BARANÓW SANDOMIERSKI

BARCIANY

BARDO ŚLĄSKIE

BĄKOWA GÓRA

BESIEKIERY

BĘDZIN

BIERUTÓW

BIESTRZYKÓW

BOBOLICE

BOBROWNIKI

BODZENTYN

BOLESTRASZYCE

BOLKÓW

BORYSŁAWICE ZAMKOWE

BROCHÓW

BRODNICA

BRZEG

BUKOWIEC

BYDLIN

BYSTRZYCA KŁODZKA

CHĘCINY

CHOJNICA

CHOJNIK

CIECHANÓW

CIESZÓW

CIESZYN

CZARNY BÓR

CZERNA

CZERNINA

CZERSK

CZĘSTOCHOWA

CZOCHA

CZORSZTYN

ĆMIELÓW

DĄBROWA

DĄBRÓWNO

DRZEWICA

DZIAŁDOWO

DZIERZGOŃ

FREDROPOL (KORMANICE)

GDAŃSK

GIŻYCKO

GLIWICE

GŁOGÓW

GNIEW

GNIEWOSZÓW Z.SZCZERBA

GOLUB-DOBRZYŃ

GOŁAŃCZ

GOLCZEWO

GOŁUCHÓW

GOŚCISZÓW

GÓRA

GRODZIEC

GRÓDEK

GRUDZIĄDZ

GRZĘDY

GRZMIĄCA z.ROGOWIEC

HOMOLE

IŁŻA

INOWŁÓDZ

JANOWICE WIELKIE z.BOLCZÓW

JANOWIEC

JAWOR

JEZIORO GÓRECKIE

KAMIENIEC ZĄBKOWICKI

KAMIENNA GÓRA

KARPNIKI

KAZIMIERZ DOLNY

KĘTRZYN

KĘTRZYN - KOŚCIÓŁ

KIELCE

KLICZKÓW

KŁODZKO

KOŁO

KONARY

KONIN-GOSŁAWICE

KORZKIEW

KOWALEWO POMORSKIE

KOŹMIN WLKP.

KÓRNIK

KRAKÓW

KRAPKOWICE

KRAPKOWICE - OTMĘT

KRASICZYN

KRĘPCEWO

KRUSZWICA

KRZYŻNA GÓRA

KRZYŻTOPÓR

KSIĄŻ WIELKI

KUROZWĘKI

KWIDZYN

LEGNICA

LIDZBARK WARMIŃSKI

LIPA

LUBIN

LUTOMIERSK

ŁAGÓW

ŁĘCZYCA

ŁOWICZ

MAJKOWICE

MALBORK

MAŁA NIESZAWKA

MIĘDZYLESIE

MIĘDZYRZECZ

MIRÓW

MOKRSKO

MOSZNA

MSTÓW

MUSZYNA

MYŚLENICE

NAMYSŁÓW

NIDZICA

NIEDZICA

NIEMCZA

NIEMODLIN

NIEPOŁOMICE

NOWA RUDA

NOWY SĄCZ

NOWY WIŚNICZ

ODRZYKOŃ

OGRODZIENIEC (PODZAMCZE)

OJCÓW

OLEŚNICA

OLSZTYN (JURA)

OLSZTYN (WARMIA)

