, wznie­sio­ne­go na pla­nie kwad­ra­tu o bo­ku o­ko­ło 21 me­trów, wy­po­sa­żo­ne­go w na­roż­ne o­krąg­łe wie­życz­ki o stoż­ko­wych za­da­sze­niach. Funk­cję ob­ron­ną prze­jął wznie­sio­ny o­ko­ło 1610 ro­ku ob­wód for­ty­fi­ka­cji bas­te­jo­wych z ka­za­ma­ta­mi, któ­rych stro­py two­rzą ta­ras spa­ce­ro­wy z wi­do­kiem na za­ło­żo­ny w XIX wie­ku park kra­jo­bra­zo­wy w sty­lu ang­iel­skim.

PLAN PARTERU (WYŻEJ) I PIĘTRA PAŁACU

bec­nie miesz­czą się tu­taj miej­skie in­sty­tu­cje oś­wia­to­we pro­wa­dzą­ce dzia­łal­ność o cha­ra­kte­rze kul­tu­ral­nym i e­du­ka­cyj­nym. We­dług mo­jej wie­dzy zam­ku się nie zwie­dza, ale dos­tęp do je­go wnętrz jest moż­li­wy w go­dzi­nach ot­war­cia pla­ców­ki, o­czy­wiś­cie w ra­mach pew­nych o­gra­ni­czeń wy­ni­ka­ją­cych z za­sad jej funk­cjo­no­wa­nia.

Centrum Kultury "ZAMEK"
pl. Świętojański 1
54-076 Wrocław
tel: 71 349 32 81
e-mail: sekretariat(at)zamek.wroclaw.pl

PAŁACOWE WNĘTRZA, OBECNIE ZAADAPTOWANE NA POMIESZCZENIA EDUKACYJNE I SALE WYSTAWOWE

ieg­dyś sa­mo­dziel­na miej­sco­wość wy­po­czyn­ko­wa, o­bec­nie Leś­ni­ca sta­no­wi dziel­ni­cę Wroc­ła­wia. Z cen­trum mias­ta do­je­chać tu­taj moż­na au­to­bu­sa­mi li­nii 148, tram­wa­jem li­nii 10 lub 20 o­raz ko­le­ją - po wyj­ściu ze sta­cji PKP na­le­ży kie­ro­wać się w kie­run­ku pół­noc­no-wschod­nim ul. J. Rub­cza­ka, i da­lej W. Sko­czy­la­sa. Sa­mo­chód zos­ta­wia­my przy po­łud­nio­wym wej­ściu do par­ku, na nie­wiel­kim par­kin­gu przy pl. Świę­to­jań­skim, lub od stro­ny za­chod­niej, przy ul. Wol­skiej. (ma­pa zam­ków)

1. M. Chorowska: Rezydencje średniowieczne na Śląsku, OFPWW 2003
2. M. Chorowska: Zamek jako rezydencja książęca na Dolnym Śląsku...
3. B. Guerquin: Zamki w Polsce, Arkady 1984
4. L. Kajzer, J. Salm, S. Kołodziejski: Leksykon zamków w Polsce, Arkady 2001
5. R. M. Łuczyński: Zamki i pałace Dolnego Śląska, OWPW 1997

PARK LEŚNICKI, FOTOGRAFIA Z 2002 ROKU

W pobliżu:
Źródła - kościół obronny późnoromański XIIIw., 8 km
Wojnowice - zamek renesansowy XVIw., 9 km
Smolec - pozostałości zamku XIVw., 11 km
Wrocław - zamki wrocławskie, 12 km
Krobielowice - zamek XVIw., ok. 20 km
Biestrzyków - wieża mieszkalno-obronna XIVw., 22 km

tekst: 2002, 2018
fotografie: 2002, 2016
© Jacek Bednarek