RUINA ZAMKU W MOKRSKU GÓRNYM

ieś Mok­rsko (Mok­rzko) po­ja­wi­ła się w źród­łach pi­sa­nych po raz pier­wszy w 1306 ro­ku. Jej dzie­dzi­cem był wów­czas Piotr Pa­can her­bu Je­li­ta, kasz­te­lan ma­ło­gos­ki, wiś­lic­ki i san­do­mier­ski. Dru­gim właś­ci­cie­lem o­sa­dy był To­mi­sław, za­pew­ne brat Pio­tra, peł­nią­cy w la­tach 1317-1320 in­trat­ny urząd wo­je­wo­dy kra­kow­skie­go, a w la­tach 1320-1330 - wo­je­wo­dy san­do­mier­skie­go. Pa­no­wie po­miesz­ki­wa­li przy­pusz­czal­nie w ob­ron­nej wie­ży, któ­ra sta­ła na te­re­nie dzi­siej­sze­go Mok­rska Dol­ne­go. Za­pew­ne jesz­cze w XIV wie­ku wie­ża zos­ta­ła o­pusz­czo­na i z cza­sem prze­sta­ła is­tnieć. Dziś po pier­wszym zam­ku Mok­rskich po­zo­sta­ło tyl­ko ziem­ne gro­dzis­ko o­raz śla­dy daw­nej fo­sy.

WIDOK ZAMKU W 1805 ROKU WG F. USNERA

u­dow­ni­czym no­wej re­zy­den­cji był praw­do­po­dob­nie je­den z sy­nów wspom­nia­ne­go Pio­tra, bis­kup kra­kow­ski Flo­rian al­bo je­go brat Kle­mens. Mu­ro­wa­ny za­mek pow­stał w dru­giej po­ło­wie XIV stu­le­cia, za­pew­ne jesz­cze przed ro­kiem 1385. Wys­ta­wio­ny w 1428 ro­ku do­ku­ment za­wie­ra wy­raź­nie po­twier­dze­nie fun­kcjo­no­wa­nia wa­row­ni o­kreś­la­nej tu­taj ja­ko cas­trum su­per­io­rum. Ród Mok­rskich za­miesz­ki­wał w niej do ro­ku 1509, póź­niej gmach w cią­gu kil­ku dzie­się­cio­le­ci zmie­niał właś­ci­cie­li co naj­mniej pię­cio­krot­nie. W 1531 Mok­rsko wraz z zam­kiem i trze­ma o­ko­licz­ny­mi wsia­mi na­by­ła kró­lo­wa Bo­na - być mo­że w jej imie­niu prze­bu­do­wę re­zy­den­cji pro­wa­dził Piotr Kmi­ta, mar­sza­łek wiel­ki ko­ron­ny i wo­je­wo­da kra­kow­ski. Nie był on jed­nak nig­dy po­sia­da­czem Mok­rska, jak su­ge­ru­ją to nie­któ­re źród­ła.

ZAMEK W MOKRSKU GÓRNYM, DRZEWORYT LWEICKIEGO Z 1861 ROKU

kres kró­lew­skich rzą­dów Bo­ny w Mok­rsku trwał krót­ko, po­nie­waż już w 1540 ro­ku księ­gi pod­ko­mor­skie ja­ko ko­lej­nych właś­ci­cie­li wy­mie­nia­ją San­cyg­niow­skich. Za­mek, póź­niej za­miesz­ki­wa­ny przez: Gie­buł­tow­skich, Chełm­skich, Ksiąs­kich, Dem­biń­skich i Sto­iń­skich, prze­szedł jesz­cze dwie po­waż­ne mo­der­ni­za­cje: na prze­ło­mie XVI i XVII wie­ku roz­bu­do­wa­no go o no­we skrzyd­ło, a kil­ka­dzie­siąt lat póź­niej pod­wyż­szo­no mu­ry ob­ron­ne, choć po­mi­mo pro­wa­dzo­nych in­wes­ty­cji był on już wte­dy moc­no znisz­czo­ny. Bu­do­wla przes­ta­ła peł­nić fun­kcje za­miesz­ka­nej re­zy­den­cji na prze­ło­mie XVIII i XIX stu­le­cia, a gdy w la­tach 1844-1846 Ka­zi­mierz Stron­czyń­ski pod­jął się jej in­wen­ta­ry­za­cji, by­ła już ru­i­ną. Stan ten po­głę­biał się i roz­bie­ra­na przez o­ko­licz­nych chło­pów daw­na sie­dzi­ba szlach­ty ma­ło­pol­skiej o­siąg­nę­ła z cza­sem ża­łos­ną for­mę, któ­rej is­tnie­nie do­ku­men­tu­ją pre­zen­to­wa­ne tu­taj fo­to­gra­fie.