OLSZTYNEK

OŁAWA

OŁDRZYCHOWICE KŁODZKIE

OPOCZNO

OPOLE GÓRKA

OPOLE OSTRÓWEK

OPORÓW

OSSOLIN

OSTRĘŻNIK

OSTRÓDA

OSTRÓW LEDNICKI

OTMUCHÓW

PABIANICE

PANKÓW

PASTUCHÓW

PIESKOWA SKAŁA

PIOTRKÓW TRYBUNALSKI

PIOTRKÓW-BYKI

PIOTROWICE ŚWIDNICKIE

PŁAKOWICE

PŁOCK

PŁONINA

PŁOTY

PODZAMCZE z.OGRODZIENIEC

PODZAMCZE PIEKOSZOWSKIE

POKRZYWNO

POŁCZYN-ZDRÓJ

POZNAŃ

PRABUTY

PROCHOWICE

PROSZÓWKA z.GRYF

PRZEMYŚL

PRZEWODZISZOWICE

PSZCZYNA

PTKANÓW

PYZDRY

RABSZTYN

RACIĄŻEK

RADŁÓWKA

RADOM

RADZIKI DUŻE

RADZYŃ CHEŁMIŃSKI

RAJSKO

RAKOWICE WIELKIE

RATNO DOLNE

RAWA MAZOWIECKA

RESKO

ROGÓW OPOLSKI

ROŻNÓW ZAMEK DOLNY

ROŻNÓW ZAMEK GÓRNY

RYBNICA

RYBNICA LEŚNA

RYCZÓW

RYDZYNA

RYTWIANY

RZĄSINY

SANDOMIERZ

SANOK

SIEDLĘCIN

SIEDLISKO

SIERADZ

SIERAKÓW

SIEWIERZ

SMOLEŃ

SOBKÓW

SOBOTA

SOCHACZEW

SOSNOWIEC

SREBRNA GÓRA

STARA KAMIENICA

STARE DRAWSKO

STARY SĄCZ

STRZELCE OPOLSKIE

SULEJÓW

SZAMOTUŁY

SZCZECIN

SZTUM

SZUBIN

SZYDŁÓW

SZYMBARK

ŚCINAWKA GÓRNA

ŚWIDWIN

ŚWIEBODZIN

ŚWIECIE n.WISŁĄ

ŚWIECIE k.LEŚNEJ

ŚWINY

TORUŃ

TORUŃ z.DYBÓW

TUCZNO

TYNIEC

UDÓRZ

UJAZD k.TOMASZOWA

UJAZD KRZYŻTOPÓR

UNIEJÓW

URAZ

WAŁBRZYCH z.KSIĄŻ

WAŁBRZYCH z.STARY KSIĄŻ

WAŁBRZYCH z.NOWY DWÓR

WARSZAWA z.KRÓLEWSKI

WARSZAWA z.UJAZDOWSKI

WĄBRZEŹNO

WENECJA

WĘGIERKA

WĘGORZEWO

WIELICZKA

WIELKA WIEŚ

WIERZBNA

WITKÓW

WLEŃ

WOJNOWICE

WOJSŁAWICE

WROCŁAW

WROCŁAW LEŚNICA

WYSZYNA

ZAGÓRZ

ZAGÓRZE ŚLĄSKIE

ZAŁUŻ

ZĄBKOWICE ŚLĄSKIE

ZBĄSZYŃ

ZŁOTORIA k.TORUNIA

ŹRÓDŁA

ŻAGAŃ

ŻARY

ŻELAZNO

ŻMIGRÓD

ZAMEK W BIERUTOWIE, STAN OBECNY

HISTORIA

M

uro­wa­ne za­ło­że­nie zam­ko­we w Bie­ru­to­wie wznie­sio­ne zo­sta­ło praw­do­po­dob­nie w 1. po­ło­wie XIV wie­ku za pa­no­wa­nia księ­cia Kon­ra­da I po tym, jak praw do tej czę­ści księ­stwa wro­cław­skie­go zrzekł się przy­mu­szo­ny do te­go Hen­ryk Brzu­cha­ty i Bie­ru­tów ob­ję­li w po­sia­da­nie wład­cy gło­gow­sko­-o­le­śnic­cy. Wcze­śniej ist­niał w tym miej­scu drew­nia­no­-ziem­ny gród za­ło­żo­ny za­pew­ne w XIII stu­le­ciu z ini­cja­ty­wy Hen­ry­ka III lub Hen­ry­ka IV Pro­bu­sa. Po­cząt­ko­wo skład go­tyc­kie­go za­ło­że­nia sta­no­wi­ło oto­czo­ne mu­rem obron­nym pro­sto­kąt­ne w pla­nie pa­la­tium i do­sta­wio­na do nie­go od pół­no­cy kwa­dra­to­wa u pod­sta­wy wie­ża. Aż do po­ło­wy XVI wie­ku wa­row­nia nie od­gry­wa­ła więk­szej ro­li, ani re­pre­zen­ta­cyj­nej ani mi­li­tar­nej, peł­niąc funk­cję jed­nej z sie­dzib za­rząd­ców ksią­żąt ole­śnic­kich. Przy­czyn tej mar­gi­na­li­za­cji na­le­ży szu­kać w znacz­nym od­da­le­niu zam­ku od waż­nych szla­ków han­dlo­wych, a za­ra­zem nie­du­żej od­le­gło­ści od sto­łecz­nej Ole­śni­cy, któ­ra w pierw­szym rzę­dzie przy­cią­ga­ła kup­ców i rze­mieśl­ni­ków. Nie­ba­ga­tel­ny wpływ na ogra­ni­czo­ny roz­wój Bie­ru­to­wa mia­ły rów­nież wy­da­rze­nia, ja­kie na­stą­pi­ły w prze­cią­gu ca­łe­go XV wie­ku: na­jazd band hu­syc­kich w 1430 ro­ku, klę­ska gło­du z po­ło­wy stu­le­cia i po­żar z ro­ku 1474, pod­czas któ­re­go znisz­cze­niu ule­gło trzy czwar­te za­bu­do­wy miej­skiej.

ZAMEK I MIASTO W POŁOWIE XVIII STULECIA NA RYCINACH FRYDERYKA BERNARDA WERNHERA

WIDOK OD STRONY MIASTA, SZTYCH CHRISTIANUSA JENDERICHA Z XVIII STULECIA

P

o śmier­ci księ­cia Kon­ra­da Bia­łe­go, ostat­nie­go Pia­sta na tro­nie w O­leś­ni­cy, wła­dzę zwierzch­nią nad zam­kiem i mia­stem w roku 1495 prze­jął - za po­śred­nic­twem kró­la Czech Wła­dy­sła­wa Ja­giel­loń­czy­ka - Hen­ryk I z Podie­bra­dów, po­to­mek kró­lew­skie­go rodu Podie­bra­do­wi­czów. Wła­ści­wy roz­kwit wa­row­ni na­stą­pił jed­nak do­pie­ro za pa­no­wa­nia jego wnu­ka Hen­ry­ka II, któ­ry Bie­ru­tów wy­brał na swo­ją no­wą re­zy­den­cję i w la­tach 1534-1540 nadał mu re­ne­san­so­we for­my. Jego na­stęp­cy nie przy­wią­zy­wa­li już tak du­żej wagi do tej lo­ka­li­za­cji, wsku­tek cze­go za­mek kil­ka­krot­nie od­da­wa­ny był pod za­staw, m.in. w la­tach 1574-1604 ro­dzi­nie von Schni­del, co nie słu­ży­ło jego roz­wo­jo­wi jako re­pre­zen­ta­cyj­nej sie­dzi­by ro­do­wej. W 1603 miał miej­sce wiel­ki po­żar mia­sta, któ­ry znisz­czył rów­nież część za­byt­ko­wej bu­dow­li, w tym naj­star­sze skrzy­dło wschod­nie. Re­ali­zo­wa­na w la­tach 1622-24 z po­le­ce­nia Hen­ry­ka Wa­cła­wa Podie­bra­da od­bu­do­wa przy­nio­sła zmia­ny w prze­strzen­nym roz­pla­no­wa­niu i wy­stro­ju re­zy­den­cji - w efek­cie po­wstał trzy­kon­dy­gna­cyj­ny dwu­skrzy­dło­wy ze­spół skła­da­ją­cy się z pro­sto­pa­dle wzglę­dem sie­bie usta­wio­nych bu­dyn­ków: do­mu wschod­nie­go i do­mu po­łu­dnio­we­go, ot­war­tych od stro­ny dzie­dziń­ca fi­la­ro­wo­-ar­ka­do­wy­mi gan­ka­mi, oraz z go­tyc­kiej, lecz po roz­bu­do­wie znacz­nie wyż­szej wie­ży. Roz­po­czę­ta w 1618 roku woj­na trzy­dzie­sto­let­nia to okres po­wta­rza­ją­cych się gra­bie­ży i znisz­czeń, również zam­ku i jego oto­cze­nia. Na rok przed jej za­koń­cze­niem wy­ga­sła dy­na­stia Podie­bra­dów, a Bie­ru­tów prze­szedł w ręce księcia Kri­stia­na Ul­ry­ka Wir­ten­ber­skie­go, z któ­re­go ini­cja­ty­wy pod­wyż­szo­no o jed­ną kon­dy­gna­cję bu­dyn­ki miesz­kal­ne i uatrak­cyj­nio­no ich wy­strój ze­wnętrz­ny m.in. przez do­bu­do­wa­nie w skrzy­dle po­łu­dnio­wym ba­ro­ko­we­go por­ta­lu. Od stro­ny mia­sta ksia­żę ka­zał zbu­do­wać ist­nie­ją­cą do dziś ozdob­ną bra­mę głów­ną, a w bez­po­śred­nim oto­cze­niu, lecz już po­za mu­ra­mi — za­ło­żyć nie­wiel­kie ogro­dy.