RUINA NA RYSUNKU J. OLSZEWSKIEGO Z 1904 ROKU

KOLORYZOWANA FOTOGRAFIA PRZYPUSZCZALNIE Z OKRESU I WOJNY ŚWIATOWEJ

ZWALISKA ZAMKU W MOKRZKU

Nad roz­kosz­ne­mi brze­ga­mi rze­ki Ni­dy, po pra­wej jej stro­nie, nie­mal na­prze­ciw­ko mias­ta Sob­ko­wa, w po­wie­cie kie­lec­kim, le­ży wieś pry­wat­na Mok­rzko. W tej wsi zna­ny w dzie­jach na­szych moż­no­wład­ca Piotr Kmi­ta wo­je­wo­da kra­kow­ski, wy­sta­wił w po­ło­wie XVI wie­ku ma­ły za­me­czek w sty­lu włos­kim, w któ­rym prze­miesz­ki­wał nie­kie­dy, a to z po­wo­du bliz­kich z kró­lo­wą Bo­ną sto­sun­ków, któ­ra, ja­ko wdo­wa po kró­lu Zyg­mun­cie I, za­mek chę­ciń­ski mia­ła so­bie od­da­ny.

Póź­niej­sze lo­sy tej bu­do­wli nie są zna­ne, z po­zo­sta­łych jed­nak­że mu­rów wi­dać, że w koń­cu prze­szłe­go wie­ku jesz­cze miesz­kal­ną być mo­gła. Mu­ry te al­bo­wiem do­cho­wa­ły się w ca­łoś­ci, oprócz da­chów i skle­pień, oraz te­go wszys­tkie­go, co z drze­wa i że­la­za mo­gło być wy­ro­bio­ne. Za­mek ten skła­dał się z dwóch częś­ci, jak się zda­je, nie jed­no­cześ­nie sta­wia­nych; jed­na z nich na dwa, dru­ga na trzy pięt­ra by­ła zbu­do­wa­ną. Nad bra­mą wjaz­do­wą miał wie­żę z przo­du płas­ką, z tyl­nej stro­­ny o­krą­gła­wą. Bu­do­wa­ny był z bia­łego ka­mie­nia na wap­no, z cio­so­we­mi wę­gła­mi fur­ta­mi od o­kien, obla­ny wo­dą i wiel­ki­mi drze­wa­mi ob­sa­dzo­ny. Zwa­li­ska te­go za­mecz­ku, wśród pysz­ne­go ale za­nied­ba­ne­go o­gro­du ster­czą­ce, mo­gły być oz­do­bą o­ko­li­cy, gdy­by nie niz­kość po­ło­że­nia, któ­re spra­wia, że nie zaw­sze pie­szo do nich do­stą­pić moż­na. Ze szczy­tu a­to­li ruin od­kry­wa się ślicz­ny wi­dok, mia­no­wi­cie na bliz­kie mias­tecz­ko Sob­ków, gniaz­do za­moż­nej nieg­dyś ro­dzi­ny Sob­ków z Su­le­jo­wa, i na za­mek tam­że istnie­ją­cy, ma­łe­mi basz­ta­mi o­pa­trzo­ny, któ­ry do­tąd jest miesz­kal­nym.