ZAMEK NA LITOGRAFII THEODORA BLATTERBAUERA Z DRUGIEJ POŁOWY XIX WIEKU

WIEŻA ZAMKOWA W XIX I NA POCZĄTKU XX WIEKU - PO LEWEJ LITOGRAFIA THEODORA BLATTERBAUERA, Z PRAWEJ PAMIĄTKOWA POCZTÓWKA

P

o śmier­ci ostat­nie­go z rodu Wir­ten­ber­gów, Ka­ro­la Kry­stia­na Erd­ma­na, pod ko­niec XVIII stu­le­cia za­nie­dba­ny już bu­dy­nek za­adap­to­wa­no na po­trze­by nad­le­śnic­twa. W obiekt nie in­we­sto­wa­no, co do­pro­wa­dzi­ło w la­tach 1829 i 1852 do czę­ścio­we­go za­wa­le­nia się ar­ka­do­wych gan­ków, któ­re za­stą­pio­no drew­nia­ny­mi. U schył­ku XIX wie­ku wy­bu­rzo­no zruj­no­wa­ne skrzy­dło wschod­nie, a w po­łu­dnio­wym prze­pro­wa­dzo­no ge­ne­ral­ny re­mont i prze­ka­za­no do dys­po­zy­cji pru­skie­go na­stęp­cy tro­nu. Dru­ga woj­na świa­to­wa nie mia­ła na szczę­ście więk­sze­go wpły­wu na stan za­byt­ku. Po jej za­koń­cze­niu aż do lat 80. w zam­ku mie­ści­ły się biu­ra Nad­le­śnic­twa Bie­ru­tów, póź­niej przez ja­kiś czas funk­cjo­no­wa­ło tu­taj przed­szko­le Le­śne Dusz­ki­, a część po­miesz­czeń za­adap­to­wa­no na miesz­ka­nia dla pra­cow­ni­ków La­sów Pań­stwo­wych. Po ja­kimś cza­sie bu­dy­nek prze­szedł pod za­rząd Miej­skie­go Przed­się­bior­stwa Go­spo­dar­ki Miesz­ka­nio­wej, a miesz­czą­ce się w nim lo­ka­le - pod Re­jon Bu­dyn­ków Ko­mu­nal­nych. W przy­szło­ści pla­nu­je się ad­ap­ta­cję obiek­tu na sie­dzi­bę re­gio­nal­nych in­sty­tu­cji kul­tu­ral­nych.

WIDOK NA ZACHOWANE SKRZYDŁO POŁUDNIOWE, FOTOGRAFIA Z OKRESU 20-LECIA MIĘDZYWOJENNEGO

STAN OBECNY

Z

daw­ne­go, dwu­skrzy­dło­we­go za­ło­że­nia zam­ko­we­go w naj­lep­szym sta­nie za­cho­wa­ła się pię­cio­kon­dy­gna­cyj­na wie­ża, w pod­sta­wie kwa­dra­to­wa, wy­żej ośmio­kąt­na, na­kry­ta ba­ro­ko­wym heł­mem z po­dwój­ną la­ta­ren­ką. Pier­wot­nie zwią­za­na by­ła ona z go­tyc­kim skrzy­dłem wschod­nim, któ­ry zbu­rzo­no pod ko­niec XIX stu­le­cia, a obec­nie stoi sa­mot­na, włą­czo­na je­dy­nie w ciąg mi­zer­nych już mu­rów ob­wo­do­wych. W jesz­cze do­brym sta­nie, choć z ze­wnątrz za­nie­dba­ny, jest na­kry­ty czte­ro­spa­do­wym da­chem trzy­pię­tro­wy bu­dy­nek skrzy­dła po­łu­dnio­we­go. W ar­chi­tek­tu­rze po­zba­wio­nej cech ty­po­wych dla okre­su, w któ­rym go zbu­do­wa­no, na wy­róż­nie­nie za­słu­gu­je e­le­wa­cja pół­noc­na z ba­ro­ko­wym por­ta­lem ozdo­bio­nym kar­tu­szem her­bo­wym ksią­żąt wir­tem­ber­sko­-o­le­śnic­kich. Je­go wnę­trza kry­ją skle­pio­ne ko­leb­ko­wo po­miesz­cze­nia dol­nej kon­dy­gna­cji. Wciąż stoi trzy­osio­wa ba­ro­ko­wa bra­ma z 1680 roku łą­czą­ca za­mek z mia­stem, a tak­że - czę­ścio­wo - mury obron­ne. Ich kon­dy­cja, a tak­że stan po­rząd­ków w naj­bliż­szym oto­cze­niu po­zo­sta­wia jed­nak wie­le do ży­cze­nia. Zam­ku się nie zwie­dza.

BAROKOWA BRAMA ŁĄCZĄCA ZAMEK Z MIASTEM, KARTUSZ W PORTALU WEJŚCIOWYM SKRZYDŁA POŁUDNIOWEGO

DOJAZD

D

o Bie­ru­to­wa naj­ła­twiej do­je­chać przez Wro­cła­w/O­le­śni­cę, z któ­ry­mi mia­sto jest do­brze sko­mu­ni­ko­wa­ne. Au­to­bu­sy PKS za­trzy­mu­ją się bez­po­śred­nio pod zam­kiem. Z dwor­ca PKP doj­ście zaj­mie oko­ło 10 mi­nut. Za­by­tek po­ło­żo­ny jest we wschod­niej czę­ści sta­re­go mia­sta. Sa­mo­chód par­ku­je­my przy wie­ży zam­ko­wej lub przy Ryn­ku. (ma­pa zam­ków wo­je­wódz­twa dol­no­śląs­kie­go)

LITERATURA

1. B. Guerquin: Zamki w Polsce, Arkady 1984
2. I. T. Kaczyńscy: Zamki w Polsce południowej, Muza SA 1999
3. L. Kajzer, J. Salm, S. Kołodziejski: Leksykon zamków w Polsce, Arkady 2001
4. R. Rogiński: Zamki i twierdze w Polsce. Historia i legendy, IWZZ 1990

WIDOK ZAMKU OD POŁUDNIA

W pobliżu:
Namysłów - zamek królewski XIVw., 13 km
Oleśnica - zamek książąt oleśnickich XIVw., przebudowany, 16 km
Jelcz - ruina zamku rycerskiego XIVw., 26 km
Oława - zamek książęcy XIVw., przebudowany, 29 km

WARTO ZOBACZYĆ:

Przy opu­sto­sza­łym, po­zba­wio­nym za­by­tko­wych ka­mie­nic Ryn­ku, sa­mot­na wie­ża po­cho­dzą­ca przy­pusz­czal­nie z XV wie­ku. Jest to po­zo­sta­łość po ra­tu­szu miej­skim, znisz­czo­nym pod­czas dzia­łań wo­jen­nych w 1945 roku. Wie­ża zbu­do­wa­na jest na pla­nie kwa­dra­tu, za­koń­czo­na ośmio­bocz­ną pod­sta­wą pod hełm i oto­czo­na ba­lu­stra­dą. Pod­czas re­mon­tu w 2006 umiesz­czo­no na niej ze­gar, któ­ry co­dzien­nie od­gry­wa hej­nał mia­sta skom­po­no­wa­ny przez jed­ne­go z jego miesz­kań­ców.

Usy­tu­owa­ny nie­co na po­łu­dnie od zam­ku ko­ściół p.w. św. Ka­ta­rzy­ny, zbu­do­wa­ny przed 1300. Jest to orien­to­wa­na trój­na­wo­wa ba­zy­li­ka go­tyc­ka z ba­ro­ko­wym wy­po­sa­że­niem. W pół­noc­no-za­chod­nim na­roż­ni­ku świą­ty­ni stoi wie­ża, w po­łu­dnio­wo-wschod­niej czę­ści przy pre­zbi­te­rium - za­kry­stia. We­wnątrz skle­pie­nia ko­leb­ko­wo­-krzy­żo­we i ko­leb­ko­we z lu­ne­ta­mi, o ostro­łu­ko­wym prze­kro­ju. Ba­ro­ko­wy oł­tarz głów­ny z 1661 roku przed­sta­wia sce­ny Ostat­niej wie­cze­rzy i Ukrzy­żo­wa­nia Chry­stu­sa.

tekst: 2014
fotografie: 2012
© Jacek Bednarek