Tygodnik Ilustrowany, 1861

RZEKA NIDA Z RUINAMI ZAMKU W MOKRSKU GÓRNYM, LATA 60. XX WIEKU

o­sta­wio­ny na pla­nie zbli­żo­nym do pro­sto­ką­ta o wy­mia­rach 45x25 me­try ka­mien­ny za­mek u­lo­ko­wa­no na nie­wiel­kiej kę­pie po­śród łąk i pod­mok­łych te­re­nów rze­ki Ni­dy. Je­go za­chod­nią kur­ty­nę wy­peł­niał pod­piw­ni­czo­ny jed­no­trak­to­wy dom miesz­kal­ny li­czą­cy trzy na­ziem­ne kon­dyg­na­cje. Skle­pio­ne ko­leb­ko­wo piw­ni­ca i przy­zie­mie, a tak­że kry­te stro­pem pierw­sze pięt­ro po­dzie­lo­no na trzy po­rów­ny­wal­ne iz­by. Re­pre­zen­ta­cyj­ne by­ło pięt­ro dru­gie, gdzie znaj­do­wa­ła się ob­szer­na sa­la i ma­ła kom­na­ta bocz­na. Dzie­dzi­niec we­wnętrz­ny o wy­mia­rach 29x24 met­ry z trzech stron o­pa­sa­no mu­rem kur­ty­no­wym zwień­czo­nym gan­kiem dla stra­ży. Nie za­cho­wa­na do dziś wy­so­ka basz­ta bram­na, ry­za­li­to­wo wy­su­nię­ta przed li­co mu­ru po­łud­nio­we­go, po­sia­da­ła u pod­sta­wy rzut zbli­żo­ny do kwad­ra­tu w wyż­szych par­tiach prze­cho­dzą­cy w oś­mio­bok. Na prze­ło­mie XVI i XVII wie­ku po obu stro­nach wie­ży dos­ta­wio­no no­we za­bu­do­wa­nia miesz­kal­ne, któ­re za­tar­ły nie­co jej ob­ron­ny cha­rak­ter, przek­ształ­ca­jąc w swo­is­tą klat­kę scho­do­wą. Praw­do­po­dob­nie do zam­ku pro­wa­dził drew­nia­ny most zwo­dzo­ny prze­rzu­co­ny nad za­si­la­ną wo­da­mi po­blis­kiej rze­ki fo­są.

PLAN ZAMKU W MOKRSKU: 1. GŁÓWNY DOM MIESZKALNY, 2. SKRZYDŁO DOBUDOWANE W XVI/XVII w., 3. BRAMA WJAZDOWA, 4. DZIEDZINIEC

REKONSTRUKCJA ZAMKU WG A. MIŁOBĘDZKIEGO

a­low­ni­cza ru­i­na już daw­no wto­pi­ła się w ota­cza­ją­cy ją wiej­ski kra­jo­braz i zjed­no­czy­ła z co­raz bar­dziej do­mi­nu­ją­cą nad nią dzi­ką roś­lin­noś­cią. Z zam­ku do na­szych cza­sów po­zos­ta­ło nie­ste­ty bar­dzo nie­wie­le; za­cho­wa­ły się je­dy­nie re­lik­ty wschod­niej ścia­ny do­mu miesz­kal­ne­go, pół­noc­no-wschod­ni na­roż­nik mu­ru kur­ty­no­we­go, frag­men­ty po­dzia­łów wew­nętrz­nych o­raz po­roś­nię­ta cha­szcza­mi ma­ło czy­tel­na fo­sa. Ru­i­na sta­no­wi włas­ność pry­wat­ną, jed­nak dos­tęp do niej - przy­naj­mniej od zew­nątrz - nie po­wi­nien być ogra­ni­czo­ny.

SĄDZĄC Z UKRYTYCH POŚRÓD MALOWNICZYCH KWIATKÓW LICZNYCH NIESPODZIANEK, NA OKOLICZNEJ ŁĄCE CZĘSTO WYPASA SIĘ KROWY
NA FOTOGRAFII PO PRAWEJ NAROŻNIK DOMU MIESZKALNEGO

ok­rsko Gór­ne to nie­du­ża wieś po­ło­żo­na kil­ka ki­lo­met­rów na wschód od pro­wa­dzą­cej z Kra­ko­wa do Kielc dro­gi E77, oko­ło 17 ki­lo­met­rów na po­łud­nie od Chę­cin. Do wsi do­cie­ra ko­mu­ni­ka­cja PKS (rzad­ko). Wi­docz­na z dal­szej od­le­głoś­ci ru­i­na zam­ku stoi na łą­ce, kil­ka­set met­rów za za­bu­do­wa­nia­mi. Pro­wa­dzi do niej grun­to­wa dro­ga i da­lej od­cho­dzą­ca od dro­gi wąs­ka ścież­ka. (mapa)

1. B. Guerquin: Zamki w Polsce, Arkady 1984
2. I. T. Kaczyńscy: Zamki w Polsce południowej, Muza SA 1999
3. L. Kajzer, J. Salm, S. Kołodziejski: Leksykon zamków w Polsce, Arkady 2001

W pobliżu:
Sobków - fortalicium szlacheckie XVIw., 3 km
Jędrzejów - warowny klasztor cystersów XIII-XVw., 15 km
Chęciny- ruina zamku królewskiego XIII/XIVw., 17 km
Maleszowa - pozostałości zamku Krasińskich XVIIw., 23 km
Pińczów - pozostałości zamku biskupiego XVw., 30 km
Podzamcze Piekoszowskie - ruina pałacu magnackiego XVIIw., 30 km
Kielce - pałac biskupi z umocnieniami bastionowymi XVIIw., 31 km

tekst: 2003
fotografie: 2002
© Jacek Bednarek